پشت‌پرده چرخش ناگهانی بن‌سلمان به سمت سوریه
عربستان سعودی و امارات متحده عربی پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و برای یک دهه پس از آن، از مخالفان سرسخت دولت اسد بودند.
اقتصادنیوز: عربستان سعودی و امارات متحده عربی پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و برای یک دهه پس از آن، از مخالفان سرسخت دولت اسد بودند.
نشریه نیویورک تایمز با انتشار گزارشی مدعی شد، برای دهه‌ها، سوریه نزدیک‌ترین متحد عرب ایران در خاورمیانه بود، در حالی که پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس برای افزایش قدرت و نفوذ خود در منطقه درگیر رقابتی نرم و در خفا با ایران بودند.
به ادعای ناظران حالا با سرنگونی ناگهانی دولت بشار اسد، متحد نزدیک ایران به حاشیه رفته است. این فرصتی را برای کشورهای حاشیه خلیج فارس فراهم می‌کند تا خلاء را پر کنند و روابط خود را با دولت جدید دمشق توسعه دهند.
در این میان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به عنوان دو قدرت پیشروی خلیج فارس رویکرد محتاطانه‌ای در پیش گرفته‌اند، زیرا هیئت تحریرالشام، جناح اصلی شورشی که کنترل بسیاری از مناطق سوریه را به دست گرفته، به رادیکالیسم تمایل دارد و زمانی به گروه افراطگرای القاعده وابسته بود.
هراس پادشاهی‌ها از بازگشت رادیکالیسم
نیویورک تایمز در ادامه گزارش ادعایی‌اش آورد، دو کشور خلیج فارس بخش عمده‌ای از دو دهه گذشته را صرف جلوگیری از ظهور گروه‌هایی کرده‌اند که به دنبال توسعه رادیکالیسم در سراسر خاورمیانه بودند؛ گروه‌هایی چون القاعده، داعش و اخوان‌المسلمین.
همزمان قدرت‌های خلیج‌فارس علناً گفته‌اند که رهبران جدید در سوریه قبل از اینکه بتوانند حمایت سیاسی و مالی را به دست آورند، می‌بایست نشان دهند که در برابر طیف‌های مختلف فرقه‌های این کشور از رویکردی مسالمت آمیز پیروی خواهند کرد.
در همین راستا، انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رهبر امارات، اخیراً گفت که ماهیت گروه‌های شورشی و وابستگی گذشته آنها به القاعده باعث نگرانی شده است. قرقاش در جریان کنفرانسی در ابوظبی، پایتخت امارات، در اواسط دسامبر، اندکی پس از تسلط شورشیان، گفت: «فکر می‌کنم همه اینها شاخص‌هایی نگران‌کننده هستند». منطقه قبلاً شاهد چنین اپیزودهایی بوده است، بنابراین ما باید مراقب باشیم.».
کشورهای حاشیه خلیج فارس مدت‌هاست در باب قدرت گرفتن گروه‌های رادیکال نگران هستند. هنگامی که بهار عربی در سال ۲۰۱۱ سراسر خاورمیانه را در برگرفت، چندین حکومت خودکامه سرنگون شدند و گروه‌های قدرتمند رادیکال برای پر کردن خلاء در کشورها از جمله تونس و مصر به پا خاستند.
آنا جاکوبز، تحلیلگر ارشد خلیج فارس برای گروه بین‌المللی بحران، که یک سازمان غیرانتفاعی است، در این باره گفت:«امارات متحده عربی سابقه طولانی در دشمنی با احزاب و دولت‌های سیاسی وابسته به رادیکال‌ها دارد. اما حداقل این کشور تاکنون سیگنال‌های بسیار واضحی ارسال کرده مبنی بر اینکه مایل است با دولت موقت به خاطر حفظ ثبات در سوریه و در منطقه گسترده‌تر همکاری کند».
نگرانی در خلیج فارس در مورد قدرت گرفتن گروه‌هایی چون تحریرالشام به حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به نیویورک بازمی‌گردد. بیشتر ۱۹ هواپیماربای سعودی تحت تأثیر نسخه سخت‌گیرانه این پادشاهی و وهابیت حادثه تروریستی پرحاشیه‌ای را در آمریکا رقم زدند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از آن زمان تاکنون قدرت وهابیت را مهار کرده است.
