بیماران ایرانی در اثر کمبود دارو می‌میرند

توسعه ایرانی: در روزهای اخیر وزیر بهداشت از صادرات داروی برخی شرکت‌های ایرانی به ۴۰ کشور دنیا خبر داد، اما سخنانش نه تنها قوت قلبی برای بیماران هموفیلی، تالاسمی، ام‌اس، اس‌ام‌ای، پروانه‌ای، سرطانی، ... و حتی بیماران سرپایی نبود که حتی نمایندگان همسو را هم در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس راضی نکرد. همایون سامه‌یح نجف‌آبادی، عضو کمیسیون بهداشت مجلس با بیان اینکه مشکل کمبود دارویی همچنان پابرجاست، با تشکیک درخصوص رشد ۴ برابری صادرات دارو در دولت سیزدهم، گفت که «مشخص نیست که این رشد در خصوص چه داروهایی است و این داروها به کجا صادر می‌شود؟». 

همین دیروز هم در متن تذکر روح‌الله حضرت‌پور، نماینده ارومیه به وزیر بهداشت بر لزوم رفع کمبود داروی بیماران خاص در استان آذربایجان غربی اشاره شد. 

این اشارات در خصوص کمبود و اختلال در زنجیره تامین دارو؛ نه‌تنها از سوی نمایندگان مجلس بلکه بارها و بارها از سوی متخصصان این حوزه مطرح شده است.

تیر ماه بود که محمد عبده‌زاده، رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی کشور، از کمبود بیش از ۲۰۰ قلم دارو گفت. موضوعی که در مرداد ماه، حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس هم آن را تایید و این نکته را هم اضافه کرد که «حتی در برخی داروهای عادی نیز گاه درگیر کمبود هستیم». 

لابه‌لای این اظهارات رسمی، البته حدیث پردرد بیماران هموفیلی، تالاسمی و سرطانی و ... به گوش می‌رسد که نبود دارو یا خانه‌نشین‌شان کرده یا جان برخی را ستانده است. در چنین شرایطی است که برخی معتقدند مباهات از افزایش صادرات دارو، نه افتخاری برای صنعت دارو و درمان کشور دارد و نه وزیر را نزد نمایندگان در تیررس انتقادات مردم حوزه‌های انتخابیه خود، سربلند می‌کند.

ایران کجای بازار صادرات داروست؟

سازمان غذا و دارو مدعی است، میزان صادرات دارو ایران به کشورهای مختلف جهان عددی حدود 200 میلیون دلار است. عددی که در سال 2016، 100 میلیون دلار اعلام شده بود.

آمارهای سندیکای صاحبان صنایع دارویی ایران اما نشان می‌دهد، کل میزان صادرات دارو از ایران در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۶۹ میلیون و ۷۴۸ هزار و ۶۶۱ دلار بود که بیشترین آن به سوریه صادر شده بود.

در آخرین گزارش این سندیکا اعلام شد که در سال ۱۴۰۱ ایران در مجموع به ۳۶ کشور صادرات دارو داشته است. بر اساس این آمار بعد از سوریه، صادرات دارو به عراق با ۹ میلیون و ۵۲۸ و ۱۱۸ دلار، روسیه با ۸ میلیون و۱۵۶ هزار و ۵۱۵ دلار، افغانستان با ۶ میلیون و ۶۷۲هزار و ۵۹ دلار،‌ ترکیه با یک میلیون و ۹۷۵ هزار و ۸۱۷ دلار و ونزوئلا با یک میلیون و ۲۷۲ هزار و ۶۷ دلار صادرات دارو در رتبه‌های دوم تا پنجم صادرات دارو از ایران قرار دارند.

این آمار نشان می‌دهد صادرات دارو فقط به ۶ کشور سوریه، عراق، روسیه، افغانستان، ترکیه و ونزوئلا بیش از یک میلیون دلار در سال است.

بر اساس این آمار بعد از این ۶ کشور، به ترتیب تاجیکستان (۴۴۷ هزار و ۸۳۴ دلار)، ازبکستان،‌ لبنان، پرو، عمان بلاروس،‌ امارات متحده عربی،‌ هندوستان، یمن،‌ قزاقستان و آذربایجان (۱۲۱ هزار و ۳۳۹ دلار) در رتبه‌های بعد صادرات دارو از ایران قرار دارند. صادرات دارو از ایران به هر یک از این کشورها بین ۱۰۰ هزار تا یک میلیون دلار بوده است.

در پس آمار صادراتی که مسئولان وزارت بهداشت بارها بدان تفاخر ورزیده‌اند، بی‌شمار بیمار در کشور نفس می‌کشند که هر روز با مشکلات کمبود دارو دست و پنجه نرم می‌کنند

صادرات دارو به ۱۹ کشور دیگر نیز هر کدام کمتر ۱۰۰ هزار دلار بوده است، به طوری که صادرات دارو به کشورهای سومالی (۹۸ هزار و ۹۰۴ دلار)، ارمنستان، مولداوی، فیلیپین، موریس، قرقیزستان، اوگاندا، زامبیا و گرجستان (۱۰ هزار و ۵۰۰ دلار) بین ۱۰ تا ۱۰۰ هزار دلار بوده است.

کمترین میزان صادرات دارو از ایران نیز به کشورهای تونس (۹۸۵۶ دلار)، پرتقال، آلمان، ترکمنستان، پاکستان، آنگولا، قطر، مصر، نیجریه و مالزی (۴۲۹۰ دلار) و میزان صادرات دارو به هر یک از این کشورها در سال ۱۴۰۱ کمتر از ۱۰ هزار دلار بوده است.

