تصاویر مدرسه‌ای ۱۰۰ساله در تهران که جایگاه نخبگان بود
برقرار و پابرجاست، پر از شور زندگی، به همان زیبایی و سرزندگی ۹۹سال پیش که نیکلای مارکف تفلیسی براساس اصول و قواعد معماری فاخر ایرانی آجر روی آجر گذاشت و در همسایگی کوه البرز بنایی ساخت که در خور نوجوانان نخبه و جویای علم ایرانی باشد
همشهری: برقرار و پابرجاست، پر از شور زندگی، به همان زیبایی و سرزندگی ۹۹سال پیش که نیکلای مارکف تفلیسی براساس اصول و قواعد معماری فاخر ایرانی آجر روی آجر گذاشت و در همسایگی کوه البرز بنایی ساخت که در خور نوجوانان نخبه و جویای علم ایرانی باشد. این بنای ماندگار حکایت‌های بسیاری را از سر گذرانده و قد کشیدن مفاخری مانند عبدالله انوار، مصطفی چمران، جمشید مشایخی، داریوش فرهود، کامران وفا و... را به چشم دیده است. هنوز هم آغوش پرمهر البرز برای پرورش استعدادهای برتر ایرانی گشاده است و هر سال ۲هزار دانش‌آموز که آزمون ورودی سخت و نفسگیرش را پشت‌سر می‌گذارند، میراث‌دار و حافظ نام نیک و پیشینه پرافتخار این بنای پرهیبت می‌شوند. دبیرستان البرز جزو میراث‌فرهنگی کشور و قدیمی‌ترین مدرسه فعال تهران است.
ته یک کوچه بن‌بست جاخوش‌کرده است؛ زیر پل کالج و در همسایگی دانشگاه امیرکبیر. آنقدر ساختمان‌های کوتاه و بلند پشت به پشتش داده‌اند که قد و بالای رشید کوه البرز به تصویری دور و گنگ در پس‌زمینه آن تبدیل شده، اما روزگاری پشت این ساختمان وسیع، بی‌فاصله و بی‌واسطه، به کوه البرز بند بوده است. نامش را هم از همان زمان به یادگار دارد و کوچه بن‌بست زیر پل را هم به نامش زده‌اند. وقتی در میله‌ای سیاه‌رنگ و خوش‌نقش‌ونگار مدرسه البرز روی شما باز می‌شود، حوضی پرآب و درختانی سرسبز و بلندبالا رخ نشان می‌دهند که لااقل چندین دهه عمر دارند. به هر طرف حیاط چشم بچرخانید، تصاویر دانش‌آموزان مدرسه که در کنکور، المپیادهای علمی و مسابقات فرهنگی، ورزشی و هنری کشور خوش درخشیده‌اند، مقابل شما ردیف می‌شوند. هر یک از پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم ساختمانی جداگانه و مستقل دارند و در ساختمان مرکزی که البته قدیمی‌ترین بخش مدرسه به شمار می‌آید، دهمی‌ها درس می‌خوانند.
نشانه‌های گذشته
این جانمایی دانش‌آموزان و تقسیم ساختمان‌ها زیرکانه به‌نظر می‌رسد و پسران نوجوان البرزی پس از آنکه آزمون ورودی دشوار این مدرسه را پشت سر می‌گذارند، در نخستین قدم باید از درگاهی عبور کنند که سقف مقرنس و کاشی‌های فیروزه‌ای آن اصالت و قدمت مدرسه را نمایان می‌کند. طبقات این ساختمان به سبک خانه‌های دوبلکس به هم راه دارند و سالن کلاس‌های آن، دالانی دراز است که سقفی گنبدی دارد و پی دیوارهای آجرچینش ضخیم و قطور است. میز و صندلی و تجهیزات همه کلاس‌ها نونوار شده‌اند، ولی دانش‌آموزان چند کلاس انتهای سالن، هنوز از همان نیمکت‌های دراز و باریک به‌جا مانده از دوران مدیریت ساموئل جردن استفاده می‌کنند که متناسب با قدوقواره دانش‌آموزان ترکه‌ای ساخته شده‌اند. این کلاس‌ها را به سبک و سیاق گذشته حفظ کرده‌اند تا اگر گردشگری ایرانی یا خارجی به شوق تماشای قدیمی‌ترین و پرافتخارترین مدرسه دایر ایران گذرش به آنجا افتاد یا قرار بود از مدرسه فیلم و عکسی مستند تهیه شود، نشان گذشته‌ها پررنگ باشد. فارغ‌التحصیلان قدیمی مدرسه هنوز دلشان پشت دیوارهای آجر قزاقی مدرسه جامانده و به بهانه‌های مختلف به آنجا سر می‌زنند. دم و دستگاه و تجهیزات به‌روز سالن آمفی‌تئاتر هدیه یکی از این فارغ‌التحصیلان قدیمی است که سعی کرده در پیشرفت دانش‌آموزان کنونی مدرسه سهیم شود.