فراز و فرود روابط پادشاهی‌ها با دمشق
پس از انقلاب بهار عربی در مصر، رای دهندگان محمد مرسی، یکی از چهره‌های اخوان المسلیمن را به عنوان رئیس جمهوری انتخاب کردند. اما او در کودتای سال ۲۰۱۳ که امارات متحده عربی از آن حمایت کرد، برکنار شد. از همین رو توسل به رویکرد محتاطانه نسبت به جریان‌های اخوانی نه تنها در در سوریه و خلیج فارس، بلکه در دیگر قدرت‌های منطقه از جمله مصر احساس می‌شود.
عبدالفتاح السیسی، ژنرالی که در سال ۲۰۱۳ جایگزین مرسی در مصر شد، سال‌ها زمان خود را صرف هدف قرار دادن گروه اخوان المسلمین کرد و این گروه را تهدیدی برای قدرت خود می‌دانست. اواسط ماه دسامبر، السیسی به ندرت در برابر روزنامه‌نگاران ظاهر شد که حکایت از عصبانیت او از حوادث سوریه داشت.
در این میان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ و برای یک دهه پس از آن، از مخالفان سرسخت دولت اسد بودند. هر دو کشور خلیج فارس در اوایل سال ۲۰۱۲ در بحبوحه تنش‌ها در سوریه، سفارتخانه‌های خود را در این کشور بستند. در طول سال‌ها، زمانی که اسد با حمایت قابل توجه روسیه و ایران، کنترل بیشتر کشورش را دوباره به دست گرفت، به نظر می‌رسید که تغییری در نگرش خلیج فارس رخ داد.
دو قدرت خلیج فارس بازیگران اصلی در بازگرداندن اسد پس از یک دهه انزوا به میان کشورهای عربی بودند. گرم شدن روابط میان شام با عربستان و امارات در آن بازه زمانی نشان از تمایل ادعایی اتحاد اعراب برای مقابله با نفوذ رو به رشد ایران در سوریه و خاورمیانه بود.
پس از زلزله ویرانگری که در اوایل سال ۲۰۲۳ ترکیه و سوریه را لرزاند، رهبری عربستان سعودی با اسد تماس گرفت و همین گزاره به نقطه عطفی در رواط دو بازیگر تبدیل شد. تعامل با دولت اسد، تصدیق ضمنی این گزاره بود که علیرغم تلاش‌های مورد حمایت غرب برای برکناری رهبری سوریه، بقای سیاسی او به واقعیتی تبدیل شده که دیگر نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
تغییر در نگرش خلیج فارس در حالی که اسد هنوز سوریه را کنترل می‌کرد، بخشی از نظم منطقه‌ای گسترده‌تر بود، زیرا سعودی‌ها و امارات تعامل با ایران را نیز کلید زدند.
به ادعای نیویورک تایمز، امروز و با حضور رهبران جدید سوریه، فرصت‌های اقتصادی بازسازی پس از جنگ، یکی از علاقه‌مندی‌های بخشی از ارزیابی‌های کشورهای حاشیه خلیج فارس قلمداد می‌شود. عربستان سعودی و امارات متحده عربی با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ویران‌شده سوریه، از تلاش‌های خود در این زمینه فرصت سازی خواهند کرد، مشروط بر اینکه بتوانند با دولت جدید دمشق درباره شرایط مطلوب مذاکره کنند.
ایفای نقش در بازسازی سوریه همچنین راه دیگری برای تأثیرگذاری بر آینده این کشور خواهد بود. در این میان قطر به طور مشخص برای حمایت از دولت انتقالی در سوریه آماده است. قطر در طول جنگ داخلی با هیئت تحریرالشام و سایر گروه‌های شورشی در سوریه تماس داشت.
قطر در سال ۲۰۱۵ بین شورشیان و ارتش لبنان میانجی‌گری کرد؛ زمانی که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین در سال ۲۰۱۷ روابط خود را با این کشور قطع کردند، یکی از خواسته‌های‌شان برای احیای روابط این بود که قطر حمایت خود را از جبهه النصره و پیشروی هیئت تحریرالشام، قطع کند.
در نشست اتحادیه عرب در جده، در سال ۲۰۲۳، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، قبل از سخنرانی اسد از جلسه خارج شد و موضع کشورش را نشان داد. پس از برکناری اسد، قطر وزیر خارجه خود را در اواخر دسامبر به دمشق فرستاد که بالاترین مقام دولتی از خلیج فارس بود تا با دولت انتقالی دیدار کند. در اوایل این هفته رئیس شورای همکاری خلیج فارس و وزیر خارجه کویت دیدار داشتند.
همزمان احمد الشرع، رهبر شورشیان گفت که قطری‌ها برای حمایت از آنها در دهه گذشته اولویت خواهند داشت؛ عبارتی که احتمالاً به نقش خلیج فارس در پروژه‌های بازسازی اشاره دارد.
ارسال نظر