شب ادراری در بزرگسالان؛ علت، تشخیص و درمان

روزیاتو: شب ادراری معمولا در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است. حدود یک‌چهارم از جمعیت کودکان این مشکل را تجربه می‌کنند. با رشد مثانه، شب‌ ادراری در بیشتر کودکان بهبود پیدا می‌کند. اما شب ادراری بزرگسالان چگونه است؟ دلیل بی اختیاری ادراری بزرگسالان چیست؟ آیا راهی برای درمان آن وجود دارد؟ در این مطلب سعی کرده‌ایم به تمام سوالات درباره شب ادراری بزرگسالان پاسخ دهیم.

شب ادراری حدود ۱ تا ۲% بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بیماری‌هایی مانند بیش فعالی مثانه، دیابت، آپنه خواب یا عفونت ادراری باعث این مشکل می‌شوند. درمان شب ادراری به اندازه درمان بیماری های قلبی مهم است. زیرا فرد به دلیل بی اختیاری در کنترل ادرار، ممکن است حتی نتواند در اجتماع حاضر شود. از طرفی صحبت‌ کردن درباره این مشکل برای بزرگسالان کار ساده‌ای نیست. بسیاری از افراد به‌خاطر شرمی که از این موضوع دارند به پزشک هم مراجعه نمی‌کنند.

واقعیت این است که جای نگرانی وجود ندارد و با پیگیری ریشه شب‌ادراری، امکان درمان و کنترل آن وجود دارد.

دلایل شب ادراری بزرگسالان چیست؟

شب‌ ادراری بزرگسالان می‌تواند نتیجه یکی از موارد زیر باشد:

• مشکلات هورمونی

• مثانه کوچک

• عضلات بیش‌فعال

• سرطان

• دیابت شیرین

• وقفه تنفسی در خواب

• مصرف برخی از داروها

• عوامل ژنتیکی

• اختلالات عصبی

• انسداد در دستگاه ادراری

• عفونت مجاری ادراری

• آناتومی بدن

در ادامه درباره آنها بیشتر توضیح خواهیم داد.

مشکلات هورمونی

هورمون آنتی‌دیورتیک (ADH) به کلیه‌ها پیام می‌دهد که تولید ادرار را کم کنند. در شب، بدن مقدار بیشتری از این هورمون را تولید می‌کند تا راحت‌تر بخوابید. با این کار، دیگر نیازی نیست که در طول خواب برای ادرارکردن بیدار شوید.

این هورمون در بدن بعضی از افراد به‌اندازه کافی ترشح نمی‌شود. برای همین احتمال دارد که این افراد در طول شب ناخواسته ادرار کنند و دچار شب‌‌ ادراری شوند.

مشکلات هورمونی مختلف می‌توانند دست‌ به دست هم بدهند و موجب بی‌اختیارشدن فرد در زمینه کنترل ادرار در خواب شوند از طرفی دیگر می‌توان با کنترل مشکلات هورمونی این مشکل را برطرف کرد. با آزمایشی ساده، امکان ارزیابی سطح هورمون آنتی‌دیورتیک در خون وجود دارد.

اگر سطح این هورمون در بدن کم باشد، پزشکان داروهایی مانند دسموپرسین (desmopressin) تجویز می‌کنند. این دارو هورمون آنتی‌دیورتیک مصنوعی است که در آزمایشگاه تولید می‌شود.

مثانه کوچک

منظور از مثانه کوچک این نیست که اندازه مثانه فرد بزرگسال مبتلا به شب ادراری کوچکتر از دیگران است. بلکه به این معنی است که فرد دارای مثانه‌ای با حجم معمولی است اما حتی پرشدن آن با حجم اندکی از ادرار هم باعث احساس نیاز به دفع می‌شود.

این موضوع باعث می‌شود که فرد در طول روز و به ویژه شب، بارها نیاز به دفع ادرار داشته باشد. کنترل این وضعیت در هنگام خواب گاهی دشوار می‌شود و شب‌ ادراری رخ می‌دهد.

تمرین‌هایی برای مدیریت شب ادراری ناشی از مثانه کوچک وجود دارد. برای مثال، فرد با نگه‌داشتن ادرار در بازه‌های زمانی طولانی سعی می‌کند که این عضو را به عملکرد معمولی عادت بدهد. بعضی از افراد هم برای جلوگیری از شب‌ ادراری در طول شب، ساعتشان را کوک می‌کنند تا در فواصلی از شب بیدار شوند.

