چگونه خر‌ها مسیر تاریخ بشر را تغییر دادند!

فرارو: خر‌ها بیش‌تر به دلیل توان قابل توجه‌شان در حمل بار‌های سنگین و رویکرد سرسختانه‌شان، شناخته می‌شوند. واژه خر در برخی از نقاط جهان شاید به شکلی غیر منصفانه به عنوان توهین یا تمسخر به کار برده می‌شود. با این وجود، در یک روستای فرانسوی در حدود ۲۸۰ کیلومتری شرق پاریس، باستان شناسان به کشفی تازه دست یافته‌اند که به بازنویسی بسیاری از مواردی که در مورد خر می‌دانیم کمک می‌کند.

به نقل از بخش جهانی بی بی سی، در محل یک ویلای رومی در روستای Boinville-en-Woëvre گروهی بقایای چندین خر را کشف کردند که به قدری بزرگ بودند که اکثر گونه‌های خر کنونی که امروز به آن آشنا هستیم در مقایسه با آنان کوتوله محسوب می‌شوند. "لودویک اورلاندو" مدیر مرکز انسان شناسی و ژنومیک تولوز در دانشکده پزشکی پورپان در فرانسه می‌گوید: "این‌ها خر‌های غول پیکر بودند. این نمونه‌ها که از نظر ژنتیکی با خر‌های آفریقا مرتبط بودند، ابعادی بزرگتر از اسب‌ها داشتند".

اورلاندو پروژه‌ای را هدایت می‌کند که DNA اسکلت‌های خر را توالی‌یابی می‌کند. این بخشی از یک مطالعه بسیار بزرگتر برای ردیابی منشاء اهلی کردن خر‌ها و گسترش بعدی آن به سایر نقاط جهان است. این تحقیق از طریق رابطه ما با این حیوانات، بینش‌های شگفت انگیزی را در مورد تاریخ گونه‌ها ارائه می‌دهد.

به گفته اورلاندو خر‌هایی که در ویلای رومی در Boinville-en-Woëvre پرورش یافته بودند اندازه شان از سطح زمین ۱۵۵ سانتی متر بود. این در حالیست که میانگین قد خر‌های امروزی ۱۳۰ سانتی متر است. در دوران مدرن تنها خر‌هایی که ممکن است اندازه‌ای نزدیک به آن خر‌های غول پیکر داشته باشند، جک‌های ماموت آمریکایی هستند؛ خر‌هایی که به شکلی غیر عادی بزرگ هستند و اغلب برای جفت گیری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

خر‌ها برای اولین بار حدود ۷۰۰۰ سال پیش در شرق آفریقا از الاغ‌های وحشی اهلی شدند. هم چنین، احتمالا خر‌ها به انسان کمک کردند تا با شرایط خشک‌تر سازگار شود

اورلاندو می‌گوید خر‌های غول پیکر مانند خر‌هایی که در روستای فرانسوی یافت شده‌اند احتمالا نقش مهمی در گسترش امپراتوری روم داشته‌اند. او می‌گوید: "در فاصله قرون دوم و پنجم میلادی رومی‌ها از خر‌های غول پیکر برای تولید مثل و پرورش قاطر استفاده کردند که نقش کلیدی در حمل و نقل تجهیزات نظامی داشتند. اگرچه این خر‌ها در اروپا به سر می‌بردند، اما با خر‌هایی که از غرب آفریقا می‌آمدند جفت‌گیری می‌کردند و نژادی مختلط را ایجاد کردند".

با این وجود، احتمالا تغییرات رخ داده در میزان انباشت ثروت امپراتوری روم، در ناپدید شدن این نژاد غول پیکر از خر‌ها نیز موثر بوده است. اورلاندو می‌گوید: "اگر امپراتوری‌ای به عرض هزاران کیلومتر ندارید پس احتمالا به حیوانی بزرگ که کالا‌ها و تجهیزات را برای فواصل طولانی حمل کند، نیز نیازی نخواهید داشت. در نتیجه، هیچ انگیزه اقتصادی‌ای برای تداوم تولید و پرورش قاطر وجود نداشت".

