چرا آب و هوای جهان دارد «عجیب‌» می‌شود؟

فرادید: تلاطم‌های شدید، بارندگی‌های بی‌سابقه، موج‌های گرمای مرگبار و آتش‌سوزی‌های شدید جنگلی: آیا آب و هوای زمین عجیب‌تر شده؟ بله، به نوعی! این رویدادهای آب و هوایی در گذشته هم اتفاق افتاده، اما مشکل این است که امروزه بیشتر و شدیدتر اتفاق می‌افتند.

همه می‌دانیم که آب و هوای زمین در طول تاریخ ۴.۵ میلیاردساله خود به طور چشمگیری تغییر کرده است. طبیعت قبلاً شرایط گرمتر و سردتر را دیده، اما سرعت فعلی تغییر، جهان زنده را در معرض خطر قرار داده است.

کاترین هیهو، دانشمند آب و هوا می‌گوید: «هر یک از ما، هر کجا که زندگی کنیم، امروزه اثرات تغییرات آب و هوایی را تجربه می‌کنیم.»

برخی از ما حتی ممکن است از تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر زندگی روزمره‌مان آگاه نباشیم. از این که چگونه رویدادهای شدید آب و هوایی سبب افزایش نرخ بیمه خانه شده یا اینکه چگونه مغذی بودن غذای ما کمتر و آب آشامیدنی کمیاب‌تر شده، چه بخواهیم چه نخواهیم، همه ما تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی هستیم.

یکی از اثرات مستقیم و مهم تغییرات آب و هوایی، افزایش رویدادهای شدید آب و هوایی است که زندگی را در معرض خطر قرار می‌دهد و تأثیر اقتصادی زیادی دارد. بر اساس یک مقاله تحقیقاتی منتشرشده در مجله طبیعت در سال ۲۰۲۳، حوادث آب و هوایی شدید ناشی از تغییرات آب و هوایی، سالانه ۱۴۳ میلیارد دلار برای جهان هزینه دارد که بیشتر آن‌ها (۶۳ درصد) به دلیل از دست دادن جان انسان‌ها است.

آب و هوای زمین چگونه عجیب‌تر شده است؟ 

موج‌های گرما

بیایید با یکی از بارزترین اثرات تغییر آب و هوا شروع کنیم: امواج گرما. با گرم‌تر شدن جهان، امواج گرما نه تنها بیشتر می‌شوند، بلکه بسیار شدیدتر هم می‌شوند.

موج گرمای اخیر در امتداد ساحل غربی ایالات متحده سبب شد لاس وگاس به رکورد دمای ۴۹ درجه سانتیگراد برسد. تقریباً ۳۶ میلیون نفر در طول موج گرمای شدید با دمای ۲۰ درجه بالاتر از میانگین این زمان از سال در معرض هشدار بیش از حد قرار گرفتند. 

در عربستان سعودی، بیش از ۱۳۰۰ نفر در طول مراسم حج سالانه که همزمان با موج گرمای استثنایی بود، جانشان را از دست دادند. به گزارش بی‌بی‌سی، دمای ۵۲ درجه سانتیگراد در مسج الحرام مکه گزارش شده است. یونان به تازگی نخستین موج گرمای ثبت‌شده در این کشور را تجربه کرده و چندین گردشگر جانشان را از دست داده‌اند از جمله مایکل موزلی مجری تلویزیون و رادیوی بریتانیا. در همین حال، شمال هند با دمای ۴۹ درجه سانتیگراد از شدیدترین امواج گرمایی که تا به حال دیده، در حیرت و گیجی است. به گزارش بی‌بی‌سی، تابستان‌ها در هند بسیار گرم و مرطوب است، اما موج‌های گرمای امسال طولانی‌تر، شدیدتر و به مراتب بیشتر بوده است. 

امواج گرما زمانی رخ می‌دهند که یک سیستم اتمسفر پرفشار نزدیک می‌شود و هوای گرم را به سمت زمین می‌راند. مشکلی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم این است که سیستم‌های فشار بالا با گرم شدن سیاره در حال تقویت شدن هستند و به یک چرخه معیوب را سرعت می‌بخشند. 

