سید محمد خاتمی: تنگ‌ نظری‌ ها کاهش یابد

خبرگزاری ایسنا: رییس بنیاد باران گفت: سیاست و فرهنگ در ارتباط وثیق با یکدیگر هستند.

حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی در دیدار اعضای شورای مرکزی فرهنگیان اظهار کرد: سیاست‌های مختلف مبتنی بر یک سلسله اصول و ارزش‌های فرهنگی، فکری و معنوی هستند و سیاست هم به نوبه خود بر فرهنگ اثر می‌گذارد، همچنانکه فرهنگ در ایجاد روش، سلوک و منشی که افراد در درون سیاست دارند، موثر است.

وی ادامه داد: هیچ سیاستی نیست که مبتنی بر یک سلسله ارزش ها، اصول و معیارهایی نباشد که آن‌ها فرهنگی هستند و هیچ سیاستی هم نیست که در عرصه فرهنگ در جامعه اثرگذار نباشد. سیاست ناشی از یک سلسله اصول فرهنگی است و بعد خود سیاست هایی که مستقر می شوند، تاثیرات مهمی در فرهنگ جامعه دارند و به تسامح می توان گفت که نوعی دیالکتیک در اینجا برقرار است.

وی با بیان این‌که «تمدن‌ها هم مبتنی بر فرهنگ هستند» افزود: کدام تمدن است که مسبوق و مبتنی بر اصول فرهنگی نباشد؟ مهم‌ترین بخش فرهنگ نگاهی است که انسان به «هستی» و «انسان» دارد. وقتی این نگاه عوض شد، خود به خود به دنبالش تمدن تازه پدیدار می‌شود و در درون تمدن هم سیاست به وجود می‌آید.

رئیس موسسه بین المللی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها؛ با بیان این‌که «تمدن بزرگ اسلامی حول محور یک متن یعنی قرآن کریم تحقق پیدا کرده است» افزود: البته این به آن معنا نیست که همه اندیشه‌ها مستقیما از قرآن گرفته شده است، بلکه فرهنگ و تمدن‌های دیگر هم اثر داشتند. بینش اسلامی بود که جان و ذهن خود را بر روی فرهنگ های دیگر باز کرد و بر فرهنگ‌های دیگر تاثیر گذاشت، اما اصل قضیه این بود که متن و پیامبری آمد و دیدگاه انسان را نسبت به جهان و انسان عوض کرد و به دنبال آن یک تمدن بسیار درخشانی ایجاد شد؛ گرچه آن ارزش‌هایی که باید مبنای سیاست درست باشد، بعد از پیامبر مورد غفلت و حتی بعد از مدتی مورد معارضه قرار گرفت و آن‌چه که به نام سیاست در دنیای اسلام رخ نمود هیچ سنخیتی با ارزش‌ها و منش پیامبر، نداشت و خلاف آن بود اما این یک نوع ارتجاع بود.

وی یادآور شد: در دوران جدید نیز چند قرن قبل از این‌که رنسانس و انقلاب های بزرگ رخ دهد، دیدگاه انسان غربی نسبت به هستی، عالم و آدم عوض شد و در اواخر قرون وسطا به نوع دیگری به انسان و جهان و هستی نگاه کردند و در نتیجه تمدن جدید به وجود آمد.

وی با تشریح اهمیت فرهنگ اظهار کرد: آن چنان که قرآن کریم می‌فرماید اولا رسالت انحصاری پیامبر، ابلاغ است. حقیقت، اصول و معیارهای فکری و رفتاری است که پیامبر مامور به ابلاغ آن‌هاست، بینش توحیدی، استواری جامعه مطلوب الهی بر عدل و اخلاق، اهتمام به فضیلت های فردی و جمعی و ... و پیامبر این همه را ابلاغ می‌کند. از سوی دیگر قرآن به صراحت می‌گوید، پیامبر را فرستادیم تا تعلیم کتاب و تزکیه کند؛ یعنی پیامبر آمده تعلیم و تربیت کند که مهم ترین کار و رسالت فرهنگی است.