عضلات بیش‌ فعال

ماهیچه‌های دترسور (Detrusor) ماهیچه‌ های مثانه هستند. این عضلات در زمان پرشدن مثانه آرام‌اند و در زمان تخلیه منقبض می‌شوند. اگر انقباض در زمان نامناسبی صورت بگیرد، امکان دارد که کنترل ادرار دشوار شود.

به این حالت، بیش‌فعالی عضلات گفته می‌شود. چنین وضعیتی در نتیجه تبادل سیگنال‌های عصبی غیرعادی میان مثانه و مغز یا تحریک‌شدن مثانه با محرک‌هایی نظیر الکل، کافئین یا بعضی داروها به‌ وجود می‌آید. مصرف مواد ذکرشده از ثبات مثانه کم می‌کند و باعث می‌شود که نیاز به دفع ادرار در شما زیاد شود.

سرطان

تومورهای موجود در مثانه یا پروستات هم موجب انسداد مجاری ادراری می‌شوند. چنین چیزی می‌تواند علت شب ادراری در بزرگسالان باشد. برای تشخیص سرطان نیاز به معاینه فیزیکی و تصویربرداری وجود دارد.

با بیوپسی (biopsy) یا همان نمونه‌برداری از تومورهای موجود در بدن، وضعیت آنها بررسی می‌شود. با درمان‌های موجود، امکان کوچک‌کردن یا حذف تومورها هم وجود دارد. با از بین‌رفتن تومورها شب ادراری بزرگسالان هم بهبود پیدا می‌کند.

دیابت شیرین

ابتلا به دیابت شیرین هم می‌تواند باعث تغییراتی در ادرار کردن شود. زمانی که قند خون بالا می‌رود، حجم ادرار زیاد می‌شود چون کلیه‌ها برای تنظیم سطح قند تلاش زیادی می‌کنند. فعالیت زیاد کلیه‌ها یکی از دلایل شب ادراری بزرگسالان است.

فعالیت زیاد کلیه‌ها موجب افزایش حجم ادرار (۳ لیتر در هر روز) و دفع در تعداد دفعات پرشمار در طول شبانه‌روز می‌شود. درمان دیابت شیرین مشکلاتی مانند شب‌ادراری را رفع می‌کند.

برای درمان این نوع از دیابت باید مجموعه‌ای از روش‌ها از جمله تغییر در سبک زندگی انجام شود. در کنار این روش، تزریق انسولین و مصرف داروهای خوراکی هم گزینه‌های دیگر هستند. روند درمان دیابت به نوع آن و وضعیت عمومی بیمار وابسته است.

وقفه تنفسی در خواب

این مشکل نوعی اختلال خواب است که باعث توقف و شروع مجدد تنفس به‌طور مکرر می‌شود. نتایج یک تحقیق نشان می‌دهند که بعضی از افراد مبتلا به وقفه تنفسی خواب یا آپنه، دچار شب ادراری بزرگسالان می‌شوند. با شدیدشدن وقفه تنفسی در خواب، احتمال شب‌ادراری هم بیشتر می‌شود.

روش‌های درمانی مانند «فشار جریان هوای همواره مثبت» وجود دارند که باعث بهبود وقفه تنفسی در خواب می‌شوند. درمان این مشکل می‌تواند مشکلات ثانویه و عوارض آن مانند شب ادراری در بزرگسالان را کاهش دهد.

مصرف برخی از داروها

بعضی از داروها می‌توانند باعث افزایش ادرار و بیشترشدن انقباضات مثانه شوند. این موضوع هم یکی از دلایل شب‌ادراری در بزرگسالان است. داروهای خواب و درمان روان‌ پریشی چنین مشکلاتی را به‌ وجود می‌آورند.

تغییر داروها می‌تواند باعث کاهش عوارضی مانند ادرارکردن در طول شب شود. البته نباید هیچ دارویی بدون نظر پزشک متوقف شود. اگر مصرف داروها ضروری باشد، اِعمال تغییراتی مانند سبک زندگی می‌تواند به کنترل ادرار شبانه کمک کند.

عوامل ژنتیکی

ژنتیک عامل مهمی در شب‌ ادراری است. این موضوع در بسیاری از خانواده‌ها دیده می‌شود و ارثی است. هنوز مشخص نیست که چه ژن‌هایی باعث چنین وضعیتی می‌شوند اما اگر شما والدینی دارید که دچار شب‌ادراری بوده‌، احتمال بروز آن در شما بیشتر از دیگران خواهد بود.

