تفاهم نامه ایران و روسیه به نفع روس‌هاست
در یازدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه ۷۰ میلیارد یورو پروژه اقتصادی بین دو کشور امضا شد. اگر موفقیتی در پی این مذاکرات نباشد، بی‌گمان ما بار دیگر شاهد برنده شدن روسیه در تنظیم رابطه با جمهوری اسلامی ایران در پرتو مشکلات و مسائل مبتلا به در عرصه روابط خارجی کشور خواهیم بود.
تابناک: سرانجام زمزمه‌های توافق میان ایران و روسیه محقق و در یازدهمین جلسه کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه ۷۰ میلیارد یورو پروژه اقتصادی بین ایران و روسیه امضا شد؛ قراردادی که هرچند به گفته مقامات دو کشور، کلی است، قرار است فقط در حد حرف نمانده و برای اجرای آن گام‌های عملی برداشته شود.
پس از تحریم نفتی ایران و روسیه توسط آمریکا و کشورهای غربی، کار‌شناسان و صاحبنظران اقتصادی دو کشور در این مورد هم عقیده بودند که در این شرایط دو کشور ایران و روسیه که دارای منابع عظیم نفت و گاز هستند، می‌توانند با یکدیگر همکاری مشترک تجاری و اقتصادی را شروع کنند که در نهایت می‌تواند منجر به توسعه اقتصادی دو کشور در این شرایط تحریم تحمیلی شود.
پس از گذشت ماه‌ها گمانه‌زنی در خصوص همکاری مشترک ایران و روسیه در زمینه تجاری و اقتصادی، بالاخره در چند روز پیش با حضور الکساندر نواک، وزیر انرژی در راستای یازدهمین نشست مشترک همکاری‌های اقتصادی، تفاهمنامه کمیسیون همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه بین وزرای نفت ایران و انرژی روسیه به امضا رسید.
پس از تحریم روسیه توسط آمریکا و اروپا به دلیل مناقشات اکراین، دو ماه قبل یک تیم اقتصادی با حضور وزیر نفت ایران در این کشور حاضر و مقدمات همکاری‌های دوجانبه با مسئولان اقتصادی این کشور انجام شد که شب گذشته پس از مذاکرات چندین ساعته، این صحبت‌ها منجر به امضای تفاهم نامه اقتصادی بین ایران و روسیه شد.
در همین راستا، دکتر الهه کولایی استاد دانشگاه و کار‌شناس مسائل ایران و روسیه در گفت‌و‌گویی به بررسی تفاهمنامه اخیر میان ایران و روسیه پردا خته است.
خانم دکتر کولایی در نخستین پرسش بفرمایید به نظر شما چه عواملی باعث شده در این مقطع زمانی احساس شود، ورابط ایران و روسیه کسترش بیشتری پیدا کرده است؟
در متن احیای سیاست خاورمیانه‌ای روسیه، ایران همیشه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است، به ویژه در دروه دوم ریاست جمهوری پوتین و نیز در دوره سوم ریاست جمهوری وی با تشدید تقابل و پیگیری سیاست رویارویی از سوی پوتین در برابر امریکا اهمیت روابط با ایران برای روسیه بیشتر شده است، ولی توجه به این نکته بسیار ضروری است که در تنظیم روابط ایران و روسیه همیشه روس‌ها در موضع برنده قرار داشته‌اند.
تفاهم‌نامهٔ اخیری را که میان روسیه و ایران به امضا رسیده است، چگونه ارزیابی میکنید. آیا این قرارداد را هم در همان چهارچوب بازی برد ـ باخت روس‌ها تحلیل میکنید؟
تفاهم‌نامه‌ای که از سوی رؤسای کمیسیون اقتصادی مشترک ایران و روسیه به امضا رسید، نشان دهنده عزم جدی دو کشور برای توسعه روابط است. روابط ایران و روسیه در دهه گذشته بر حوزه‌های غیر اقتصادی تمرکز داشته است. در حالی که با توجه به تحول در روابط خارجی روسیه و تمایل جمهوری اسلامی به وجه اقتصادی رابطه با روسیه، همکاری‌های اقتصادی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. به ویژه برای روسیه که در معرض تحریم‌های فزاینده امریکا و غرب قرار دارد، بازار هفتاد میلیونی ایران که درآمد نفتی و گاز را هم می‌تواند داشته باشد؛ بسیار جذاب است.
