مقایسه قدرت نظامی ایران و جمهوری آذربایجان

رویداد ۲۴: تنش‌های چند ماهه ایران و آذربایجان بر سر درخواست باکو برای ایجاد یک کریدور از نخجوان به سرزمین اصلی و بستن مرز‌های جغرافیایی ایران و ارمنستان، در نهایت به قطع روابط دیپلماتیک باکو با تهران و خروج اعضای سفارت این کشور از ایران انجامید. البته اقدام باکو در تخلیه سفارت در نتیجه حمله به این سفارتخانه و کشته شدن یکی از اعضای این نهاد دیپلماتیک بود، اما به نظر می‌رسید با توجه به توضیحات رسمی ایران درباره علت حادثه، اصرار دولت باکو در تروریستی خواندن آن، بهانه‌جویی بوده باشد.

با همه این احوال اتفاقی که افتاده افزایش تنش‌ها با همسایه شمال غربی ایران و احتمال بروز یک درگیری نظامی در مرز‌های مشترک دو کشور است. در این گزارش قوای نظامی ایران و آذربایجان را مقایسه شده است. این رسانه به خوبی آگاه است که مقایسه عددی و سخت افزاری قوای نظامی کشور‌ها بدون در نظر گرفتن توانایی‌های نیرو‌های انسانی و حتی قابلیت‌های هر یک از تجهیزات، مقایسه ابتری است به همین دلیل در پایان تفسیر کیفی خود را از درگیری احتمالی اضافه کرده است.

وبسایت «آرمد فورسز» یکی از منابع مقایسه نیرو‌های نظامی کشورهاست که با استفاده از اطلاعات مندرج در ویکی‌پدیا، وبسایت سازمان سیا آمریکا، وبسایت‌های دولت‌های کشور‌ها و اخبار منتشر شده، مجموع دارایی‌ها و تجهیزات نظامی کشور‌ها را از حیث نیروی زمینی، هوایی، دریایی، بودجه دفاعی و نیروی انسانی مورد بررسی قرار می‌دهد.

تفاوت وسعت سرزمینی ایران و جمهوری آذربایجان

بر اساس اطلاعات این وبسایت جمهوری اسلامی ایران با وسعت ۱/۶ میلیون کیلومتر مربع و ۸۳ میلیون جمعیت دارای تجهیزات و نیرو‌های نظامی ترکیبی از ساخت داخل و تجهیزات قدیمی خارجی وارد شده از چین، روسیه، شوروی و آمریکاست.

جمهوری آذربایجان در مقابل با ۸۶/۶ هزار کیلومتر مربع وسعت و ۱۰ میلیون جمعیت، عمدتا انبار‌های سلاحش را از تجهیزات دوران شوروی و روسیه پر کرده و بخش کوچکی از تجهیزات نظامی‌اش را از ترکیه و اسرائیل وارد کرده است.

مقایسه بودجه نظامی ایران و جمهوری آذربایجان

بودجه نظامی ایران ۱۷/۴ میلیارد دلار است که ۳/۸ درصد مجموع تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد. بودجه نظامی آذربایجان ۵ درصد مجموع تولید ناخالص داخلی این کشور و در مجموع ۲/۳ میلیارد دلار است.

از نظر نیروی انسانی، ایران دارای ۶۱۰ هزار پرسنل فعال، ۳۵۰ هزار نیروی ذخیره و ۲۳ میلیون نفر نیروی آماده به خدمت نظامی است. در مقابل، آذربایجان ۱۲۶ هزار نیروی فعال، ۳۳۰ هزار پرسنل ذخیره و ۳ میلیون نیروی نظامی آماده به خدمت دارد.