قبل از آنکه پزشکان درباره علت و دلایل شب ادراری بزرگسالان تصمیم بگیرند، معاینات و آزمایش‌های مختلفی انجام می‌دهند. برای درمان مواردی که علت مشکل شفاف و روشن نیست، روند درمان براساس رفع عوارض و علائم ناشی از شب‌ادراری پیش می‌رود. برای مثال، سعی می‌شود با تغییر سبک زندگی فرد یا داروهایی که مصرف می‌کند، شب‌ اداری در او کنترل شود.

اختلالات عصبی

مشکلات و اختلالات عصلی زیر می‌توانند در بروز شب‌ادراری بزرگسالان اثر داشته باشند:

• ام‌.اس (MS)

• پارکینسون

• اختلالات صرع

این بیماری‌ها در بروز شب‌ادراری نقش دارند. درمان آنها می‌تواند عوارضی مانند ادرار بی‌اختیار شبانه را از بین ببرند. اگر شب‌ادراری از بین نرود، پزشکان درمان‌های ویژه‌ای را شروع می‌کنند؛ برای مثال، سبک زندگی یا داروهای بیمار را تغییر می‌دهند.

انسداد در دستگاه ادراری

انسداد هم عاملی برای ایجاد نقص در جریان خروج ادرار است. دلایل مسدودشدن جریان ادرار ریشه در مواردی مانند گزینه‌های زیر دارد:

• سنگ کلیه

• سنگ مثانه

• تومورها

این‌ها می‌توانند تخلیه ادرار را با مشکل مواجه کنند و در شب باعث شب‌ادراری و نشت ادرار شوند.

وجود سنگ و تومور فشارهایی ایجاد می‌کند و باعث انقباض غیرضروری ماهیچه‌های مثانه می‌شود. چنین چیزی موجب شب‌ادراری و بی‌اختیاری در ادرار می‌شود. گاهی‌اوقات، نیاز به عمل‌هایی برای شکستن یا برداشتن سنگ‌ها وجود دارد. سنگ‌های ریز و کوچک خودشان دفع می‌شوند.

روش‌های درمانی سرطان هم باعث کوچک‌شدن اندازه تومورها می‌شود. گاهی هم نیاز به برداشتن تومور با جراحی است. با رفع انسداد، کنترل ادرار راحت‌تر می‌شود و شب‌ادراری از بین می‌رود یا کمتر می‌شود.

عفونت مجاری ادراری

اگر مجاری ادراری عفونت کنند هم امکان وقوع شب ادراری بزرگسالان قوت می‌گیرد. چنین مشکلی باعث التهاب و آزردگی مثانه می‌شود. اگر علت شب‌ادراری عفونت مجاری ادراری باشد، با درمان آن مشکل رفع خواهد شد و شاهد بی‌اختیاری ادرار در طول شب نخواهید بود. با مراجعه به پزشک و یافتن علت عفونت ادراری، امکان درمان به‌وجود می‌آید.

آناتومی بدن

ادرار از کلیه‌ها به میزنای و بعد به مثانه وارد می‌شود. زمان دفع ادرار که می‌رسد، مثانه منقبض می‌شود و ادرار را به مجرای دفع می‌‌فرستد. اگر هر بخشی از این سیستم تنگ و پیچ‌خورده باشد یا حالتی عادی نداشته باشد، ادرارکردن سخت می‌شود و مشکلاتی نظیر شب ادراری رخ می‌دهند.

پزشکان با کمک‌گرفتن از روش‌هایی مانند تصویربرداری و سونوگرافی به ساختار شبکه دفع ادرار نگاه می‌کنند تا عادی یا غیرعادی‌بودن آن را بررسی کنند.

بعضی از مشکلاتی که مربوط به شکل و آناتومی دستگاه دفع است با جراحی رفع می‌شوند. در موارد دیگر، پزشکان به بیمار توصیه‌هایی درباره تغییر سبک زندگی و داروهای مصرفی می‌کنند تا مشکل ادرار در طول شب از بین برود.