«هرقدر گرمتر شود، سیستم پرفشار قوی‌تر می‌شود و هرقدر سیستم پرفشار قوی‌تر شود، گرم‌تر می‌شود.» 

بارش باران شدید و جاری شدن سیل

یکی دیگر از محصولات جانبی جهان گرمتر این است که جوّ گرمتر، بخار آب بیشتری را در خود نگه می‌دارد. هر جا هوای مملو از رطوبت از روی زمین عبور کند یا با یک سیستم طوفانی همگرا شود، می‌تواند بارش شدیدتری ایجاد کند، برای مثال، باران شدیدتر و طوفان‌های برفی. 

وقتی نوبت به رویدادهای بارندگی شدید می‌رسد، رودخانه‌های جوّی یکی از عوامل بزرگ هستند. رودخانه جوّی رودخانه‌ای از رطوبت در آسمان است. وقتی یکی از آن‌ها به یک کوه نزدیک شود، هوا مجبور می‌شود بالا بیاید. با انجام این کار، هوا خنک می‌شود و آب متراکم می‌شود و به صورت باران می‌ریزد. 

«بنابراین آنچه اتفاق می‌افتد این است که رودخانه‌های جوّی در حال قوی‌تر و بزرگ‌تر شدن هستند، چون بخار آب بسیار بیشتری را جذب می‌کنند. در هر حال، هرقدر هوا گرم‌تر شود، آب بیشتری از اقیانوس تبخیر می‌شود.» 

در طول فصل‌های پاییز و زمستان ۲۰۲۳/۲۰۲۴، به گزارش نسبت‌دهی هوای جهان (WWA) بارندگی در بریتانیا و ایرلند به دلیل تغییرات آب و هوایی ناشی از انسان حدود ۲۰ درصد شدیدتر بوده است. 

امسال، بارندگی و سیل در سراسر جهان ویرانی به بار آورده و به نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها متوقف شود. ماه می، سیلی فاجعه‌بار در افغانستان رخ داد و جان بیش از ۳۰۰ نفر را در ولایت‌های بغلان، تخار و بدخشان گرفت. ماه ژوئن، در سراسر سوئیس، فرانسه و ایتالیا باران شدیدی گرفت و سبب رانش زمین و جریان‌های سیل‌آسا شد و حداقل هفت نفر کشته شدند. در هند، نپال و بنگلادش، سیل در مقیاس بزرگ در طول فصل باران‌های موسمی عجیب نیست، اما بارندگی‌های شدید و غیرعادی از اوایل امسال تاکنون جان بیش از ۴۰ نفر را گرفته است. 

گردبادها، طوفان‌ها و چرخه‌بادها

گردبادها و طوفان‌ها نوعی پدیده آب و هوایی هستند که به عنوان طوفان‌های استوایی شناخته می‌شوند. طبق گفته اداره ملی اقیانوسی و جوّی (NOAA) چرخند حاره‌ای یک اصطلاح فراگیر برای توصیف یک سیستم چرخشی و سازمان‌یافته از ابرها و رعد و برق‌ها است که از فراز آب‌های استوایی یا نیمه‌گرمسیری سرچشمه می‌گیرد و جریان‌های سطح پایین را بسته است. وقتی سرعت باد به ۷۴ مایل در ساعت یا بیشتر می‌رسد، چرخند قاره‌ای بسته به منشأ طوفان به عنوان گردباد، طوفان چرخشی یا طوفان استوایی طبقه‌بندی می‌شود. اصطلاح گردباد (hurricane) در اقیانوس اطلس شمالی، اقیانوس آرام شمالی مرکزی و اقیانوس آرام شمالی شرقی استفاده می‌شود. اصطلاح طوفان چرخشی (typhoon) برای اختلال در شمال غربی اقیانوس آرام استفاده می‌شود، در حالی که اصطلاح عمومی طوفان استوایی در اقیانوس آرام جنوبی و اقیانوس هند استفاده می‌شود. 