خاتمی با اشاره به آیات قرآن کریم نیز اظهار کرد: خداوند به جبر انسان را وادار نکرده که راه خاصی را برود، اما خداوند برای این انسان، پیامبر را فرستاده تا تربیت کند و انسان با عقل خودش که متکی به وحی است و با اراده خودش راه درست را برود. پیامبر تذکر می‌دهد که جامعه مطلوب جامعه‌ای‌ست که عدل بر آن حکومت کند. جامعه مطلوب جامعه ای‌ست که اخلاق در آن رایج باشد، اما خود مردم باید به قسط برخیزند. اگر جامعه تربیت شد و ارزش قسط را فهمید، اگر ارزش عبودیت و بندگی خدا را که عین آزادی‌ست فهمید، آن جامعه، آزاد، با کرامت و عادلانه خواهد بود. کار عمده پیامبران، کار فرهنگی است.

وی عمق حرکت امام حسین(ع) را یک حرکت فرهنگی دانست و گفت: گرچه امام حسین(ع) در بدترین وضع رویارویی با دشمن قرار گرفت و جنبه سیاسی هم در آن دخالت داشت اما حضرت می‌گوید معالم دین خدا گم شده و زیر پا گذاشته شده است. منظور از معالم، نشانه‌های راه است از جمله قسط و اخلاق.

رییس بنیاد باران ادامه داد: مهمترین بد اخلاقی این است که انسان تحقیر شود و برای انسان حق و حرمت قائل نباشند، انسان حق نداشته باشد که حق خود را بشناسد و از آن دفاع کند و اسلام برای مبارزه با اینهاست. این‌ها معالم دین است و امام حسین می فرماید علامت های راهنما در جامعه لطمه دیده و او قیام می کند که معالم دین را زنده کند.

وی با بیان این‌که «معروف یعنی نیکی، خیر و زیبایی و منکر یعنی زشتی و بدی» افزود: امام می فرماید، نمی بینید که به معروف عمل نمی شود، جلوی منکر گرفته نمی شود من آمده‌ام تا امر به معروف و نهی از منکر کنم. و مهم‌ترین منکر را حکومت بیداد و مهم‌ترین معروف را عدالت می‌داند و این نشان می‌دهد که فرهنگ مساله بسیار مهمی است و باید به آن توجه شود.

وی در بخشی از سخنانش با اشاره به آن‌چه جامعه از انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی می خواست، افزود: ما جمهوری اسلامی خواستیم، یک گام بالاتر از آنچه مشروطیت می‌خواست. مشروطیت حاکمیت مردم و مهار کردن استبداد و جباریت را می خواست که متاسفانه موفق هم نشد. اصل این بود که مردم هستند و حق دارند و حرمت دارند. مملکت شایسته این است که پیشرفت داشته باشد و از عقب افتادگی نجات یابد. مشروطیت را بنیان نهادند و ما یک گام جلوتر رفتیم؛ جمهوریت یعنی خود مردم مستقیما روی کار بیایند و کار کنند و حکومت‌ها نماینده‌های آن‌ها باشد. البته جمهوری اسلامی یعنی معالم دین هم در آن حاکم شود که مهم ترین مساله عدل، اخلاق و آزادی است. توحید یعنی رها شدن از بند بندگی و بردگی و عوامل زمین گیر کننده انسان در جنبه فردی و اجتماعی و متصل شدن به خیر مطلق؛ آزادی و قدرت مطلق که خداست.

وی توضیح داد: در ذات نظام دینی، آزادی، حرمت و کرامت انسان نهفته است و جمهوری اسلامی که ما می‌خواهیم هم جمهوری است، یعنی حق با مردم است، رای مردم تعیین کننده است و حکومت نماینده مردم است و نیز این‌که در آن آزادی، مسوولیت و تلاش برای پیشرفت وجود دارد. در اسلامی که ما می گوییم اخلاق حاکم است.