تشخیص شب‌ ادراری بزرگسالان

بنا به شرایط هر بیمار، پزشکان از روش‌های زیر برای تشخیص علت شب ادراری استفاده می‌کنند:

• معاینه فیزیکی

• بررسی علائم موجود مانند سابقه خانوادگی، حجم مایعات مصرفی، عادات فرد در دفع ادرار

• آزمایش ادرار برای بررسی عفونت یا ابتلا به دیابت

• تصویربرداری از کلیه و مثانه برای بررسی ساختار مجاری ادراری

• آزمایش‌های دیگر برای بررسی وضعیت مجاری ادراری

درمان‌ شب‌ ادراری بزرگسالان

درمان و داروی شب ادراری بزرگسالان چیست و چطور می‌توان شب ادراری را متوقف کرد؟ درمان‌ های شب‌ ادراری به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• تغییرات سبک زندگی

• درمان با دارو

• جراحی

تغییر سبک زندگی

کنترل مصرف مایعات؛ با مصرف کمتر مایعات از بعدازظهر به بعد می‌توانید شب‌‌ادراری را کنترل کنید. بهتر است که بیشتر آب و مایعات موردنیازتان را صبح‌ها استفاده کنید که مراجعه به دست‌شویی و تخلیه راحت‌تر است.

بیدارشدن در شب؛ با کوک‌کردن ساعت برای بیداری در نیمه‌های شب هم مانع از ادرارکردن در رختخواب می‌شوید. اگر ۱ تا ۲ بار در شب بیدار شوید و به دست‌شویی بروید، احتمال اینکه رختخوابتان خیس شود، کم خواهد شد.

برنامه‌ریزی برای دفع؛ در طول روز از برنامه‌ای مشخص برای دفع ادرار پیروی کنید تا مثانه‌تان را تحت کنترل درآورید. پیش از خواب هم حتما به دست‌شویی بروید.

کاهش محرک‌های دفع ادرار؛ از مصرف محرک‌های مثانه و ادرار مانند کافئین، الکل، شیرین‌ کننده‌ های مصنوعی و نوشیدنی‌های شیرین پرهیز کنید.

درمان قطعی شب ادراری بزرگسالان با دارو

بنا به اینکه چه عاملی باعث شب ادراری می‌شود، درمان هم متفاوت خواهد بود. براساس ریشه بروز این مشکل، می‌توانیم بگوییم که درمان قطعی شب ادراری بزرگسالان وجود دارد یا خیر. داروهای شب ادراری بزرگسالان چیست؟

از جمله داروهایی که با رفع مشکل ریشه‌ای موجب توقف شب‌ادراری می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آنتی‌بیوتیک‌ها؛ برای درمان عفونت مجاری ادراری استفاده می‌شوند.

• آنتی‌کولینرژیک (anticholinergic)؛ این داروها می‌توانند ماهیچه‌های آزرده و آسیب‌دیده مثانه و بیش‌فعالی آنها را کنترل کنند.

• دسموپرسین استات (desmopressin acetate)؛ این دارو برای افزایش هورمون آنتی‌دیورتیک استفاده می‌شود. مصرف آن باعث کاهش تولید ادرار از سوی کلیه‌ها در طول شب می‌شود.

• مهارکننده ۵α-ردوکتاز؛ این داروها هم باعث کوچک‌شدن پروستات و در نتیجه، کنترل دفع ادرار شبانه می‌شوند.

به‌طور کلی دارو یا قرص شب ادراری بزرگسالان وجود ندارد؛ بنا به مشکلی که باعث بروز ادرار شبانه می‌شود، پزشکان دارویی مناسب برای رفع مشکل ریشه‌ای و عوارض آن تجویز می‌کنند. در نتیجه، شب‌ادراری هم کنترل می‌شود.

جراحی

جراحی یکی از روش‌های متداول برای درمان شب ادراری بزرگسالان است که البته به چند روش مختلف انجام می‌شود که عبارتند از:

• تحریک عصب ساکرال (SNS)؛ در طول این عمل، پزشک قطعه‌ای کوچک را در مثانه کار می‌گذارد تا با فرستادن سیگنال‌هایی به ماهیچه‌های مثانه مانع از انقباض غیرضروری آنها شود.

• سیتوپلاستی (Clam cystoplasty)؛ در این روش، پزشکان با بازکردن مثانه در آن تکه‌ای از ماهیچه‌های روده را وارد می‌کنند. این ماهیچه اضافی به مثانه ثبات بیشتری می‌دهد و ظرفیت و کنترل ادرارش را بهبود می‌بخشد.

• مایوکتومی دترسور (Detrusor myectomy)؛ ماهیچه‌های دترسور انقباض ماهیچه‌ها را کنترل می‌کنند. با مایوکتومی، تعدادی از این ماهیچه‌ها برداشته می‌شوند و انقباض‌‌های کمتری رخ می‌دهد.

• ترمیم پرولاپس یا افتادگی لگن؛ این روش در زنانی انجام می‌شود که اندام‌های تولید مثلشان از مکان خود تغییر موقعیت داده و به مثانه فشار وارد می‌کنند.