آنچه باید درباره فرونشست زمین در ایران بدانید

فرارو: اغلب دشت‌های ایران این روز‌ها دچار فرونشست و فروچاله‌ شده‌اند و حالا در جدیدترین بررسی‌های سازمان زمین‌شناسی کشور، استان فارس رکورد فرونشست زمین در جهان را از آن خود کرده است.

 پیشتر نیومکزیکو با فرونشستی به میزان ۳۴ سانتی متر در سال بیشترین رقم ثبت شده در جهان را داشت، ولی حالا استان فارس با نشست سالانه به میزان ۵۴ سانتی متر، نیومکزیکو را از صدر بیشترین فرونشست‌ها برداشته و نام خود را به جای آن ثبت کرده است. وضعیت سایر استان‌های کشور نیز دست‌کمی از فارس ندارد.

سال‌هاست که کارشناسان درباره خطر فرونشست زمین در نقاط مختلف ایران هشدار می‌دهند. عباراتی، چون «بمب ساعتی فرونشست زمین»، «ایران در حال فرونشست» و بسیاری دیگر از این دست هر از گاهی تیتر اول رسانه‌ها می‌شوند. هشدار‌ها و راهکاری زیادی درباره فرونشست زمین، بار‌ها مطرح شده است و تکرار آن دردی را دوا نمی‌کند، اما شاید بررسی چند نکته درباره پدیده فرونشست و فروچاله، به بهانه این رکوردداری نامبارک، عمق فاجعه را نمایان‌تر از قبل کند.

یک) فرونشست زمین در ایران بیش از پنج برابر متوسط جهانی است. ایران رتبه چهارم فرونشست در دنیا را دارد و ۲۹ استان کشور درگیر آن هستند. معادل ۱۱ درصد مساحت زمینی ایران در خطر فرونشست خاک قرار دارد. ۸ میلیون واحد مسکونی در پهنه‌های فرونشستی قرار دارند. جمعیت ساکن در این مناطق حدود ۳۹ میلیون نفر است که نزدیک به ۴۹ درصد جمعیت کل ایران را شامل می‌شود.

دو) در اتحادیه اروپا نرخ فرونشست ۴ میلی‌متر در سال است، دقت کنید تنها چهار میلی‌متر و با این حال اروپایی‌ها آن را به عنوان یک بحران نرم در نظر گرفته‌اند. میانگین سالانه فرونشست در ایران بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است. فاجعه وقتی عمیتر می‌شود که بدانیم مناطقی پرجمعیت در تهران سالانه تا ۳۰ سانتیمتر و گاه بیشتر فرونشست دارند. در غرب تهران، حدود ۲ میلیون نفر زندگی می‌کنند که در بخش‌هایی از آن هر ۳ سال، زمین یک متر نشست می‌کند.

سه) در یکی دو دهه اخیر، خشکسالی بسیاری از استان‌های ایران را تحت تاثیر قرار داده است. در همین بازه، یعنی طی سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۴۰۱، بیست و پنج میلیون ایرانی دست به مهاجرت درون سرزمینی زده‌اند. آمارها می‌گوید بیشترین مهاجرت‌ها به تهران، البرز، اصفهان و یزد بوده است، درست شهر‌هایی که یکی از شدیدترین نرخ‌های فرونشست را دارند. طبق آخرین آمار، جمعیت ثابت تهران در ابتدای سال ۱۴۰۲ به حدود ۹.۶ میلیون نفر رسیده. شهری که هر سه سال، یک متر فرو می‌رود و زیر خانه‌ها، اتوبان‌ها و خیابان‌هایش ۴۰۰۰ چاه عمیق وجود دارد.

چهار) در مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷ و ۱۸ تهران فرونشست در حال کشیده شدن به مناطق شهری است. در محدوده بزرگراه آزادگان، شهرک مصطفی خمینی و حوالی آن نرخ فرونشست از سال ۹۵ تا ۹۹ بیش از ۳ برابر شده، مناطق جنوبی تهران به سمت بزرگراه آزادگان سالانه حدود ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر فرونشست دارند. شهریار، ملارد و جنوب شهرری به سمت ورامین بیشترین آمار فرونشست در استان تهران را دارند.

پنج) تنها استان گیلان در سال جاری گزارش فرونشست نداشته است. از نظر تعداد جمعیت شهری تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، البرز، کرمان و قم، هرکدام با جمعیتی بالای یک میلیون نفر در ردیف استان‌های با ریسک جمعیتی بالای در معرض خطر فرونشست زمین، قرار دارند.

شش) بسیاری هشدار داده‌اند با ادامه رکوردشکنی‌های فرونشست در ایران، طی ده سال آینده بسیاری از بنا‌های تاریخی محو خواهد شد. به‌استثنای محدوده‌های جنگل‌های هیرکانی که ثبت جهانی شده‌اند، از تعداد ۶۳ سایت ثبت شده جهانی، ۲۷ سایت در معرض خطر فرونشست زمین قرار گرفته‌اند. تخت جمشید در فارس، نقش جهان و مسجد جامع در اصفهان، چند باغ ایرانی در کرمان، سلطانیه زنجان و چند محدوده از شهر تاریخی یزد از جمله آنهاست.