جهنم آتشفشان‌ها در منظومه شمسی پیدا شد

جونو، فضاپیمای رباتیک ناسا که در سال ۲۰۱۱ با هدف کاوش مشتری به فضای دوردست پرتاب شد، ۱۵ اکتبر (۲۳ مهر) از کنار آیو، قمر آتشفشانی غول گازی پرواز کرد و به فاصله‌ی تقریبا ۱۱٬۶۸۰ کیلومتری از سطح جهنمی آن رسید. تصاویر جدید جونو، منطقه‌ی قطب شمال آیو را به نمایش می‌گذارند و حتی برخی از ستون‌های دود آتشفشانی برخاسته از فوران‌های مداوم را به تصویر می‌کشند.

با توجه به آنکه می‌دانیم از بین ۴۰۰ آتشفشان شناخته‌شده‌ی آیو، تقریبا ۱۵۰ مورد یا بیشتر در هر زمان مشخص فوران می‌کنند، دیدن این حجم از فعالیت آتشفشانی شگفتی بزرگی محسوب نمی‌شود. بااین‌حال، دیدن دوباره‌ی این قمر زیبا از نزدیک قطعا خالی از لطف نیست.

دانشمندان می‌گویند تصاویر جدید آیو، بهترین و واضح‌ترین عکس‌هایی هستند که از زمان کاوشگر گالیله به دستمان رسیده‌اند. گالیله بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۳، مشغول مطالعه‌ی مشتری و قمرهایش بود. جیسون پری از دانشگاه آریزونا که قبلا عضو تیم ماموریت گالیله بود و وظیفه‌ی پردازش برخی از تصاویر خام را برعهده داشت، می‌گوید تصاویری از این دست، داده‌های مورد نیاز برای انجام پژوهش‌های فراوان درباره‌ی آیو را در سال‌های آینده فراهم می‌کنند. آن‌ها نیم‌کره‌ی پشت به مشتری، منطقه‌ی قطب شمال و نیم‌کره‌ی رو به مشتری آیو را نمایش می‌دهند.

آیو به‌عنوان درونی‌ترین قمر منظومه‌ی مشتری فقط کمی از ماه زمین بزرگ‌تر است و آتشفشان‌های فراوانی دارد. تصاویر فروسرخ، لکه‌دارشدن آیو را همزمان با بالاآمدن مواد مذاب از زیر سطح قمر و شکل‌گیری دریاچه‌های وسیع گذاره نشان می‌دهند. علت این امر، محیط گرانشی پرجنب‌وجوش آیو است. مدار این قمر به دور مشتری بیضوی است؛ بدین معنی که تاثیر گرانشی مشتری درطول چرخش قمر متفاوت می‌شود و شکل آن را تغییر می‌دهد.

دیگر قمرهای گالیله‌ای ازجمله کالیستو، اروپا و گانیمد نیز همگی کشش گرانشی خود را روی آیو اعمال می‌کنند. این تاثیرات گرانشی، گرمای شدیدی را در آیو به‌وجود می‌آورد که درون آن را ذوب می‌کند و سپس مواد مذاب را در سرتاسر سطح سیاره می‌پراکند.

تاثیر فوران‌های مداوم آیو شگفت‌انگیز است. جریان ثابت گاز دی‌اکسید گوگرد که از آیو فوران می‌کند، به مدار مشتری می‌ریزد و در آنجا چنبره‌ای عظیم از پلاسما را به‌وجود می‌آورد که به‌طور پیوسته در امتداد خطوط میدان مغناطیسی سیاره‌ی غول‌پیکر منحرف می‌شود و شتاب می‌گیرد.

وقتی مواد پرتاب‌شده از سطح آیو به قطب‌های مشتری می‌رسند، درون جو سیاره می‌افتند و با برهمکنش با مواد موجود در آن، شفق‌های فرابنفش دائمی تشکیل می‌دهند. این شفق‌ها با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند؛ اما در نوع خود قوی‌ترین در منظومه شمسی هستند. آیو، مدرکی است که نشان می‌دهد برای اثرگذاری نیازی به اندازه‌ی بزرگ نیست.

تصاویر جدید جونو، جزئیات جدیدی از منطقه‌ی قطب شمال آیو را نشان می‌دهند. این منطقه دارای کوه‌هایی غیرآتشفشانی است که ارتفاعشان به ۶هزار متر می‌رسد و از آنجا که فعالیت آتشفشانی ندارند، درطول زمان به اندازه‌ی برخی از مناطق فعال‌تر تغییر نمی‌کنند.

کار جونو هنوز تمام نشده است. این کاوشگر در ماه‌های آینده پروازهای نزدیک تماشایی‌تری انجام خواهد داد. فضاپیمای رباتیک ناسا قرار است در ۳۰ دسامبر ۲۰۲۳ (۹ دی) و ۳ فوریه ۲۰۲۴ (۱۴ بهمن)، تا ۱۵۰۰ کیلومتری سطح آیو پرواز کند و عکس‌هایی به مراتب واضح‌تر را از این قمر شگفت‌انگیز بگیرد.