مقایسه قدرت نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان و ایران

نیروی زمینی ایران و آذربایجان در صورت بروز جنگ بین دو کشور به دلیل وجود بیش از ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک، اهمیت زیادی خواهد داشت. در این حوزه ایران دارای ۲ هزار ۸۴۲ تانک، ۳ هزار و ۵۵۵ خودروی زرهی و هزار و ۷۵۵ توپخانه راکتی است. توپخانه راکتی به توپخانه‌ای گفته می‌شود که به جای توپ‌های جنگی و خمپاره‌ها به راکت‌انداز و راکت مسلح است. ایران همچنین هزار توپخانه خودکششی دارد. توپخانه خودکششی یا خودرو به خودرو‌های نظامی مجهز به توپ‌های جنگی گفته می‌شود که شامل توپ‌های خودکششی و توپخانه راکت‌انداز است. در مقابل آذربایجان ۹۴۰ تانک، ۲ هزار و ۳۶۳ خودروی زرهی، ۲۶۷ توپخانه خودکششی و ۳۲۳ توپخانه راکتی است.

تعداد هواپیماهای جنگی ایران و آذربایجان

در بخش نیروی هوایی قدرت ایران را نباید به تعداد جنگنده‌هایش وابسته کرد چرا که در مورد جنگنده، ایران ناوگان بسیار قدیمی دارد و همه هواپیماهای جنگی ایران مربوط به زمان محمدرضا شاه پهلوی است. اگر صرفا تعداد را در نظر بگیریم، مجموع جنگنده‌های ایران بیش از چهار برابر جنگنده‌های آذربایجان است. ایران ۹۷۳ جنگنده شامل ۱۱۲ هواپیمای جنگی، ۷۵ هواپیمای چند منظوره، ۲۳ جنگنده تهاجمی، ۵۱۹ هلی کوپتر و ۸۳ پهپاد دارد. آذربایجان در مقابل در مجموع ۱۷۶ جنگنده شامل ۵ هواپیمای جنگی، ۱۵ جت چند منظوره، ۱۱ جنگنده تهاجمی و ۹۷ هلی کوپتر دارد.

بر اساس گزارش رسانه‌های آذری، نیروی هوایی آذربایجان ۳۴ فروند جنگنده تهاجمی سوخو ۲۵ و ۱۴ فروند جنگنده رهگیر میگ در اختیار دارد. وبسایت آرمد فورسز هیچ آماری از پهپاد‌های آذربایجان ثبت نکرده، اما میدانیم که در جنگ قره باغ که به آزادسازی سرزمین‌های آذربایجان منتهی شد، باکو از پهپاد‌های بیرقدار و کامی کازه استفاده کرده است. از زمان تشدید درگیری‌ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان پهپاد «بیرقدار تی‌بی۲» ساخت ترکیه بیش از سایر هواپیما‌های بدون سرنشین مورد استفاده قرار گرفتند.

کارشناسان می‌گویند اغلب ویدئو‌هایی که ارتش جمهوری آذربایجان از حملات به منطقه قره‌باغ منتشر کرده، توسط این نوع پهپاد فیلمبرداری شده است. ارتش جمهوری آذربایجان از انواع دیگری از هواپیما‌های بدون سرنشین هم استفاده می‌کند. به گفته مرکز مطالعات پهپاد‌ها در کالج بارد در آمریکا، این کشور دو فروند هرون تی‌پی، ۱۰ فروند هرمس ۴۵۰۷، ۱۰۰ فروند اسکای استرایکرز و ۵۰ فروند هاروپ که همگی پهپاد‌های ساخت اسرائیل هستند را در اختیار دارند.

بسیاری از کارشناسان غربی علت پیروزی آذربایجان در جنگ اخیر مقابل ارمنستان را همین پهپاد‌ها می‌دانستند. به گفته ساموئل بندت از مشاوران و تحلیلگران اندیشکده مرکز امنیت نوین آمریکا «پهپاد‌های آذربایجان به‌واقع یک گلوله جادویی بودند، چراکه توانستند پدافند هوایی و دارایی‌های میدانی ارمنستان را نابود کنند».

