کلاهخود‌ جنگاوران ایرانی در موزه متروپولیتن

روزنامه ایران: جنگ و نبردهای تن به تن در سال‌های دور جزء جداناپذیر جنگ های بزرگ بود. جنگ‌های چند روزه توان و قدرت بیشتری را می‌طلبید. هر کس از قدرت، شهرت، رزم ‌آرایی، تفکر و تجهیزات برتر برخوردار بود توان و شانس پیروزی را بالاتر می‌برد.

یکی از تجهیزات مهم در جنگ‌های سخت و تن به تن، «کلاهخود» یا «عمامه کلاه» نام داشت. اغلب این «کلاهخودهای جنگی» کلاهی گنبدی شکل از جنس فولاد و آهن بود و با طلا و نقره تزئین و حکاکی می‌شدند.

کلاهخود بخشی از زره به‌شمار می‌آمد که گاه سر تا پای جنگاوران را می‌پوشاند. پیاده و سواره‌نظام‌ها در جنگ‌های سخت و پیچیده از «کلاهخودها» استفاده می‌کردند. ایران نیز در جنگ‌های بسیار دور و تاریخی برای دفاع از نیروهای خود از این «کلاهخودها» بهره برده است.

انواع کلاهخودها را می‌توان به تیزخود، خوددهان‌باز، خود زنجیردامن و خودبورگوندی اشاره کرد. از کهن‌ترین کلاهخودهای یافت شده در آثار باستانی ایران می‌توان به کلاهخود پرنده و سه پیکر مربوط به دوران عیلام میانه اشاره کرد.

موزه «هنر متروپولیتن» نیویورک میزبان کلاهخودهای زیبا و دست ساز هنرمندان ایرانی متعلق به اواخر قرن ۱۵ در گالری ۳۷۹ بود. این کلاهخودهای بی‌نظیر و نادر در حالی در قلب موزه قرار گرفته بود که علاقه‌مندان بی‌شماری را محو و جذب هنر تاریخ ایران کرده بود.

جنس کلاهخود شماره یک از جنس فولاد است، طراحی و نقوش آن با خطوط منحنی و برجسته به صورت منظم و با فواصل ۲ سانتیمتر از یکدیگر جدا شده‌اند. این خطوط برجسته و منحنی بعد از نوک تیز پرک، خطوط عربی بالا و پایین «کلاهخود» را به یکدیگر وصل کرده است. مفهوم برخی از این نوشته‌ها به معنی اطاعت است.

کلاهخود شماره ۲، جنس این «کلاهخود» از فولاد ساخته و با نقره تزئین شده است. این کلاهخود با خطوط عربی و به شکل عمودی از بالا به پایین در اشکال برجسته و فرو رفته و در اشکال لوزی خطاطی شده است. ابعاد این کلاه ۶۹/ ۳۲ سانتیمتر در ۴ /۲۵ سانتیمتر بوده و متعلق به اواخر قرن ۱۵ است.

کلاهخود شماره ۳، از جنس فولاد است، طراحی و نقوش آن با خطوط صاف از بالا به پایین کشیده شده و برجستگی‌های آن با فواصل ۲ سانتیمتر و منظم کار شده است. این خطوط برجسته و صاف بعد از نوک تیز پرک، با خط کوفی از بالا به پایین «کلاهخود» را به یکدیگر وصل کرده است. این کلاهخود در نوع خود بزرگتر بوده و ارتفاع آن به ۶۷ /۲۹ سانتیمتر می‌رسد.

کلاهخود شماره ۴، این کلاهخود در نوع خود بی‌نظیر و زیبا است و شباهت زیادی به کلاهخود «آق‌قویونلو» داشته است البته کلاهخود «آق‌قویونلو» نیز در موزه جهانی حفظ و نگهداری می‌شود. «آق‌قویونلو» سلسله‌ای از ترکمن‌های سنی بود که بر قسمت‌هایی از قفقاز، شرق ترکیه و شمال ایران از ۱۳۷۸ تا ۱۵۰۸ میلادی فرمان می‌راند.

معنی لغوی آق‌قویونلو همان صاحبان گوسفندان سفید است. با این حال این کلاهخود از جنس فولاد و با نقره تذهیب و تزئین شده است. نقوش و طراحی اسلیمی آن بی‌نظیر بوده، در این کلاهخود طرح گل و بوته به کار رفته است.

خطوط و خطاطی برجسته آن در داخل اشکال هندسی جلوه خاصی به این کلاهخود بخشیده است. ابعاد این کلاهخود ۳۴ /۳۳ سانتیمتر در ۱۳ /۲۴ سانتیمتر است. کلاهخود شماره ۵، از جنس فولاد ساخته شده و با نقره و طلا تزئین شده است. این کلاهخود زیبا و منحصر به فرد نشان از فرهنگ غنی و تمدن ایران باستان دارد، طراحی و نقوش آن با خطوط منحنی از بالا به پایین در قسمت میانی ادامه دارد، برجستگی‌های آن با فواصل ۲ سانتیمتر از یکدیگر جدا شده است. این خطوط برجسته و منحنی بعد از نوک تیز پرک با خط عربی از بالا به پایین کلاهخود را به یکدیگر وصل کرده است.

خط ابتدای کلاهخود به معنی اطاعت بوده و قدمت این کلاهخود زیبا به اواخر قرن ۱۵ می‌رسد و ابعاد آن ۱۵ /۳۰ سانتیمتر در ۸۶ /۲۲ سانتیمتر است. با این حال نقوش و طرح این پنج «کلاهخود» ایرانی از پالت‌های نفیس و اسکرول زیبا روی بدنه کلاهخود نمایان طرح‌های خاص بوده که هر کدام روایت و داستان منحصر به فرد خود را دارد. این کلاهخودهای جنگی در این موزه جهانی نیویورک به تماشای عموم گذاشته شد. این در حالی است که گالری ۳۷۹ یکی از پرترددترین بازدیدکنندگان و علاقه‌مندان به موزه هنرهای تاریخ ایران به شمار می‌آید.