در حیاط‌های دلباز و وسیع هریک از ساختمان‌های مدرسه تجهیزات رشته‌های ورزشی مختلف مهیا است و جنب‌وجوش پسران نوجوان البرزی که در زمان‌های کوتاه فراغت‌شان مشغول ورزش یا مرور درس و مشق‌شان هستند، خوشایند و دیدنی است. در سالن مطالعه و کتابخانه مدرسه هم به روی بچه‌ها باز است و در آزمایشگاه‌های مجهز هر یک از پایه‌ها، از اسکلت انسان واقعی تا جنین جانداران و مواد شیمیایی مختلف مهیا شده تا دانش‌آموزان با فراغت‌خاطر چند و چون آموخته‌های خود را بیازمایند. بخشی از تجهیزات این آزمایشگاه‌ها همان دست‌سازه‌ها و آثار علمی فارغ‌التحصیلان چندین دهه گذشته مدرسه است که مورد استفاده دانش‌آموزان فعلی البرز قرار می‌گیرد.
کلبه کارمندان دکتر جردن
اگرچه نیکلای مارکف، معمار چیره‌دست تفلیسی مدرسه، همه ذوق و سلیقه‌اش را به‌کار برده تا ساختمانی به سبک مدارس مدرن آن دوره بسازد، اما قسمت‌هایی از بنای اولیه مدرسه دیگر به‌عنوان فضای آموزشی قابل استفاده نبوده و پس از نوسازی، فقط درهای چوبی و دیوارهای آجرنمای‌شان، بار هماهنگی و همنوایی سبک امروزی آنها و بافت قدیمی مدرسه را به دوش می‌کشند. بنای انتهای مدرسه پایه یازدهم که روزی محل سکونت کارمندان دکتر جردن بوده، از ضرب تیشه نوسازی در امان مانده و مدیر و مسئولان مدرسه در احیا و بازسازی آن خوب امانتداری کرده‌اند. ساخت این بنا به معماری خانه‌های ویلایی شمال کشور بی‌شباهت نیست و نمای آجری، شیشه‌های رنگی، اتاق‌های چند در، هشتی و ایوان‌های نقلی‌اش ذهن را به تهران چندین دهه پیش می‌برد. در گذشته سکونتگاه دکتر جردن هم در نزدیکی این خانه خوش‌نقش‌ونگار قرار گرفته بود، اما وقتی بخشی از فضای مدرسه به ساخت دانشگاه امیرکبیر اختصاص پیدا کرد، خانه دکتر جردن هم به کلی از بین رفت.
زمانی که دبیرستان البرز به‌عنوان کالج آمریکایی‌ها و رقیب علمی کالج انگلیسی‌ها، دارالفنون و دبیرستان ادب اصفهان در مرکز پایتخت پاگرفت، دانش‌آموختگان آن تا مقطع لیسانس کنونی می‌توانستند در آن درس بخوانند و در دوره‌ای هم با تصمیم ساموئل جردن آمریکایی به پانسیون و مدرسه شبانه‌روزی پسران مقطع راهنمایی و دبیرستان (متوسطه دوره اول و دوم کنونی) تبدیل شد. اکنون فقط پسران دانش‌آموز مقطع متوسطه دوم، اقبال تحصیل در این مدرسه را دارند. چند سال پیش دارالفنون به موزه تبدیل شد، از کالج انگلیسی‌ها هم دیگر نشانی نیست و البرز که در سال1319 مدیریت آن به ایرانیان منتقل شد و از کالج آمریکایی‌ها به مدرسه البرز تغییر نام داد، قدیمی‌ترین مدرسه تهران به شمار می‌آید.