نیروی دریایی ایران و جمهوری آذربایجان

نیروی دریایی ایران و جمهوری آذربایجان هم در صورت بروز جنگ به کمک آن‌ها خواهند آمد چرا که دو کشور در دریای خزر مرز مشترک دارند. بیشتر نیروی دریایی ایران در خلیج فارس متمرکز است. تیر ماه امسال ارتش از افزایش توان نظامی خود در دریای خزر خبر داده است. تا پیش از انقلاب اساسا هیچ نیروی دریایی در دریای خزر وجود نداشته است.

در حال حاضر هم حضور ناوگان نظامی ایران در دریای خزر چندان پرشمار نیست. اولین فروند ناو جنگی ایران در سال ۸۲ به نیروی دریای ارتش تحویل و در ناوگان شمال نداجا در دریا خزر به آب انداخته شد. در سال‌های ۸۵ و ۸۸ ناو‌های جوشن و درفش به ناوگان شمال نداجا الحاق می‌شوند. پس از آن ناوشکن دماوند در سال ۹۱ در دریای خزر به آب انداخته می‌شود.

هرآنچه در مقایسه نیروی دریایی ایران و آذربایجان در وبسایت آرمد فورسز به آن اشاره شده در واقع مقایسه کل نیروی دریایی ایران که عمدتا در جنوب متمرکز شده اند و نیرو‌های آذربایجان در دریای خزر است.

وبسایت «آرمد فورسز» به وجود ۲۷۲ ناو و ۱۹ زیردریایی در میان ناوگان نیروی دریایی ایران اشاره کرده است. آذربایجان ۳۱ ناو و ۴ زیردریایی دارد که همه آن را در دریای خزر مستقر کرده است. هیچ‌یک از دو کشور بمب اتم ندارند. سن خدمت سربازی در ایران از ۱۸ سال و اجباری است و در جمهوری آذربایجان بازه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال برای خدمت سربازی اجباری در نظر گرفته شده است.

جبهه آذربایجان، اسرائیل و ترکیه در مقابل ایران

آنچه در تنش‌های اخیر ایران و آذربایجان اهمیت دارد نقشی است که ترکیه و اسرائیل در این تنش‌افزایی بازی کرده‌اند. اسرائیل در مقابله تاریخی خود با جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر موفق شده جایگاه مطلوبی در میان همسایگان ایران پیدا کند. پیمان ابراهیم به عادی‌سازی روابط اسرائیل و اعراب منتهی شده و تبادل انرژی در برابر اسلحه میان اسرائیل و آذربایجان در واقع این دو را به هم نزدیک‌تر کرده است. جمهوری آذربایجان در اوج تنش‌ها با ایران برای نخستین بار سفارت خود را در تل‌آویو اقتتاح کرد؛ اقدامی که به نظر می‌رسید پیامی مستقیم برای ایران است.

اسرائیل چهل درصد نفت خام مورد نیازش را از آذربایجان وارد کرده و مهم‌ترین صادرکننده جنگ‌افزار به آن است. صادرات جنگ‌افزار اسرائیل به آذربایجان از جمله شامل موشک، سیستم رادار، مهمات و به خصوص پهپاد می‌شود. بر اساس گزارش‌هایی که به تایید مقامات ایران هم رسیده، اسرائیل از خاک آذربایجان برای رصد اطلاعاتی ایران استفاده می‌کند.