در واقع روسیه در همان مسیری گام برمی‌دارد که پیش از چین گام برداشته است. هر دو کشور از غیبت رقبای غربی خود سود فراوانی برده‌اند. اینک روسیه با امضا این تفاهمنامه می‌کوشد از مزایای گوناگون اقتصادی که در این روابط اقتصادی تجارری با ایران در حوزه‌های مختلف وجود دارد بهره‌مند شود.
تحلیل شما از مفاد این تفاهمنامه چیست؟
در سال‌های گذشته این نکته همواره مورد گلایه روس‌ها بوده که در ایران فقط به وجه نظامی و امنیتی روابط با روسیه توجه می‌شود و جنبه‌های اقتصادی از توجه لازم برخوردار نمی‌شود. در شرایط موجود به نظر می‌رسد بسیار برای روسیه مطلوب باشد که بتواند در غیبت رقبای خود از بازارهای پرمنفعت ایران بهره‌مند شود. نکته مهم‌تر آنکه ایران و روسیه در حوزه انرژی و به ویژه انتقال انرژی کاملا جنبه رقابتی را تجربه می‌کنند. گسترش این همکاری‌ها می‌تواند، به نوعی روسیه را در تضمین عدم بهره‌مندی این جنبه رقابتی نیز به هدف خود نزدیک‌تر گرداند
در طول سال‌های گذشته نیز شاهد بوده‌ایم که روس‌ها همیشه سعی کرده‌اند، تا ایران از این جنبه‌های رقابتی که در ارتباط با آسیای مرکزی و قفقاز و چه در ارتباط با اروپا بهره‌مند نشود. بنابراین در شرایط فعلی این تفاهم نامه می‌تواند زمینه را برای تأمین منافع روسیه بیشتر فراهم آورد. ضمن اینکه باید توجه به این واقعیت نیز داشت که روسیه و ایران در مسیر استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی خود نیازمند تلاش بیشتری است و در واقع هر دو کشور باید از این مزایا بهره بگیرند.
آیا ایران بازنده یا برنده این توافق است؟
ایران از چنان وزن ژئوپولتیکی برخوردار است که می‌تواند در شرایط تشدید رقابت بازیگران دیگر، خود به منافع بیشتری دست یابد و چنانچه موازنه ژئوپولتیک در این منطقه حساس از جهان بیشتر مورد توجه قرار دهد؛ بدون شک این تفاهمنامه می‌تواند برای ایران فضای بهره‌مندی از این منافع ژئوپولتیکی نیز فراهم و مهیا‌تر سازد. به هر حال ایران و روسیه دو کشور همسایه هستند که باید بتوانند از ظرفیت‌های تأمین منافع مشترک خود استفاده کنند اما نکته مهم در ارتباط با ایران رویکرد بین المللی آن است که اگر مذاکرات کنونی با کشورهای بزرگ جهانی به ویژه تغییر در رابطه با آمریکا پیامدهای عملی و اجرایی در برداشته باشد بدون شک این تفاهم نامه بهتر خواهد توانست منافع ایران را تأمین نماید.