سند تحول اجرا می‌شود
محمدی که با جذب حمایت خیرین برای احیا و حفظ بناهای تاریخی مدرسه، قدم‌های مؤثری برداشته، می‌گوید: «این مدرسه جزو ابنیه فرهنگی و تاریخی کشور است و به‌عنوان شناسنامه تهران به توجه جدی مسئولان نیاز دارد. قدمت تعدادی از بناهای مدرسه به حدود یک سده پیش می‌رسد و با توجه به‌وسعت ۵۰هزار مترمربعی ساختمان مدرسه، حفظ، تجهیز و نگهداشت این بناها جز با حمایت نهادهایی مانند شهرداری، شورای شهر و سازمان میراث‌فرهنگی میسر نمی‌شود.» مدیر مدرسه البرز چندساحتی بودن نظام تعلیم و تربیت مدرسه البرز را از نقاط‌قوت آن عنوان می‌کند و می‌گوید: «یکی از افتخارات ما این است که سند تحول بنیادین را کاملا اجرا کرده‌ایم و دانش‌آموزان در ساحت‌های شش‌گانه مهارتی، ادبی، فرهنگی، هنری، دینی و ورزشی فعالیت می‌کنند. این روش آموزشی و تربیتی از رشد تک‌بعدی دانش‌آموزان جلوگیری می‌کند و رتبه‌های متعددی که دانش‌آموزان مدرسه در مسابقات فرهنگی، هنری و ورزشی به‌دست آورده‌اند گواه مؤثر بودن این شیوه آموزشی است.» محمدی شهید چمران را به‌عنوان فارغ‌التحصیل تراز مدرسه البرز ذکر می‌کند.
میراث‌داران امین
محمد محمدی ۱۳سال پیش مدیریت مدرسه را برعهده گرفته و امانتدار خدمات ساموئل جردن، محمدعلی مجتهدی، حسین خوشنویسان، باقر دزفولیان و... است. او که در دوران مدیریتش توانسته تعداد رتبه‌های زیر ۱۰۰۰مدرسه در کنکور را از ۲۱نفر در سال۱۳۹۰ به ۱۷۵نفر در سال۱۴۰۲ برساند، در مورد تداوم افتخارات علمی این مدرسه می‌گوید: «مدرسه البرز در گذشته دنباله‌روی نظام آموزشی کشور بود، اما در سال‌های اخیر نقشی پیشرو و تعیین‌کننده در نظام آموزشی کشور ایفا می‌کند و روش‌های آموزشی این مدرسه می‌تواند به‌عنوان مرجع مورد استفاده قرار بگیرد.» محمدی مسئولان و دانش‌آموزان مدرسه را وارث پیشینه علمی و فرهنگی البرز عنوان می‌کند و می‌گوید: «حفظ این میراث برای ما اهمیت زیادی دارد و سعی می‌کنیم وارثانی امین باشیم.»
ته یک کوچه بن‌بست جاخوش‌کرده است؛ زیر پل کالج و در همسایگی دانشگاه امیرکبیر. آنقدر ساختمان‌های کوتاه و بلند پشت به پشتش داده‌اند که قد و بالای رشید کوه البرز به تصویری دور و گنگ در پس‌زمینه آن تبدیل شده، اما روزگاری پشت این ساختمان وسیع، بی‌فاصله و بی‌واسطه، به کوه البرز بند بوده است
نظر کاربران
میترسم زاکانی بی لیاقت فردا اونجا رو هم خراب کنه یا تعطیل!