برای ردیابی نقش خر‌ها در طول تاریخ بشر یک تیم بین المللی متشکل از ۴۹ دانشمند از ۳۷ آزمایشگاه ژنوم ۳۱ خر باستانی و ۲۰۷ خر امروزی را از سراسر جهان توالی یابی کردند. آنان با استفاده از تکنیک‌های مدل‌سازی ژنتیکی توانستند تغییرات جمعیت خر‌ها را در طول زمان ردیابی کنند. آنان دریافتند که خر‌ها به احتمال زیاد اولین بار توسط دامداران حدود ۷ هزار سال پیش در کنیا و شاخ آفریقا در شرق قاره آفریقا اهلی شده‌اند. در حالی که این بازه زمانی قدری زودتر از آن چه پیش‌تر تصور می‌شد بوده است، اما نکته شگفت‌انگیزتر آن است که پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که به نظر می‌رسد اهلی کردن خرهای وحشی‌ در هزاران سال پیش، منشاء تمام خر‌های امروزی است.

با این وجود، مطالعات قبلی نشان داده‌اند که ممکن است تلاش‌های دیگری برای اهلی کردن خر‌ها در یمن صورت گرفته باشند. نکته جالب توجه اینجاست که اولین اهلی کردن خر‌ها در شرق آفریقا با خشک شدن صحرای بزرگ آفریقا مصادف شد. تضعیف ناگهانی باد‌های موسمی از حدود ۸۲۰۰ سال پیش همراه با افزایش فعالیت‌های انسانی به صورت چرا و برافروختن آتش منجر به کاهش بارندگی و گسترش تدریجی بیابان و منطقه ساحل شد. در نتیجه، اهلی شدن خر‌ها برای سازگاری با چنین شرایط زیست محیطی‌ای به شکلی فزاینده حائز اهمیت بوده است.

اورلاندو می‌گوید: "ما معتقدیم که به دلیل تغییرات آب و هوایی جمعیت انسانی مجبور شد خود را با شرایط تازه سازگار کند. در مورد خر‌ها نیز انسان‌ها می‌توانستند از خدمات ضروری حمل و نقل بار در فواصل طولانی دشوار از این حیوانات استفاده کنند".

پژوهشگران متوجه شده‌اند که جمعیت خر‌ها پس از اهلی شدن در ابتدا کاهش چشمگیری در اندازه جمعیتی داشته است؛ پیش از آن که دوباره به شدت افزایش یابد. "ایولین تاد" ژنتیک شناس جمعیت در مرکز انسان شناسی و ژنومیک تولوز که در این مطالعه نیز شرکت داشته می‌گوید: "این موضوعی عادی برای اهلی کردن است و تقریبا در هر گونه اهلی شده در یک نقطه از زمان دیده می‌شود". این کاهش در نتیجه انتخاب گروهی از خر‌ها برای اهلی کردن و سپس جفت گیری و پرورش عمدی آن حیوانات بوده که به افزایش شدیدشان کمک کرده است.

تجزیه و تحلیل‌ها نشان می‌دهند که به نظر می‌رسد پس از آن دوره خر‌ها از شرق آفریقا خارج شده‌اند و از شمال غربی به سودان و سپس به مصر انتقال یافته و در آنجا مبادله می‌شدند؛ جایی که بقایای خر‌ها در سایت‌های باستان شناسی مربوط به ۶۵۰۰ سال پیش کشف شده‌اند. طی ۲۵۰۰ سال پس از آن این گونه جدید از خر‌های اهلی شده در سراسر اروپا و آسیا گسترش یافتند و دودمان‌هایی را که امروزه یافت می‌شود توسعه دادند.

خر‌ها به دلیل استقامت بالا و توانایی حمل بار‌های سنگین تفاوت بزرگی در توانایی بشر در حمل و نقل کالا و بار در فواصل طولانی در مسیر زمینی ایجاد کردند. در حالی که رودخانه‌هایی مانند فرات و دجله در بین النهرین و نیل در مصر می‌توانند برای حمل و نقل کالا‌های سنگین یا فله‌ای مورد استفاده قرار گیرند، وجود خر‌ها به معنای افزایش تماس و جابجایی زمینی بوده است. این موضوع با افزایش استفاده از برنز در هزاره سوم پیش از میلاد مسیح همزمان بود. خر‌ها می‌توانستند مس سنگین را در فواصل طولانی حمل کنند. در نتیجه، خر‌ها قادر بودند این بار را به مناطقی که به طور طبیعی مس در آنجا پیدا نمی‌شد و یا در مقادیر بسیار اندک بود از جمله به بین النهرین حمل کنند.