فهرست داروهای صادراتی ایران

اما سوال اینجاست که در لیست صادرات داروهای ایرانی چه محصولاتی دیده می‌شود؟ به نظر می‌رسد اغلب سبد داروی صادراتی ایران متعلق به گیاهان دارویی، صنعتی و عطری شامل 95 قلم دارو است و مابقی به اقلام دارویی پرمصرف و عمومی مثل مسکن‌ها مربوط می‌شود. 

اما غیر از داروهای گیاهی، مطابق آخرین بخشنامه گمرک کشور که مربوط به سال 1392 است، 26 مورد قرص، آمپول و شربت نیز دیده می‌شود که در این میان می‌توان به آمپول مرفین تزریقی،قرص دیفنوکسیلات، قرص ترامادول خوراکی، کپسول خوراکی آنتی‌هیستامین دکونژستانت، شربت خوراکی اکسپکتورانت، آمپول تزریقی کتامین و قرص خوراکی استامینوفن کدئین اشاره کرد. مواردی پرمصرف که تولید آنها پیچیدگی خاصی نداشته و نشان دهنده قدرت صنعت داروسازی کشور محسوب نمی‌شود.

بیماران خاص در مضیقه

اما در پس آمار صادراتی که مسئولان وزارت بهداشت بارها بدان تفاخر ورزیده‌اند، بی‌شمار بیمار در کشور نفس می‌کشند که هر روز با مشکلات کمبود دارو دست و پنجه نرم می‌کنند.

در روزهای اخیر وزیر بهداشت از صادرات داروی برخی شرکت‌های ایرانی به ۴۰ کشور دنیا خبر داد، اما سخنانش نه تنها قوت قلبی برای بیماران هموفیلی، تالاسمی، ام‌اس، اس‌ام‌ای، پروانه‌ای، سرطانی، ... و حتی بیماران سرپایی نبود که حتی نمایندگان همسو را هم در کمیسیون بهداشت و درمان مجلس راضی نکرد

چندی پیش رئیس انجمن تالاسمی ایران اعلام کرد که در طول ۵ سال گذشته بیش از ۷۰۰ بیمار تالاسمی در ایران به دلایل ناشی از نبود دارو جان خود را از دست داده‌اند که ۲۰۰ تن از آنها زیر ۱۸ سال بوده‌اند.

یونس عرب افزود: «میزان واردات داروهای خارجیِ بیماران تالاسمی خیلی کم است و نیاز بیماران داخل کشور را رفع نمی‌کند». 

این در حالی است که تولیدات داخل به گفته او هر چند هیچ کمبودی ندارد، اما کیفیت پایین و عوارض بالایی برای بیماران دارد. از جمله؛ عوارض پوستی، درد در محل تزریق، عدم اثربخشی دارو و ... . در این میان آمار انجمن تالاسمی هم نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد این بیماران اعلام می‌کنند داروی ایرانی قادر به دفع آهن خونشان نیست یا عوارض جانبی دارد.

اما گروه دیگری از بیماران خاص که جمعیت‌شان در کشور کم هم نیست، همین قصه تکراری کمبود دارو را تجربه می‌کنند. گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها نشان می‌دهد این روزها بیماران هموفیلی در بسیاری نقاط با مشکل تامین داروی مورد نیاز خود روبرو هستند. به طوری که برخی از آنها به دلیل عدم دسترسی به داروهای ضروری که باید به صورت مستمر مصرف کنند، مجبور به بستری شدن در بیمارستان می‌شوند.

در هفته‌های اخیر مدیرعامل سابق کانون هموفیلی ایران با انتقاد از شیوه توزیع دارو برای بیماران هموفیلی گفت که مسئولان وزارت بهداشت ایران در حوزه دارو به «سیاستگذاری کوپنی» رو آورده‌اند. احمد قویدل در گفت‌وگو با مهر خبر داد که یکی از مراکز اصلی درمان بیماران هموفیلی اطلاعیه‌هایی نصب کرده که بیش از ۱۰ شیشه دارو به بیماران داده نمی‌شود. در مراکز دیگر هم چنین روشی آغاز شده است. قویدل با انتقاد از این شیوه که آن را توزیع «کوپنی» دانست، گفت: «نیاز بیماران به دارو بر اساس وزن و شدت خونریزی با نظر پزشک معالج تعیین می‌شود».

این داستان البته به اشکالی دیگر در خصوص بیماران مبتلا به سرطان با کمبود داروهایی مانند داروهای اندوکسان واتو پوزاید و بیماران دیالیزی با کمبود داروی رناژل و بیماران پیوند کلیه با کمبود داروی ساندیمون و بسیاری دیگر از بیماران هم تکرار می‌شود. داستان پر رنجی که برای این گروه از بیماران با شرایط ویژه می‌تواند به آسیب‌های جسمی یا حتی جانی بینجامد.

در همین باره محمدعلی محسنی بندپی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز گفت: «متاسفانه کمبود دارو در کف جامعه به شدت مورد اعتراض مردم قرار گرفته است؛ به‌ویژه داروی بیماران خاص، پیوند کبد و کلیه. ما پاسخی برای بیماران نداریم».

در حالی نگرانی‌ها در خصوص داروهای خاص سال‌هاست بیماران و خانوادهایشان را درگیر کرده است، که چند سالی است در فصول سرد سال نگرانی از داروهای پرمصرف چون آنتی‌بیوتیک‌ها و سرم‌ها هم برای بیماران سرپایی به معضلی در حوزه بهداشت عمومی بدل شده است. موضوعی که به نظر نمی‌رسد با مانور صادرات به 40 کشور بتوان آنها را کتمان کرد.