چرا تمرکز و توجه فرزند من کم است؟

همشهری آنلاین -یکتافراهانی: اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یک مشکل رفتاری است که می‌تواند طیف وسیعی از خفیف تا شدید را در بر بگیرد. بیش فعالی انواع مختلفی دارد و با توجه به اینکه کم توجهی (مشکلاتی در تمرکز) مشکل اصلی کودک باشد یا بیش فعالی و تکانش گری؛ متقاوت خواهد بود.

 کودکان مبتلا به اختلال توجه و بیش فعالی، بی‌قراری؛ مشکلاتی مانند تکانش گری و بی‌توجهی از خود نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها همه جاد یعنی هم در مدرسه و هم خانه مشاهده می‌شوند و در واقع باعث بروز اختلال و مشکلات چشمگیری در زندگی روزمره آن‌ها خواهند شد.

برای بعضی بچه‌ها بیش فعالی می‌تواند مشکلات جدی به دنبال داشته باشد؛ به خصوص اگر به موقع درمان نشوند. بنابراین در این خصوص، تشخیص زود هنگام موضوع بسیار مهمی است. درمان روان شناختی و گاهی نیز دارویی نیز می‌تواند بهبودی زیادی به دنبال داشته باشد.

تفکیک مشکل بیش فعالی و کم توجهی

دکتر فرحناز کیان ارثی، روان‌شناس تربیتی و عضو انجمن روان شناسی کانادا در مورد مشکلات کودکان مبتلا به بیش فعالی می‌گوید:  «اغلب افراد، ADHD را به نام بیش فعالی می‌شناسند؛ درصورتی‌که خود کلمه ADHD به‌معنای Attention-deficit hyperactivity disorder است.

 در واقع اسم کامل این اختلال، اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی است. بنابراین ADHD دو بعد بسیار مهم دارد. اما بسیاری اوقات، افراد اصلاً به گروهی از ADHD‌ها توجه نمی‌کنند.

یک بعد از این اختلال که همان قسمت اول آن یعنی Attention-deficit است به معنای کم‌توجهی است. در واقع ۹ نشانه برای این قسمت وجود دارد که افراد زیر ۱۷ سال اگر ۶ نشانه از آن‌ها و همچنین افراد بالای ۱۷ سال نیز اگر ۵‌ نشانه از آن‌ها را داشته باشد می‌توان گفت در قسمت توجه و تمرکز دچار Attention-deficit و کم توجهی هستند.

 بخش دیگر ADHD، موضوع بیش‌فعالی و تکانش گری است که مشکلات زیادی را برای افرادی که درگیر ADHD هستند به ویژه در دوره نوجوانی و بزرگسالی ایجاد می‌کند. »

بیش فعالی

دکتر کیان ارثی در مورد بعد دوم ADHD یعنی بیش فعالی می‌گوید بیش‌فعالی و تکانش گری نیز مانند بعد اول، ۹ نشانه دارد که افراد زیر ۱۷ سال اگر ۶ نشانه و همچنین افراد بالای ۱۷ سال و بزرگسالان هم اگر ۵ نشانه از آن‌ها را داشته باشند می‌توانیم بگوییم که دارای مشکل کم‌توجهی و بیش‌فعالی هستند. البته مشکل آن‌ها بابد توسط متخصص و روان‌شناس تشخیص داده شود.

کاهش تمرکز

به گفته این روان‌شناس تربیتی، باید در نظر داشته باشیم معمولاً افرادی که دچار مشکل کم‌توجهی هستند، جزئیات را فراموش می‌کنند. به گونه‌ای که معلمان معمولاً زیر برگه چنین بچه‌هایی می‌نویسند لطفاً بیشتر دقت شود.