وی با بیان این‌که «یکی از مسایل مهمی که نظام های دموکراتیک دنیا از آن رنج می‌برند، بد اخلاقی است» گفت: هم بد اخلاقی در عرصه‌های داخلی خودشان و هم بداخلاقی در عرصه‌های بین‌المللی. ما جمهوری اسلامی می‌خواهیم که اخلاق بر آن حاکم باشد و مهم‌ترین مساله اخلاق، حرمت نهادن به دیگری و حق دیگری را شناختن است و برای همه انسان، زن و مرد، حق قائل بودن و تلاش کردن برای این‌که حق شان ادا شود. این‌ها ارزش‌های فرهنگی است که اگر باشد ما پیشرفت می کنیم.

خاتمی در ادامه این پرسش را مطرح کرد که «آیا از نظر فرهنگی ما برای زندگی کردن در متن جمهوری آمادگی داریم و می توانیم یکدیگر را تحمل کنیم؟ » و افزود: در این مساله نباید تنها متوجه حکومت ها باشیم، قدرت در دست حکومت هاست و همیشه این نگرانی‌هایی هست، ولی در جامعه و خانواده و فرزندانمان در مساله تعلیم و تربیت هم باید همزیستی، تحمل و مسؤولیت مشترک را برقرار کنیم. آیا ما این برنامه را داشته ایم که فرزندانمان را اجتماعی و جمهوری خواه و البته در چارچوب جمهوری اسلامی بار بیاوریم؛ اگر همه جامعه این ارزش ها را بخواهند و همه در عرصه باشند، چه کسی می تواند مانع آنها شود و حق آنها را بگیرد.

رییس بنیاد باران با تاکید بر ضرورت حضور خانم ها و معلمان و کاندیداهای شایسته در انتخابات آتی یادآور شد که حضور پررنگ تر زنان در مجلس آینده می‌تواند در حل مسایل و مشکلات زنان جامعه موثر باشد و زنان بهتر می توانند از حق خود و حق جامعه دفاع کنند.

خاتمی با بیان این‌که جامعه ما به روحیه مثبت زنانه نیاز دارد گفت: مگر مشکل کشورها و جهان امروز خشونت نیست؟! اتفاقا ما باید روحیه لطافت، مهربانی، با هم و در کنار هم بودن را در دولت و در عرصه بین المللی تزریق کنیم. وقتی جامعه بسیار مردانه می شود، باید انتظار داشت، خشونت و سختی بیشتری در آن باشد. در کنار اینکه زن و مرد باید مسایل اخلاقی را رعایت کنند یکی از راه های درمان مشکلاتی که امروز در جامعه و منطقه و جامعه بین المللی وجود دارد، این است که روحیه مثبتی که در زنان فراوان است در جامعه تقویت شود.

رییس جمهور پیشین ایران، موضوع مهم را برگزاری یک انتخابات سالم، خوب و پر رونق دانست و افزود: سخت گیری ها و تنگ نظری ها در مورد صلاحیت ها کاهش یابد و زمینه حضور پرشور ملت فراهم شود.

وی با طرح این پرسش که «مگر جریان اصلاح طلبی یک جریان سیاسی وابسته به چند شخصیت حقیقی یا حقوقی است که در جامعه اگر حذف یا امتیاز آن را لغو کنند، از بین برود؟» گفت: جریان اصلاح طلبی در متن جامعه ما جریان دارد. اصلاح طلبی به دین پایبندی دارد، اما قرائتی از دین که متناسب با روزگار ماست، دینی که حق انسان را به رسمیت می شناسد، دینی که برای زن و مرد و برای انسان حق و حرمت قائل است و دینی که می گوید رای مردم معتبر است و باید مبنای عمل قرار گیرد؛ ما از این دین با همه وجود دفاع می کنیم.

خاتمی با اشاره به این‌که گاهی عنوان دین کار را سخت می کند، اظهار کرد: امروز این جریان متعصب و آدم کش و تروریستی که در دنیا هست، بسیار اظهار باور به دین می کنند، ظواهر را انجام می دهند منتها با بعضی از صورت هایی که در گذشته وجود داشته و توجهی به محتوا ندارد و می خواهند جامعه را برگردانند به آنجا که امکان پذیر نیست. خداوند این جامعه را رشد داده و به این مرحله رسیده است. انسان امروز در سیر تکاملی خودش که خدا خواسته است، به اینجا رسیده است. شما نمی توانید آنها را برگردانید.