همان گونه که شما اشاره کردید این تفاهمنامه کلی است و حجم این رابطه به ۷۰ میلیارد یورو می‌رسد؛ آیا این همان قرارداد تها‌تر نفتی است؟
این تفاهمنامه نشان دهنده نیاز دو کشور در شرایط اعمال فشار بین‌المللی برای توسعه روابط است. در واقع حجم بالای این مبادلات پیش بینی شده در این تفاهم نامه نشان می‌دهد سیاست غرب در تشدید فشار از یک سو بر روسیه و از سوی دیگر بر ایران زمینه ساز نزدیکی فزاینده روابط دو کشور شده است. بنابراین فضای بین‌المللی به نوعی این توسعه روابط را الزامی ساخته است ولی از سوی دیگر باید در نظر داشت که امضای این نوع تفاهم نامه‌ها همان گونه که می‌تواند مسیر توسعه روابط را هموار ساز به همان ترتیب می‌تواند زمینه را برای چانه زنی و در واقع تلاش برای بهره گیری از مزایای توسعه روابط با شرکای تجاری دیگر نیز راه را باز کند.
اگر مذاکرات هسته‌ای در سوم آذر به نتیجه برسد و تحریم‌ها کاهش پیدا نماید. به نظر شما در شرایط کاهش تحریم‌های ایران، این تفاهمنامه می‌تواند منافع ایران راتأمین نماید؟
اجرایی کردن مفاد این تفاهمنامه در شرایط توافق با قدرت‌های جهانی بدون شک ما را در شرایط مناسب تری در مسیر اجرایی کردن قرار خواهد داد وجمهوری اسلامی ایران در تنظیم مفاد اجرایی این تفاهمنامه از موقعیت بهتری برخوردار خواهد بود. چنانچه روند تیرگی روابط روسیه با غرب ادامه پیدا کند در شرایط بهبود روابط ایران با قدرت‌های جهانی و حل و فصل مسائل هسته‌ای این تفاهمنامه می‌تواند زمینه را برای شکل گیری همکاری‌های مشابه با طرف‌های غربی هموار سازد. در واقع به ایران توان چانه زنی بالاتری در تنظیم رابطه با کشورهای غربی می‌تواند بدهد چرا که یک موافقت کلی و اجرایی کردن آن موکول است به تعیین خطوط اجرایی دقیق و کاملا عملیاتی که بسته به شرایطی که کشور در آن قرار خواهد گرفت. این تفاهمنامه می‌تواند منافع ما را به درستی تأمین کند یا نکند؛ بسته به نتایج مذاکراتی که در پیش روست دارد.
اگر این مذاکرات به نتایج موفقیت آمیزی منتهی شود و به حل و فصل مسائل هسته‌ای جمهوری اسلامی پایان پیدا کند در اجرایی ساختن این تفاهم نامه؛ ایران می‌تواند با موقعیت بهتری رفتار کند، ولی اگر موفقیتی در پی این مذاکرات وجود نداشته باشد بدون شک ما بار دیگر شاهد برنده شدن روسیه در تنظیم رابطه با جمهوری اسلامی ایران در پرتو مشکلات و مسائل مبتلا به در عرصه روابط خارجی کشور خواهیم بود.
ا گر فرض کنیم که در آیند رابطه روسیه با غرب بهبود پیدا نماید؛ آیا می‌تواند تأثیری در وابط ایران داشته باشد. به عنوان مثال اتفاقات در مورد نیروگاه بوشهر و موشک‌های اس ۳۰۰ دوباره اتفاق بیفتد و روس‌ها به تعهداتشان عمل نکنند؟
فکر می‌کنم در واقع صرف این تفاهمنامه موجب نگرانی نخواهد بود. آنچه که اهمیت دارد تلاش برای استفاده از یک رویکرد متعادل در سیاست خارجی ایران در قبال قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. توسعه روابط با روسیه جز در پرتو رابطه متوازن با کشورهای غربی برای ما نفع چندانی در بر نخواهد داشت و در واقع این بازی است که روس‌ها برنده ان به حساب خواهند آمد. کما اینکه پیش از آن چینی‌ها این برد را رد تنظیم روابط خود با ایران تجربه کرده‌اند.