 یعنی دانش آموز آگاهی لازم را دارد و درس را بلد است. اما چون به جزئیات دقت نمی‌کند عملکردش کاهش پیدا می‌کند. البته چنین افرادی معمولاً روی بعضی تکالیف اصلاً نمی‌توانند متمرکز شوند. مخصوصاً تکالیفی که به نظرشان کسل‌کننده باشد؛ درصورتی‌که همین بچه‌ها ممکن است در بازی‌ها و فعالیت‌هایی که برای آن‌ها جذاب است بتوانند کاملاً تمرکز و توجه داشته باشند. به این ترتیب این سؤال برای والدین ایجاد می‌شود که چرا نمی‌توانند بر درسشان تمرکز داشته باشند.

لزوم ایجاد جذابیت در موضوعات درسی برای جلب توجه کودکان

کیان ارثی در پاسخ به اینکه چرا کودکان مبتلا به ADHD نمی‌توانند تمرکز لازم را بر درس داشته باشند می‌گوید فعالیت‌های لذت‌بخش حتی می‌تواند کودکان مبتلا به ADHD را هم سرشوق بیاورد و به خود جذب کند.

خیلی از والدین می‌گویند وقتی بافرزندشان صحبت می‌کنند گوش می‌دهد و می‌شنود؛ ولی جوری رفتار می‌کند انگار حواسش جای دیگری است. یا توجهی به درخواستی که از او شده ندارد و آن را انجام نمی‌دهد.

در واقع چنین کودکانی دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کنند، از لحاظ عملکردی بسیار بی‌نظم هستند، مدیریت زمانشان ضعیف است و معمولاً کارها را در آخرین لحظه و به اصطلاح دقیقه نودی انجام می‌دهند. اگر هم قرار باشد کارسنگین و مفصلی انجام دهند به مشکلات زیادی برمی‌خورند.

فعالیت زیاد

به گفته این روان شناس تربیتی، این موارد در بخش تمرکز و توجه نشانه‌های مهمی به شمار می‌روند، در قسمت بیش‌فعالی هم نشانه‌های مهم داریم. مانند شیطنت زیاد و به اصطلاح از در و دیوار بالا رفتن، آرام و قرار نداشتن و جست و خیز بیش از حد؛ به گونه‌ای که دست، زبان و ذهن کودک مدام فعال و مشغول است.

یعنی کودکان بیش فعال مدام حرف می‌زنند، بین حرف دیگران می‌پرند، جاهایی که باید صبر کنند نمی‌توانند صبور باشند. ضمن آنکه در انتظار نوبت بودن نیز برای آن‌ها کار خیلی سختی است.

انواع ADHD

کیان ارثی می‌گوید ADHD سه مدل دارد. اغلب افراد با یک مدل آن آشنایی دارند؛ مدل hyperactivity یعنی وقتی فعالیت کودک بیش از حد باشد، بعد بیش‌فعالی در او غالب است.

گاهی هم بعد توجه و تمرکز کودک بسیار پایین و در واقع بعد Attention-deficit او پررنگ‌تر است. بنابراین نمی‌تواند مثلاً سر کلاس توجه لازم را داشته باشد و به حرف‌های معلم گوش بدهد.

 این گروه گروهی هستند که مردم کمتر با آن آشنایی دارند. چون فکر می‌کنند اگر فرزندشان شیطون و بازیگوش نیست پس نمی‌تواند مبتلا به ADHD باشد.

در صورتی که بعضی افراد مبتلا به ADHD نشانه‌های فعالیت زیاد را ندارند. اما نشانه‌های نقص در تمرکز و توجه را دارند. جالب آن است که خیال‌پردازی نیز در چنین بچه‌هایی زیاد است.

 گروه دیگری از افرادی که به ADHD مبتلا هستند نیز در گروه ترکیبی و مرکب جای می‌گیرند. یعنی هم نشانه‌های بیش‌فعالی رادارند و هم نقص توجه و تمرکز.

در واقع کودکان در هر کدام از این سه دسته جای بگیرند نیاز به درمان تخصصی دارند و والدین حتماً باید باشناسایی دقیق مشکلات فرزندشان به درمان آن‌ها بپردازند.