کلمه‌ هایی که نباید با هم اشتباه بگیریم!

ابوالحسن نجفی در کتاب «غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی» درباره این واژه‌ها نوشته است.

غَرابت/ غُربت  این دو کلمه را نباید به جای هم به کار برد. «غَرابت» به معنای «نامأنوس بودن» و نیز «عجیب و غیرعادی بودن» است و بیشتر در علم معانی و بیان مصطلح است: «غرابت استعمال» (=«استعمال کلمه مهجور در کلام»)، «غرابت لفظ»، «غرابت کلمه». غرابت در عربی در متون قدیم فارسی گاهی به‌ندرت به معنای «دوری از وطن» نیز به کار رفته است. اما لفظی که معنای اخیر را افاده می‌کند غُربت است که امروزه نیز متداول است:

غم غریبی و غربت چون برنمی‌تابم

به شهر خود روم و شهریار خود باشم (حافظ)

غُربت به معنای «جای دور از وطن» نیز هست: «عثمان را رسم چنان بودی که بر هرکسی که خشم گرفتی او را از وطن خویش بیرون کردی و به غُربت فرستادی» (تاریخنامه طبری، ۵۹۲.)

* با قَرابت/قُربت/ قُرب اشتباه نشود.

قَرابت/قُربت/ قُرب    معنای این سه کلمه به هم نزدیک است، اما تفاوت‌های مختصری نیز دارد که نباید آن‌ها را با هم خلط کرد. قَرابت به معنای «نزدیکی از نظر خویشاوندی» است: «عُتْبه و شَیْبه [=نام دو تن از خویشان پیغمبر (ص)]... پیغمبر را دیدند بر لب آن حوض نشسته بر خاک. دانستند که او را از طایف بیرون کرده‌اند و برانده. ایشان را دل بسوخت از جهت قَرابت و رَحِم» (تاریخنامه طبری) قُربت به معنای «نزدیکی از نظر محبوبیت» است: «یعقوب اسحق کندی... فیلسوف زمانه خویش بود و حکیم روزگار خود، و به خدمت مأموران او را قُربتی بود» (چهار مقاله)؛ «مردم عاقل بدانند که بر قربت پادشاهان و دوستی ایشان اعتماد ننمایند.» (فرج بعد از شدت). اما قُرب در اغلب موارد به معنای «نزدیکی از نظر مکان» است (در مقابل بُعْد): «مشبَّهه... قُرب رسول (ص) را به خدای تعالی به معنای قرب مکان تأویل کردند، در حالی که این نوع قُرب مُحال است» (معراج‌نامه)؛

 در راه عشق مرحله قرب و بعد نیست

می‌بینمت عیان و دعا می‌فرستمت (حافظ)