ریزش ساختمان فرودگاه مهرآباد بر سر مسافران
آذر ۱۳۵۳ یکی از تلخ‌ترین حوادث هوایی جهان در تهران اتفاق افتاد.
همشهری آنلاین: آذر ۱۳۵۳ یکی از تلخ‌ترین حوادث هوایی جهان در تهران اتفاق افتاد. این در حالی بود که حادثه سقوط هواپیمای مسافربری در امریکا، انفجار هواپیمای حجاج بر فراز آسمان عربستان و کشته شدن ۱۸۲ زائر اندونزیایی و حادثه دلخراش ریزش ساختمان فرودگاه بین‌المللی مهرآباد بر سر مسافران هم در ماه آذر رخ داد.
از بین سه حادثه دلخراش آنچه بیش از همه مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفته بود همین حادثه سوم بود که دلیلش تنها سهل‌انگاری و مسامحه در نحوه نگهداری سالن این فرودگاه بین‌المللی بود. در آن زمان در دهه ۴۰ و ابتدای دهه ۵۰ ساختمان انتظار مسافران فرودگاه بین‌المللی مهرآباد تهران در محل فعلی در خیابان معراج قرار نداشت. یعنی اراضی شمالی فعلی فرودگاه مهرآباد به شکل امروزی نبودند که بتوانند ورودی آبرومندی برای مسافران و نیز مهمانان ویژه پایتخت باشند. در سال ۱۳۵۲ بود که محوطه میدان آزادی فعلی آماده شد تا هم کانونی برای سفر باشد و هم‌محلی برای توجه گردشگران.
پنج‌شنبه ۱۴ آذر ۱۳۵۳ یکی از روزهای عمر فرودگاه مهرآباد تهران بود. برخی که از پرواز حجاج جا مانده بودند آمده بودند که خود را به دیگر زائران بیت‌الله‌الحرام برسانند و همنوا با آنها در کنگره حج شرکت کنند. برخی نیز به استقبال مسافران‌شان که از داخل و خارج کشور به پایتخت می‌آمدند آمده بودند. البته همیشه در سالن فرودگاه جمعیتی حدود ۳ هزار نفر حاضر بودند اما آن روز جمعیت حاضر در سالن به هزار نفر هم نمی‌رسید.
برخی پشت پنجره‌های سالن از نخستین برف تهران لذت می‌بردند و برخی همین تجربه را در تریای فرودگاه با نوشیدن چای و قهوه همراه می‌کردند. کتابخوان‌ها هم رفته بودند لحظاتی را در کتابخانه انتهای سالن بگذرانند و کتابی برای سفر تهیه کنند یا تورقی در کتب جدید داشته باشند. مأموران شهربانی مستقر در فرودگاه نیز طبق معمول باروبنه مسافرانی که با امید و آرزو راهی سفر بودند و در انتظار سوار شدن به هواپیما را تجسس می‌کردند و کارکنان هواپیمایی هم کنترل بلیت‌ها را انجام می‌دادند.
ریزش سقف
اما در ساعت ۱۴ و ۵۰ دقیقه بعدازظهر همه خوشی‌ها آوار شد بر سر همه آنها که امید و آرزو داشتند. ابتدا صدای جرجر تیرآهن‌ها از سقف فرودگاه شنیده شد. مأموران شهربانی و نیز برخی خدمه فریاد زدند «سقف دارد می‌ریزد، فرار کنید، فرار کنید». مأموران ورودی و خروجی‌ها با اینکه می‌توانستند نخستین کسانی باشند که از سالن فرار می‌کنند اما درها را باز گذاشتند تا جمعیت سریع بگریزند. اما آوار آنقدر سریع فرو ریخت که بسیاری از مردم و کارکنان زیر آوار ماندند. ۱۰۸ تن مصالح ساختمانی سقف سالن ۱۲۰۰مترمربعی فرودگاه بین‌المللی مهرآباد و چند تن برف روی آن به‌صورت ناگهانی بر سر مسافران، استقبال‌کنندگان، کارگران و کارمندان فرودگاه ریخت و بسیاری را مدفون کرد. آنقدر سرعت ریزش این آوار زیاد بود که حتی ۱۶ نفر مقتول حادثه حتی فرصت فریاد زدن نیز نداشتند و در دم جان باخته بودند.
کارکنان هواپیمایی شاغل در بخش‌های دیگر فرودگاه، اعم از نظامیان و غیرنظامیان و نیز ساکنان منطقه مهرآباد، ابتدا تصور کردند که زلزله‌ای مهیب رخ داده است اما با گذشت چند ثانیه که دامنه فاجعه مشخص شد، همه کارکنان هراسان به سمت سالن انتظار فرودگاه دویدند. بلافاصله با مراکز آتش‌نشانی، شیروخورشید (هلال احمر وقت)، بیمارستان‌ها و سایر مراکز امدادی تماس گرفته شد و هزاران امدادگر و نیروی نظامی ژاندارمری و نیروی هوایی در ۲۳ ساعت و ۱۰ دقیقه بزرگ‌ترین آوار تاریخ ایران را که وزنی بالغ بر ۱۰۸ تن داشت، تحت امر فرمانده ژاندارمری کل کشور و فرمانده عملیات کنار زدند. محوطه مهرآباد و خیابان‌های اطراف بلافاصله بسته و همه پروازهای تهران لغو شد.
عملیات نجات
مأموران نجات مدام از زیر انبوه آهن و سیمان بتن و آسفالت سقف سالن تلاش می‌کردند کشته‌ها و زنده‌ها را بیرون بیاورند. شدت و سنگینی آوار به حدی بود که تیرها و میله‌های آهنی را خم و همه وسایل و تجهیزات داخل سالن را نابود کرده بود و از این‌رو جنازه‌هایی که بیرون کشیده می‌شدند در بدترین وضعیت ممکن قرار داشتند.