به گزارش ایسنابه نقل از روابط عمومی دفتر خاتمی؛ وی ادامه داد: در دوران مشروطیت بودند کسانی که به نام دفاع از دین از استبداد طرفداری می کردند و در مقابل نهضت مشروطیت ایستادند و با حسن نیت هم این کار را کردند، منتها اینها می خواستند جامعه را به عقب برگردانند. امروز هم می گوییم که جامعه ما به ماقبل مشروطیت بر نمی گردد. باید سعی کنیم معیارها و ارزش های دینی به نحوی که بتواند جوابگوی انسان امروز باشد در جامعه ما مورد توجه قرار گیرد.

خاتمی با بیان این‌که «باید این رشد فکری را به جوانان بدهیم و بگوییم که ما چه می خواهیم» گفت: معالم فرهنگی که باید در جمهوری اسلامی ما باشد، معالم فرهنگی که در انقلاب ما و حرکت پیامبر و ائمه و بسیاری از صحابه بزرگوار ایشان بود، باید آن معالم را حفظ کنیم و به معالمی که امروز بتواند جوابگوی نیازها و پرسش های بشر امروز باشد توجه کنیم.

وی اظهار کرد: از تشکیلات انجمن اسلامی این توقع است که بیشتر به مساله توسعه فرهنگی بیاندیشد، البته من معتقدم که توسعه فرهنگی با توسعه سیاسی، اقتصادی و علمی دست در گریبان هم هستند. ما توسعه پایدار و همه جانبه می خواهیم، ولی اگر معلمان و اصحاب فرهنگ روی تخصص های خود یعنی رشد ارزش های اخلاقی، اجتماعی و ارزش هایی که متناسب با زمان است مانند احداث مدارس، نشست های گوناگون با اصحاب فکر و فرهنگ جوانان و... کار کنند، موفق تر خواهند بود.

وی گفت: اصلاحات اگر حرفی دارد برای این ست که همین نظام تقویت شود و اگر خدای ناکرده انحرافی هست، اصلاح شود. دیگرانی می‌خواهند این نظام برافتد ما می گوییم این نظام باید باشد و البته باید اصلاحات لازم را بپذیرید، وگرنه بسیاری از مسایلی که گفته می شود این عین نظام است، خودش ضربه به نظام می‌زند.

خاتمی با بیان این‌که ما به قدرت هم نگاه داریم اما نه این‌که برای ما قدرت اصل باشد افزود: حتی به این صورت نگاه می کنیم که قدرت به گونه ای باشد که حق حرمت مردم را نگاه دارد و ما هم به عنوان بخشی از خادمان ملت بتوانیم با امنیت و آزادی بیشتر کارمان را کنیم، نه این‌که به محض این‌که خواستیم روزنامه منتشر کنیم و نشست و انجمنی داشته باشیم، هیاهو شود و بعضی از جریانات کج فکر و تندرو بخواهند اینها را بهم بزنند. ما قدرتی می خواهیم که حقی که قانون و شرع به ما دادند، استفاده کنیم و با مردم صحبت کنیم.

رییس بنیاد باران با طرح این پرسش که «واقعا امروز مهم ترین مساله ما بد حجابی است؟» گفت: البته هیچ کس بد حجابی را تأیید نمی‌کند، اما سیاسی کردن حجاب سبب می شود که بروز و ظهور بد حجابی به عنوان یک اعتراض سیاسی مطرح شود که اگر حساسیت های نابجا برداشته شود این مسایل نیز حل می شوند؛ آنچه برای ما مهم است حقی است که از زن در روستاها، شهرها و خانواده ها ضایع می شود. اگر زنان ما احساس کنند که جمهوری اسلامی و اصحاب فرهنگی برای رفع ظلم هایی که بر زنان وارد می شود، مدافع آنها هستند، بسیاری از مسایل در جامعه حل می شود و می توانیم به تناسب موقعیت هایی که داریم این رویکردها را داشته باشیم و به صورت برنامه در بیاوریم و انجام دهیم.