صرف‌نظر از نام، این طوفان‌ها از این نظر منحصر به فرد هستند که از آب گرم اقیانوس نیرو می‌گیرند. 

اقیانوس‌های سیاره به ویژه در برابر تغییرات آب و هوا و گرم شدن جهان آسیب‌پذیر هستند. هایهو توضیح می‌دهد که ۹۰ درصد گرمای اضافه که در سیستم آب و هوایی به دام افتاده به اقیانوس می‌رود نه جوّ. معنایش این است که انرژی زیادی برای نیرو دادن به طوفان‌های قوی‌تر ایجاد می‌شود. به این ترتیب، نسبت به مراتب بیشتری از طوفان‌های نامبرده تشدید می‌شوند و به گردباد، طوفان چرخشی یا طوفان استوایی تبدیل می‌شوند. 

«طوفان‌ها نه تنها آنجا سریع‌تر شدت می‌گیرند، بلکه آهسته‌تر حرکت می‌کنند. بنابراین مدت طولانی‌تری بالای ما هستند و بارش باران را بسیار بیشتر می‌کنند.» 

گردباد هاروی که سال ۲۰۱۷ در ایالات متحده رخ داد، نخستین طوفان مهمی ایالات متحده بود که در آن، دانشمندان توانستند میزان تأثیر تغییرات آب و هوایی بر این رویداد را محاسبه کنند. دانشمندان دریافتند تغییرات اقلیمی سبب شده بارش بر فراز هیوستون، تگزاس، در طول رویداد گردباد، سه برابر بیشتر و ۱۵ درصد شدیدتر شود. 

آتش‌سوزی‌های جنگلی

یکی دیگر از تأثیرات مهم تغییرات آب و هوایی، افزایش شمار وقوع آتش‌سوزی‌های شدید در جنگل است. به گزارش ایندیپندنت، آتش‌سوزی‌های جنگلی بیش از ۱.۷ میلیون هکتار زمین‌ها را در سه ماه اول سال ۲۰۲۴ تنها در ایالات متحده نابود کرده است. 

اگرچه بیشتر آتش‌سوزی‌های جنگلی در مناطق پرجمعیت مانند ایالات متحده به دلیل اشتعال تصادفی انسان رخ داده، اما با تغییرات آب و هوایی، به ویژه هوای گرم‌تر و خشک‌تر، این آتش‌سوزی‌های جنگلی تشدید می‌شوند. 

«تصور کنید به‌طور تصادفی کبریتی را در توده‌ای از چوب خیس سبز رنگ بیندازید. چه اتفاقی می‌افتد؟ هیچ اتفاقی! حالا تصور کنید اطراف چوب برف باشد، باز هم هیچ اتفاقی نمی‌افتد. حالا تصور کنید آن کبریت را در توده‌ای از چوب‌های کاملاً خشکی بیندازید که هفته‌ها و حتی ماه‌ها گرمای شدید به آن‌ها خورده است. به همین دلیل است که می‌بینیم منطقه سوخته در آتش‌سوزی جنگلی و شمار آتش‌سوزی‌های جنگلی بزرگ در حال افزایش است.» 

فصول آتش‌سوزی‌های جنگلی نیز زودتر و طولانی‌تر شدند. برای مثال، فصل آتش‌سوزی جنگل امسال در کانادا مانند سال گذشته در ماه فوریه آغاز شد. با این حال، در گذشته تا ماه مارس شروع نمی‌شد. 

سال گذشته (۲۰۲۳)، کانادا شاهد فصلی از آتش‌سوزی جنگلی بود که نظیرش را ندیده بود، تقریباً ۴۵ میلیون هکتار توسط بیش از ۶۵۰۰ آتش‌سوزی سوخت. بر اساس گزارش بی‌بی‌سی، برای درک این موضوع، کل مساحت سوخته سال ۲۰۲۳ هشت برابر بیشتر از میانگین ۴۰ساله بوده است. 

متأسفانه، این سناریوی ویرانگر به دلیل تغییرات آب و هوایی عادی‌تر خواهد شد. 