روزنامه نیویورک‌تایمز، در گزارشی تفصیلی با عنوان «تاریخ سری فشار برای حمله به ایران» نوشت که پهباد‌های اسراییل برای جاسوسی از سایت‌های هسته‌ای ایران از پایگاه‌های جمهوری آذربایجان استفاده می‌کردند. همچنین این روزنامه می‌نویسد که ماهواره‌های جاسوسی آمریکا دسته‌ای پهباد اسرائیلی را در سال ۲۰۱۲ رصد کردند که از طریق شیوه حرکت آنان به نظر می‌رسید قصد حمله به تاسیات هسته‌ای ایران را دارند

ترکیه هم در به ثمر رسیدن جنگ قره‌باغ نقش مهمی بازی کرده بود. بسیاری ناظران بر این باورند که میوه جنگ قره باغ را در واقع ترکیه برداشت کرده است. ایجاد ترکستان بزرگ و وصل کردن نخجوان به سرزمین اصلی آذربایجان جزو پروژه‌های اردوغان برای بازسازی امپراتوری عثمانی است. قطع شدن مسیر مواصلاتی ایران به ارمنستان به معنی وابسته شدن هرچه بیشتر ایران به مرز‌های مشترکش با ترکیه و آذربایجان برای مبادلات تجاری با اروپاست. از این رو دالان زنگزور و آنچه ایران «تغییر مرز‌های جغرافیایی خود» می‌خواند، باید ذیل پروژه‌های اردوغان برای منطقه تفسیر کرد.

با همه این تفاسیر باید جنگ احتمالی ایران و آذربایجان را در واقع جنگ ایران با آذربایجان، ترکیه و اسرائیل تلقی کرد. برخی ناظران و رسانه‌های آذربایجانی از استقرار مستشاران نظامی اسرائیل و ترکیه در ارتش آذربایجان با یونیفورم نظامی آذربایجان خبر داده‌اند.

مهرماه ۱۴۰۰ و چند ماه بعد از آزادی سرزمین‌های جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ، ایران رزمایشی تحت عنوان فاتحان خیبر در سواحل رود ارس در مرز مشترک با آذربایجان انجام داد و سعی کرد پیامی نظامی و سیاسی را به دولتمردان جمهوری آذربایجان مخابره کند. اقدامی که د ر واقع واکنش ایران به رزمایش سه برادر نیرو‌های مسلح آذربایجان، ترکیه و پاکستان در منطقه نخجوان بود.

بر اساس گزارش رسانه‌های نزدیک به سپاه در جریان رزمایش فاتحان خیبر قریب به ۱۰۰ دستگاه تانک اصلی میدان‌برد چیفتن و همچنین نفربر‌های زرهی M113 و BMP2 نیروی زمینی ارتش متعلق به تیپ ۳۱۶ مستقل زرهی همدان و همچنین تیپ‌های ۱۱۶ و ۲۱۶ مستقل مکانیزه پیاده به همراه ده‌ها توپ کششی و خودکششی شرکت داشتند.

باکو برای پاسخ دادن به این رزمایش درنگ نکرد. تنها چند روز بعد از رزمایش فاتحان خیبر، نیرو‌های زمینی جمهوری آذربایجان و ترکیه، رزمایشی به نام «برادری تزلزل‌ناپذیر-۲۰۲۱» را در نزدیکی مرز‌های ایران در خاک اصلی جمهوری آذربایجان و همچنین منطقه نخجوان آغاز کردند. روز پیش از اجرای رزمایش «برادری تزلزل‌ناپذیر»، الهام علی‌اف رهبر جمهوری آذربایجان، از یک پایگاه نیروی زمینی جمهوری آذربایجان در منطقه جبرئیل واقع در ۱۰ کیلومتری مرز‌های ایران بازدید کرد و در جریان آن با نمایش پهپاد‌های انتحاری هاروپ ساخت اسرائیل به طور غیر مستقیم تلاش کرد پیامی نظامی را به ایران ارسال کند.

ترکیه در جریان رزمایش «برادری تزلزل ناپذیر» دو فروند ایرباس آ-۴۰۰ خود را به باکو منتقل کرد. علاوه بر این، تجهیزات زرهی نیرو‌های ترکیه شرکت‌کننده در رزمایش متشکل از دست‌کم سه نفربر زرهی ACV15 ساخته شده تحت لیسانس در ترکیه و دست‌کم یک دستگاه خودروی زرهی مقاوم به مین ساخت ترکیه بود.