در نخستین ساعت‌ها، ۷ کشته از زیر آوار بیرون آمد و به پزشکی قانونی برده شد. یکی از آنها جوانی بود که می‌خواست در لحظه آخر خود را داخل‌تریا بیندازد که تیر آهن بر سرش اصابت کرد و در دم او را کشت. سه نفر از کشته‌ها نیز خواسته بودند کنار دیوار مامنی داشته باشند که آوار سقف با همان دیوار پرس‌شان کرده بود. ۵ مجروح حادثه نیز راهی بیمارستان‌های شماره ۱۲ تأمین اجتماعی و میمنت شدند.
یکی از آنها می‌گفت وقتی مأموران فریاد می‌زدند فرار کنید من متوجه صدای جرجر سقف شدم و سرم را بالا کردم و دیدم که سقف دارد پایین می‌آید، اما خب به طرز معجزه‌آسایی جزو کشته‌شده‌ها نیستم. عملیات آواربرداری زیر بارش برف تا بعدازظهر جمعه هم طول کشید و در نهایت ۱۶ جنازه از زیر آوار خارج شد که در بین آنها اتباع امریکایی، آلمانی، سوئیسی، سوئدی و هلندی هم بودند. کسانی که قرار بود با پرواز فرانکفورت راهی آلمان غربی شوند.
از همان ساعات اولیه کمیته‌ای زیر نظر نخست وزیری برای پیگیری مسئولان حادثه دلخراش فرودگاه مهرآباد تشکیل شد و در نهایت اشتباه معماران و طراحان ساختمان در محاسبات بنا، ترک برداشتن سقف و رخنه برف، زلزله‌های مداوم تهران در چند هفته اخیر، عقب نشستن ستون‌های ساختمان، پرواز بیش از حد هواپیماهای سنگین و مافوق صوت و عدم توجه به استانداردهای ایمنی به‌عنوان دلایل اصلی این فاجعه عنوان شد.
پس از مدتی ابتدا تصمیم گرفته شد که برای سالن سقف موقت تهیه شود و این کار هم به‌صورت موقت انجام گرفت. اما همزمان گام جدی برای ساخت سالنی مدرن‌تر در ضلع شمالی پایانه پروازی برداشته شد چراکه مرکز گردشگری تهران (میدان آزادی فعلی) ساخته شده بود و از این‌رو تصمیم گرفته شد خیابانی از همین میدان به سمت فرودگاه کشیده شود و مسافران داخلی و خارجی در راه تردد به فرودگاه از این کانون گردشگری نیز بگذرند.
سال ۱۳۵۴ همین سالنی که امروز هم پذیرای مسافران پروازهای داخلی است با بالاترین ضریب ایمنی ساخته شد تا هم پذیرای مسافران بیشتری باشد و هم تفکیکی بین پروازهای داخلی و خارجی در آن لحاظ شود.
از باشگاه خلبانی تا فرودگاه بین‌المللی
فرودگاه مهرآباد در ابتدا به‌صورت آموزشگاه خلبانی برای قوای جویه قشون شاهنشاهی ایران در سال ۱۳۱۷ در کنار روستای مهرآباد ساخته شد و کار خود را با تأسیس باشگاه خلبانی و هواپیماهای آلمانی «یونکرس» آغاز کرد. در سال ۱۳۲۵ با توافق‌هایی که با ایکائو ـ سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری ـ انجام شد، فرودگاه مهرآباد از حالت صرفاً نظامی به فرودگاهی نظامی و مسافربری تبدیل و به‌عنوان فرودگاه اصلی کشور ایران شناخته شد.
در سال ۱۳۲۶ کار ساخت سالن مسافربری فرودگاه در ضلع جنوبی باند، در نزدیکی محل فعلی پایگاه یکم شکاری آغاز شد چرا که در آن زمان شاهراه اصلی تردد مردم تهران به نواحی غرب کشور جاده کرج (بزرگراه فتح فعلی) بود و مردم برای رسیدن به فرودگاه نیز از همین مسیر استفاده می‌کردند. ۱۱ سال بعد، سالن ۱۲۰۰ متری فرودگاه مهرآباد با هزینه ۵۱۲ میلیون ریال افتتاح و مهرآباد به‌عنوان بزرگ‌ترین فرودگاه خاورمیانه شناخته شد. اتفاقی که می‌توانست زودتر از آن زمان بیفتد اما بارها طرح به دلایل مختلف از جمله کسری بودجه متوقف شده بود.
سال ۱۳۵۱ یعنی ۱۴ سال بعد از افتتاح بزرگ‌ترین فرودگاه منطقه و شیک‌ترین پاتوق آن زمان تهرانی‌ها، دستی به سرو روی فرودگاه کشیده شد و آن را کمی پیشرفته‌تر کرد و تحولی در پایانه‌های آن به وجود آورد. اما آنچه که باید در آن تغییر ایجاد می‌شد، باطن ساختمان سالن فرودگاه بود. اتفاقی که نیفتاد و سهل‌انگاری در معماری و نیز نحوه نگهداری آن و هم آسفالت بی‌رویه سقف فرودگاه یکی از دلخراش‌ترین اتفاقات دهه پنجاه را رقم زد.
اکنون که حدود ۸۰ سال از عمر فرودگاه مهرآباد می‌گذرد، همه پروازهای خارجی آن به فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) منتقل شده تا کمی از آلودگی‌های صوتی و زیست‌محیطی حاصل از هواپیماها کاسته شود.
ارسال نظر