برخلاف آتش‌سوزی‌های جنگلی ایالات متحده، بیشتر آتش‌سوزی‌های جنگل‌های شمال، مانند آنچه در کانادا مشاهده شد، ناشی از برخورد صاعقه است، نه انسان. طبق گزارش بی‌بی‌سی، دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند تکرار رعد و برق به ازای هر درجه گرم شدن زمین بین ۱۱ تا ۳۱ درصد افزایش یابد. دلیلش این است که هوای گرمتر می‌تواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد، یعنی حدود ۷ درصد رطوبت بیشتر با هر ۱ درجه سانتیگراد گرم شدن. از آنجا که رطوبت یک عنصر کلیدی در شکل‌گیری طوفان‌های تندری است، هرقدر رطوبت هوا بیشتر باشد، احتمال وقوع توفان‌های تندری و رعد و برق‌های همراه بیشتر می‌شود. 

تلاطم هوا

ماه مه ۲۰۲۴، یک پرواز خطوط هوایی سنگاپور با یک تلاطم شدید مواجه شد که منجر به کشته شدن یک نفر بر اثر حمله قلبی مشکوک و زخمی شدن چند نفر دیگر شد. همان ماه، یک پرواز هواپیمایی قطر از دوحه به ایرلند با تلاطم شدید بر فراز ترکیه مواجه شد و ۱۲ نفر مجروح شدند. در ژوئیه ۲۰۲۴، ده‌ها نفر پس از برخورد یک پرواز ایر اروپا با تلاطم شدید زخمی شدند و پرواز اسپانیا به اروگوئه باید در برزیل فرود اضطراری می‌کرد. 

کمی تلاطم برای مسافران هوایی عادی است. اما افزایش تلاطم‌های اخیر مردم را به این فکر واداشته که آیا تغییرات آب و هوایی در این افزایش نقش دارند یا نه! 

به گزارش بی‌بی‌سی، به طور حتم نمی‌توان تغییرات اقلیمی را مقصر دانست، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این تغییرات می‌تواند خطر تلاطم را افزایش دهد. 

دو نوع اصلی تلاطم هوا بر سفرهای هوایی اثر می‌گذارد، یکی ناشی از طوفان‌های تندری و دیگری تلاطم «هوای صاف» نامیده می‌شود. 

تلاطم ناشی از رعد و برق به احتمال زیاد افزایش می‌یابد زیرا فراوانی رعد و برق به دلیل تغییرات آب و هوایی در حال افزایش است، همانطور که قبلاً گفته شد. اما این نوع تلاطم برای خلبانان زیاد مشکل‌ساز نیست، چون به دلیل ارتباطش با طوفان، پیش‌بینی آن آسان‌تر است. 

نوع دیگر، یعنی تلاطم «هوای صاف» که «تلاطم نامرئی» نیز نامیده می‌شود، بسیار غیرقابل پیش‌بینی و یکی از بزرگ‌ترین علل حوادث هوایی مرتبط با آب و هوا است. انتظار می‌رود این نوع تلاطم با تغییرات آب و هوایی بدتر شود و تحت سناریوهای خاص تغییر آب و هوایی، تا سال ۲۰۵۰ در قیاس با سطوح تاریخی، چهار برابر بیشتر شود. 

همه امیدها از دست نرفته است

«به هر کجای دنیا که نگاه کنیم، می‌بینیم این رویدادهای آب‌وهوایی تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی در حال بزرگ شدن هستند و همه ما را در معرض خطر قرار می‌دهند.» 

اگرچه شاید یافتن نکات مثبت در دریایی از اخبار منفی تغییرات آب و هوایی دشوار باشد، مطمئن باشید وضعیت در حال تغییر است. مردم به طور فزاینده تأثیرات و شدت تغییرات آب و هوایی را درک می‌کنند. با این حال، روشن نیست آیا این آگاهی به قدر کافی سریع در حال گسترش هست یا خیر. آنچه روشن است این است که همه ما مسئول تغییر آب و هوا هستیم و می‌توانیم اقداماتی را برای کاهش آن انجام دهیم.