هم چنین، خر‌ها و سایر چارپایان در همان بازه زمانی باعث تغییر در جنگ‌ها نیز شده بودند. آنان وسایل نقلیه و تجهیزات لازم را برای نیرو‌های نظامی فراهم می‌کردند. خر‌ها به قدری ارزشمند بودند که حتی در آیین‌های مهم حضور داشتند. در مصر و بین النهرین خر‌ها به اندازه‌ای مهم قلمداد می‌شدند که همراه با انسان به خاک سپرده می‌شدند و در برخی از موارد مشاهده شده که حتی در کنار پادشاهان یا حکام وقت دفن شده بودند.

در هزاره دوم پیش از میلاد مسیح خر‌ها به عنوان بخشی از مراسم مرتبط با امضای معاهدات قربانی نیز می‌شدند. قدیمی‌ترین نمونه‌ای که توسط اورلاندو و همکاران اش مورد مطالعه قرار گرفت سه خر از عصر برنز در ترکیه بودند. آنان رادیوکربنی با قدمت ۴۵۰۰ ساله هستند و ساختار ژنتیکی مشابه زیرجمعیت‌های آسیایی مدرن را دارند. این موضوع نشان می‌دهد که جمعیت فرعی آسیایی خر اهلی در آن زمان از دودمان دیگر جدا شده بود.

این مطالعه هم چنین تایید می‌کند خر‌ها در مقایسه با اسب‌ها همواره به شکلی ثابت همراه با انسان‌ها بوده‌اند. اورلاندو می‌گوید: "اسب‌های خانگی مدرن که حدود ۴۲۰۰ سال پیش اهلی شده‌اند تاثیر زیادی بر تاریخ بشر داشته‌اند. با این وجود، اکنون مطالعه ما نشان می‌دهد که تاثیر خر‌ها بر زندگی بشر بسیار بیش از اسب‌ها بوده است".

این در حالیست که علیرغم فایده زیاد خر‌ها توجه بیش‌تری از سوی انسان معطوف اسب‌ها و سگ‌ها شده است. در حالی که امروزه خر‌ها در بسیاری از نقاط جهان به طور گسترده نادیده گرفته می‌شوند در برخی دیگر از نقاط هم چنان به همان اندازه گذشته مهم هستند. خر حیوان مهمی در زندگی روزانه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است. جمعیت آن حیوان هر ساله یک درصد افزایش می‌یابد. اگرچه در کشور‌های توسعه یافته از خر در زندگی روزمره استفاده نمی‌شود، اما در بسیاری از جوامع در حال توسعه در مناطقی از جمله آفریقا و شبه جزیره عربستان مردم هنوز برای جابجایی افراد و کالا‌ها به خر‌ها تکیه می‌کنند.

خر‌ها می‌توانند بار‌های شگفت انگیزی را پشت خود حمل کنند. آنان می‌توانند بار‌هایی با وزن ۲۰ تا ۳۰ درصد وزن بدن‌شان را با خیال راحت تحمل کنند

درک ساختار ژنتیکی خر‌ها نیز می‌تواند به بهبود پرورش و مدیریت این حیوان در آینده کمک کند. یکی از موضوعات کلیدی که پژوهشگران امیدوارند در مطالعات آتی به آن بپردازند یافتن یکی از خویشاوندان نزدیک خر اهلی در طبیعت است.

اورلاندو و همکاران اش توانستند سه نامزد را در این زمینه شناسایی کنند. اورلاندو می‌گوید: "ما می‌دانیم که خر‌های امروزی از نوادگان خر‌های وحشی آفریقایی هستند. سه زیرگونه وجود دارد که ما درباره آنان می‌دانیم: یکی از آنان در سال ۲۰۰ پس از میلاد مسیح در زمان رومیان منقرض شد، دومی احتمالا در طبیعت منقرض شده و سومی به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد. با این وجود، به کار بیشتری نیاز است تا بدانیم آیا زیرگونه‌های ناشناس دیگری از الاغ وحشی آفریقایی وجود دارند یا خیر. این موضوع به بهبود بیش‌تر درک ما از تاریخچه ژنتیکی خر کمک خواهد کرد. شاید این بررسی نقش مهم‌تر خر‌ها در زندگی ما و تاریخ بشر را نشان دهند".