«پوتین کوچولو» در صربستان؛ ماجرا چیست؟

انتخاب: آماندا کوکلی در فارین پالیسی نوشت: هنگامی که تنش‌ها بین کوزوو و صربستان در روز یکشنبه بالا گرفت، ترس از خشونت جدی واکنش شدیدی را از سوی ماموریت حافظ صلح به رهبری ناتو در پایتخت کوزوو، پریشتینا، برانگیخت. در بیانیه‌ای که با عجله منتشر شد، آمده است: «[نیروی کوزوو]به رهبری ناتو از نزدیک شرایط را زیر نظر داشته و آماده است در صورت به خطر افتادن ثبات، مداخله کند. ریشه این مشکل اختلاف بین دو کشور بر سر اقدامات متقابل اعلام شده از سوی کوزوو در مورد پلاک و شناسنامه است، اقداماتی که صربستان و صرب‌های ساکن کوزوو آن را تحریک آمیز می‌دانند، زیرا حاکمیت کوزوو را به رسمیت نمی‌شناسند. طولی نکشید که الکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان، تیر‌های لفظی خود را به سمت رهبران کوزوو شلیک کرد. وی در یک کنفرانس خبری گفت: ما برای صلح دعا خواهیم کرد و به دنبال صلح خواهیم بود، اما تسلیم نشده و صربستان پیروز خواهد شد.

در ادامه این مطلب آمده است: اوضاع در اوایل هفته پس از مداخله جف هوونیر، سفیر ایالات متحده در کوزوو و لابی موفق او در پریشتینا، آرام شد تا اقدامات را به مدت ۳۰ روز به تعویق بیاندازد تا هرگونه سوء تفاهم برطرف شود. اما این حادثه زنگ خطر را در سرتاسر پایتخت‌های غربی، که به خطر خشونت‌های منطقه‌ای پس از تهاجم روسیه به اوکراین در اواخر فوریه حساس هستند، برانگیخت. (صربستان در سال ۱۹۹۸ وارد جنگ با جدایی طلبان کوزوو شد، درگیری ای که باعث مداخله ناتو و در نهایت ایجاد کشور جوان کوزوو شد.)

صحبت‌های سخت ووچیچ همچنین توجه مجدد را به موضع صربستان در مورد جنگ روسیه جلب کرد. رهبر صربستان در سخنرانی روز یکشنبه خود، کوزوو را متهم کرد که از وضعیت اسفبار اوکراین برای برآوردن منافع خود استفاده می‌کند و خود را نسخه بهتر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و رهبر کوزوو را نسخه کوچکتر ولودیمیر زلنسکی، رییس جمهور اوکراین دانست. ووچیچ گفت: "پوتین بزرگ به پوتین کوچک دستور داد، تا زلنسکی جدید در قالب آلبین کورتی [نخست وزیر کوزوو]کسی را نجات داده و با هژمونی بزرگ صربستان مبارزه کند. "

از زمان آغاز تهاجم پوتین، ووچیچ مرز باریکی را بین حمایت از محکومیت تجاوز نظامی مسکو توسط غرب و جلوگیری از صدمه غیرقابل جبران به روابط صربستان با کرملین، حفظ کرده است. صربستان و بلاروس تنها دو کشور اروپایی هستند که تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال نکردند (اگرچه مجارستان تمام تلاش خود را برای مقابله با هرگونه واکنش اتحادیه اروپا به درگیری انجام داده است). علاوه بر این، بلگراد با وجود ممنوعیت اتحادیه اروپا برای ورود هواپیما‌های روسی، تعداد پرواز‌های مستقیم به روسیه را دو برابر کرده است. با وجود خشم رهبران غربی، ووچیچ خرید گاز از روسیه را برای سه سال دیگر تمدید کرد، توافقی که مستقیماً از طریق گفتگوی تلفنی با پوتین انجام شد. از سوی دیگر، بلگراد تاکید کرده است که صربستان از حاکمیت اوکراین حمایت می‌کند.

ووچیچ، مانند ویکتور اوربان مجارستانی، استدلال می‌کند که او رهبر کشور کوچکی است و باید نیاز‌های مردم صربستان را برآورده کند، از جمله اینکه همچنان به روسیه برای تامین انرژی مورد نیاز خود تکیه کند. او گفت: «ما باید زنده بمانیم و باید منطقی عمل کنیم. اما بخشی از واکنش صربستان نیز ریشه در تاریخ دارد. قبل از جنگ جهانی اول، صربستان آنقدر در مدار مسکو قرار داشت که عامل مستقیم جنگ بین امپراتوری‌های روسیه، اتریش-مجارستان و آلمان شد. در طول جنگ سرد، یوگسلاوی تحت سلطه صربستان نقش ژئوپلیتیکی بزرگی ایفا کرد - نقشی که همراه با یوگسلاوی در اوایل دهه ۱۹۹۰ ناپدید شد. اما خاطرات آن همچنان باقی است.

ایوان ویودا عضو مؤسسه مطالعات پیشرفته IWM در وین، می‌گوید: «یوگسلاوی، که صربستان بزرگترین بخش آن بود، در طول جنگ سرد بالاتر از وزن خود بازی می‌کرد. در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰، دولت یوگسلاوی جنبش غیرمتعهد‌ها را به عنوان صدای سومی بین غرب و شرق تأسیس کرد. اما بعد از فروپاشی یوگسلاوی همچنان برخی از کشور‌ها خود را تا حدودی قدرتمند می‌دانند. یعنی وقتی صحبت از ایجاد تعادل بین شرق و غرب می‌شود، صربستان دچار توهم قدرت گم شده می‌شود».