اما اگر بتوان در رابطه متوازن با غرب رابطه با روسیه را دنبال کنیم همانند آنچه که در دهه ۴۰ و ۵۰ قبل از انقلاب اسلامی شکل گرفت می‌توان امیدوار بود که تفاهمنامه به ایجاد فرصت جدید برای بهره‌مندی‌های فزاینده روسیه در تنظیم روابط با ایران تبدیل نشود.
پس از تحریم نفتی ایران و روسیه توسط آمریکا و کشورهای غربی، کار‌شناسان و صاحبنظران اقتصادی دو کشور در این مورد هم عقیده بودند که در این شرایط دو کشور ایران و روسیه که دارای منابع عظیم نفت و گاز هستند، می‌توانند با یکدیگر همکاری مشترک تجاری و اقتصادی را شروع کنند که در نهایت می‌تواند منجر به توسعه اقتصادی دو کشور در این شرایط تحریم تحمیلی شود.
پس از گذشت ماه‌ها گمانه‌زنی در خصوص همکاری مشترک ایران و روسیه در زمینه تجاری و اقتصادی، بالاخره در چند روز پیش با حضور الکساندر نواک، وزیر انرژی در راستای یازدهمین نشست مشترک همکاری‌های اقتصادی، تفاهمنامه کمیسیون همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه بین وزرای نفت ایران و انرژی روسیه به امضا رسید.
پس از تحریم روسیه توسط آمریکا و اروپا به دلیل مناقشات اکراین، دو ماه قبل یک تیم اقتصادی با حضور وزیر نفت ایران در این کشور حاضر و مقدمات همکاری‌های دوجانبه با مسئولان اقتصادی این کشور انجام شد که شب گذشته پس از مذاکرات چندین ساعته، این صحبت‌ها منجر به امضای تفاهم نامه اقتصادی بین ایران و روسیه شد.
در همین راستا، دکتر الهه کولایی استاد دانشگاه و کار‌شناس مسائل ایران و روسیه در گفت‌و‌گویی به بررسی تفاهمنامه اخیر میان ایران و روسیه پردا خته است.
خانم دکتر کولایی در نخستین پرسش بفرمایید به نظر شما چه عواملی باعث شده در این مقطع زمانی احساس شود، ورابط ایران و روسیه کسترش بیشتری پیدا کرده است؟
در متن احیای سیاست خاورمیانه‌ای روسیه، ایران همیشه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است، به ویژه در دروه دوم ریاست جمهوری پوتین و نیز در دوره سوم ریاست جمهوری وی با تشدید تقابل و پیگیری سیاست رویارویی از سوی پوتین در برابر امریکا اهمیت روابط با ایران برای روسیه بیشتر شده است، ولی توجه به این نکته بسیار ضروری است که در تنظیم روابط ایران و روسیه همیشه روس‌ها در موضع برنده قرار داشته‌اند.
تفاهم‌نامهٔ اخیری را که میان روسیه و ایران به امضا رسیده است، چگونه ارزیابی میکنید. آیا این قرارداد را هم در همان چهارچوب بازی برد ـ باخت روس‌ها تحلیل میکنید؟
تفاهم‌نامه‌ای که از سوی رؤسای کمیسیون اقتصادی مشترک ایران و روسیه به امضا رسید، نشان دهنده عزم جدی دو کشور برای توسعه روابط است. روابط ایران و روسیه در دهه گذشته بر حوزه‌های غیر اقتصادی تمرکز داشته است. در حالی که با توجه به تحول در روابط خارجی روسیه و تمایل جمهوری اسلامی به وجه اقتصادی رابطه با روسیه، همکاری‌های اقتصادی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. به ویژه برای روسیه که در معرض تحریم‌های فزاینده امریکا و غرب قرار دارد، بازار هفتاد میلیونی ایران که درآمد نفتی و گاز را هم می‌تواند داشته باشد؛ بسیار جذاب است.