وی ادامه داد: البته در کنار آن، مساله سیاست مطرح است یعنی کسی حق ندارد که شما را از شرکت در سرنوشت اجتماعی خودتان محروم کند و شما هم حق دارید، بگویید و تلاش کنید که زمینه ای فراهم آید تا این حق را اعمال کنید و وقتی که اعمال کردید این حق شما محفوظ شود و از آن حفاظت و حراست شود. حکومت باید از حق و رای مردم حراست کند.

وی با بیان این‌که همه ما خواستار ایرانی سربلند، پیشرفته و ایرانی هستیم که زن، مرد، جوان، کارگر، کارفرما در امنیت زندگی کنند و مسیر به سوی توسعه با نگاه به عدالت در جامعه باشد، گفت: در چشم اندازی که در زمان ما تدوین و تأیید شد و به تصویب رسید، آمده است که ما توسعه را به عنوان یک اصل مهم در جامعه در نظر گرفتیم. عقب ماندگی اقتصادی، علمی، فرهنگی و سیاسی بدبختی است که باید آن را از بین ببریم و توسعه یابیم. البته توسعه ای که نگاهش به عدالت اجتماعی باشد.

خاتمی گفت: باید برویم به سوی این‌که بگوییم حقوقی را خداوند و قانون اساسی به ما داده است از این حقوق دفاع می کنیم و از کسانی که قدرت در دستشان است می خواهیم که رعایت کنند و ملت و دولت در کنار هم نه در مقابل یکدیگر بتوانند مسیر را پیش بروند. هر چه آزادی و قدرت انتخاب مردم بیشتر باشد و هر چه مردم احساس کنند که تواناتر هستند، امنیت در جامعه زیادتر می شود، امکانات جامعه بالفعل تر می شود و دولت و حکومت باید زمینه کار مردم را در عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی فراهم کنند.

وی با ابراز تاسف از آن‌چه «در منطقه به نام اسلام به بدترین شکل‌های خشونت در حال اعمال شدن است» خاطرنشان کرد: اگر آن‌ها خلافت اسلامی را مطرح می کنند، امام (ره) جمهوری اسلامی را مطرح کردند. الگویی که در آن مردم اصل هستند، مردم حق دارند، حکومت وابسته به مردم است، مسوول در مقابل مردم است، در آن آزادی فکری، عدالت و اخلاق است. اتفاقا الان جایی است که باید حداقل از قرائتی که ما از جمهوری اسلامی داریم، دفاع کنیم.

وی با بیان این‌که اصلاح طلبان وفادار به دین، حق و حرمت مردم برای دنیا حرف دارند افزود: در داخل نیز باید همه بزرگان و دلسوزان را قانع کنیم که این دیدگاه و بینش است که در زمان ما می تواند اسلام را تقویت کند و مانع خشونت های وسیع شود. می تواند هزینه های حاصل از خشونت را برای جامعه و منطقه ما کاهش دهد.

وی با توضیح این‌که «وقتی می گوییم ملایم هستیم به این معنا نیست که در مقابل منافع ملی خود کوتاه بیاییم» گفت: در کدام دوران بیشتر از منافع ملی دفاع شد و منافع ملی مورد توجه قرار گرفت، در عین حال از تنش زدایی حدالامکان سعی شد، جلوگیری شود. حرمت و عظمت ما این نیست که مدام با دنیا جنگ کنیم، هر چقدر بتوانیم مانع جنگ و ستیز برای حفظ منافع شویم، این گام مهمی است.

وی اظهار امیدواری کرد که دولت در مذاکرات هسته ای موفق باشد و بتواند هم حق مردم را استیفا کند و هم فشارها را بردارد و به توافقی مطلوب برسد؛ و نیز تهدیدها کمتر و به فرصت تبدیل شوند.