صربستان می‌گوید که همچنان برای عضویت در اتحادیه اروپا تلاش می‌کند، آن‌ها از سال ۲۰۰۹ در وضعیت نامزدی هستند. اتحادیه اروپا از صربستان می‌خواهد که کشور کوزوو را به رسمیت بشناسد که در بلگراد ممنوع است. زمانی که اولاف شولز، صدراعظم آلمان در ماه ژوئن به صربستان سفر کرد، ووچیچ او را به دلیل اظهار نظر درباره به رسمیت شناختن کوزوو توسط صربستان مورد تمسخر قرار داد. رئیس جمهور صربستان در یک مذاکره داغ گفت: ما به فشار‌ها پاسخ نمی‌دهیم.

روسیه باید ضامن جایگاه صربستان باشد، اما حتی در این موضوع هم به ویژه وتوی روسیه در مورد استقلال کوزوو در شورای امنیت سازمان ملل، بلگراد نگرانی دارد. از زمانی که اولین بمب روسیه در بهار امسال خاک اوکراین را به آتش کشید، موضوع کوزوو صرب‌ها را در تنگنا قرار داده است. پوتین در دیدار با آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل در آوریل، ادعای روسیه در مورد شبه جزیره کریمه اوکراین (که در سال ۲۰۱۴ به طور غیرقانونی آن را ضمیمه کرد) با اقدامات کوزوو‌ها برای استقلال مقایسه کرد.

پوتین گفت: "تنها تفاوت بین این دو مورد این بود که در کوزوو این تصمیم در مورد حاکمیت توسط پارلمان اروپا تصویب شد، در حالی که کریمه و سواستوپل در یک همه پرسی [منطقه ای]به این تصمیم رسیدند. " اگرچه سفیر روسیه در صربستان بعداً این بیانیه را رد کرد و گفت که موضع مسکو در مورد کوزوو تغییری نکرده است، رسانه‌های دولتی صربستان این اظهارات پوتین را خنجر از پشت خواندند. اکنون، به نظر می‌رسد روسیه دوباره به شرایط قبلی بازگشته است. روز یکشنبه، مسکو موضع سختگیرانه‌ای در مورد تنش‌های منطقه‌ای اتخاذ کرده و از پریشتینا خواست که «تحریک‌ها را متوقف و حقوق صرب‌ها در کوزوو را رعایت کند».

الکساندرا تومانیچ، مدیر اجرایی صندوق اروپا برای بالکان، گفت که رهبران فعلی روسیه و صربستان نه تنها وابستگی تاریخی دارند، بلکه دیدگاهی از کشورداری دارند که تمایلات ملی گرایانه قوی را ترویج می‌کند. این خیلی مهمتر از هماهنگی صربستان با روسیه است. آنچه ما در اینجا داریم این است که صربستان و روسیه جهان بینی یکسانی دارند. برای دولت کنونی، پیوستن صربستان به اتحادیه اروپا چیزی شبیه به ازدواج اجباری است و درخواست‌ها برای اعمال تحریم‌ها علیه روسیه و به رسمیت شناختن متقابل با کوزوو مورد استقبال قرار نگرفته است.

در تمام این مدت چین در کمین است. صربستان با حدود ۶۱ پروژه فعال در این کشور، بزرگترین دریافت کننده سرمایه گذاری چین در بالکان غربی بوده است. انتظار می‌رود "دوستی فولادین" بین دو کشور قبل از پایان سال جاری منجر به توافق تجارت آزاد شود، اقدامی که صربستان را به سومین کشور اروپایی تبدیل می‌کند که در کنار سوئیس و ایسلند چنین توافقی را با چین تضمین می‌کند.

با تحت فشار قرار گرفتن بلگراد از سوی اتحادیه اروپا برای قرار گرفتن در خط تحریم‌ها و از سوی دیگر فشار روسیه برای باز نگه داشتن درها، پکن اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در چند سال گذشته، چین برای صربستان به شریک غالب خارج از جهان غرب تبدیل شده است. ووک ووکسانوویچ از مرکز سیاست امنیتی بلگراد گفت: این کشور واقعاً جایگزین روسیه به عنوان شریک شماره ۱ در شرق شده است. صربستان نمی‌خواهد همه تخم مرغ‌هایش را در یک سبد بگذارد، مسئله مانور تاکتیکی است و چین بخشی از این معادله است، به‌خصوص که کوزوو را به رسمیت نمی‌شناسد.»

زنگ هشدار روز یکشنبه به بروکسل یادآوری کرد که به رسمیت شناختن کوزوو از سوی صربستان همچنان بعید است و لکه سیاه روسیه در منطقه از بین نرفته است. این مسئله تأثیرات تجاوز روسیه را روشن‌تر می‌کند، زیرا برخی کشور‌های سرکش اتحادیه اروپا از توافق بروکسل فاصله گرفته و به صف مسکو می‌پیوندند.

اما در عین تلاش ووچیچ برای حفظ مرز دیپلماتیک، این شرایط نشان می‌دهد گاهی هم نیست که نیروی تعادل‌زا چقدر قوی باشد، سقوط در هر شرایطی ممکن است.