در واقع روسیه در همان مسیری گام برمی‌دارد که پیش از چین گام برداشته است. هر دو کشور از غیبت رقبای غربی خود سود فراوانی برده‌اند. اینک روسیه با امضا این تفاهمنامه می‌کوشد از مزایای گوناگون اقتصادی که در این روابط اقتصادی تجارری با ایران در حوزه‌های مختلف وجود دارد بهره‌مند شود.
تحلیل شما از مفاد این تفاهمنامه چیست؟
در سال‌های گذشته این نکته همواره مورد گلایه روس‌ها بوده که در ایران فقط به وجه نظامی و امنیتی روابط با روسیه توجه می‌شود و جنبه‌های اقتصادی از توجه لازم برخوردار نمی‌شود. در شرایط موجود به نظر می‌رسد بسیار برای روسیه مطلوب باشد که بتواند در غیبت رقبای خود از بازارهای پرمنفعت ایران بهره‌مند شود. نکته مهم‌تر آنکه ایران و روسیه در حوزه انرژی و به ویژه انتقال انرژی کاملا جنبه رقابتی را تجربه می‌کنند. گسترش این همکاری‌ها می‌تواند، به نوعی روسیه را در تضمین عدم بهره‌مندی این جنبه رقابتی نیز به هدف خود نزدیک‌تر گرداند
در طول سال‌های گذشته نیز شاهد بوده‌ایم که روس‌ها همیشه سعی کرده‌اند، تا ایران از این جنبه‌های رقابتی که در ارتباط با آسیای مرکزی و قفقاز و چه در ارتباط با اروپا بهره‌مند نشود. بنابراین در شرایط فعلی این تفاهم نامه می‌تواند زمینه را برای تأمین منافع روسیه بیشتر فراهم آورد. ضمن اینکه باید توجه به این واقعیت نیز داشت که روسیه و ایران در مسیر استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی خود نیازمند تلاش بیشتری است و در واقع هر دو کشور باید از این مزایا بهره بگیرند.
آیا ایران بازنده یا برنده این توافق است؟
ایران از چنان وزن ژئوپولتیکی برخوردار است که می‌تواند در شرایط تشدید رقابت بازیگران دیگر، خود به منافع بیشتری دست یابد و چنانچه موازنه ژئوپولتیک در این منطقه حساس از جهان بیشتر مورد توجه قرار دهد؛ بدون شک این تفاهمنامه می‌تواند برای ایران فضای بهره‌مندی از این منافع ژئوپولتیکی نیز فراهم و مهیا‌تر سازد. به هر حال ایران و روسیه دو کشور همسایه هستند که باید بتوانند از ظرفیت‌های تأمین منافع مشترک خود استفاده کنند اما نکته مهم در ارتباط با ایران رویکرد بین المللی آن است که اگر مذاکرات کنونی با کشورهای بزرگ جهانی به ویژه تغییر در رابطه با آمریکا پیامدهای عملی و اجرایی در برداشته باشد بدون شک این تفاهم نامه بهتر خواهد توانست منافع ایران را تأمین نماید.
همان گونه که شما اشاره کردید این تفاهمنامه کلی است و حجم این رابطه به ۷۰ میلیارد یورو می‌رسد؛ آیا این همان قرارداد تها‌تر نفتی است؟
این تفاهمنامه نشان دهنده نیاز دو کشور در شرایط اعمال فشار بین‌المللی برای توسعه روابط است. در واقع حجم بالای این مبادلات پیش بینی شده در این تفاهم نامه نشان می‌دهد سیاست غرب در تشدید فشار از یک سو بر روسیه و از سوی دیگر بر ایران زمینه ساز نزدیکی فزاینده روابط دو کشور شده است. بنابراین فضای بین‌المللی به نوعی این توسعه روابط را الزامی ساخته است ولی از سوی دیگر باید در نظر داشت که امضای این نوع تفاهم نامه‌ها همان گونه که می‌تواند مسیر توسعه روابط را هموار ساز به همان ترتیب می‌تواند زمینه را برای چانه زنی و در واقع تلاش برای بهره گیری از مزایای توسعه روابط با شرکای تجاری دیگر نیز راه را باز کند.
اگر مذاکرات هسته‌ای در سوم آذر به نتیجه برسد و تحریم‌ها کاهش پیدا نماید. به نظر شما در شرایط کاهش تحریم‌های ایران، این تفاهمنامه می‌تواند منافع ایران راتأمین نماید؟
اجرایی کردن مفاد این تفاهمنامه در شرایط توافق با قدرت‌های جهانی بدون شک ما را در شرایط مناسب تری در مسیر اجرایی کردن قرار خواهد داد وجمهوری اسلامی ایران در تنظیم مفاد اجرایی این تفاهمنامه از موقعیت بهتری برخوردار خواهد بود. چنانچه روند تیرگی روابط روسیه با غرب ادامه پیدا کند در شرایط بهبود روابط ایران با قدرت‌های جهانی و حل و فصل مسائل هسته‌ای این تفاهمنامه می‌تواند زمینه را برای شکل گیری همکاری‌های مشابه با طرف‌های غربی هموار سازد. در واقع به ایران توان چانه زنی بالاتری در تنظیم رابطه با کشورهای غربی می‌تواند بدهد چرا که یک موافقت کلی و اجرایی کردن آن موکول است به تعیین خطوط اجرایی دقیق و کاملا عملیاتی که بسته به شرایطی که کشور در آن قرار خواهد گرفت. این تفاهمنامه می‌تواند منافع ما را به درستی تأمین کند یا نکند؛ بسته به نتایج مذاکراتی که در پیش روست دارد.
اگر این مذاکرات به نتایج موفقیت آمیزی منتهی شود و به حل و فصل مسائل هسته‌ای جمهوری اسلامی پایان پیدا کند در اجرایی ساختن این تفاهم نامه؛ ایران می‌تواند با موقعیت بهتری رفتار کند، ولی اگر موفقیتی در پی این مذاکرات وجود نداشته باشد بدون شک ما بار دیگر شاهد برنده شدن روسیه در تنظیم رابطه با جمهوری اسلامی ایران در پرتو مشکلات و مسائل مبتلا به در عرصه روابط خارجی کشور خواهیم بود.
ا گر فرض کنیم که در آیند رابطه روسیه با غرب بهبود پیدا نماید؛ آیا می‌تواند تأثیری در وابط ایران داشته باشد. به عنوان مثال اتفاقات در مورد نیروگاه بوشهر و موشک‌های اس ۳۰۰ دوباره اتفاق بیفتد و روس‌ها به تعهداتشان عمل نکنند؟
فکر می‌کنم در واقع صرف این تفاهمنامه موجب نگرانی نخواهد بود. آنچه که اهمیت دارد تلاش برای استفاده از یک رویکرد متعادل در سیاست خارجی ایران در قبال قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی است. توسعه روابط با روسیه جز در پرتو رابطه متوازن با کشورهای غربی برای ما نفع چندانی در بر نخواهد داشت و در واقع این بازی است که روس‌ها برنده ان به حساب خواهند آمد. کما اینکه پیش از آن چینی‌ها این برد را رد تنظیم روابط خود با ایران تجربه کرده‌اند.
اما اگر بتوان در رابطه متوازن با غرب رابطه با روسیه را دنبال کنیم همانند آنچه که در دهه ۴۰ و ۵۰ قبل از انقلاب اسلامی شکل گرفت می‌توان امیدوار بود که تفاهمنامه به ایجاد فرصت جدید برای بهره‌مندی‌های فزاینده روسیه در تنظیم روابط با ایران تبدیل نشود.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر