برای سیاست خارجی بلندپروازانه‌تر چین آماده شوید!

فرارو: یون سان مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون و همکار ارشد برنامه شرق آسیا در آن اندیشکده است. تخصص او در سیاست خارجی چین، روابط ایالات متحده و چین و روابط چین با کشور‌های همسایه و رژیم‌های اقتدارگرا می‌باشد. او از سال ۲۰۱۱ تا اوایل ۲۰۱۴ میلادی در اندیشکده بروکینگز به عنوان عضو مدعو فعالیت می‌کرد و بر روی فرآیند‌های تصمیم گیری امنیت ملی چین و روابط چین و آفریقا تمرکز کرده بود. یون از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ میلادی تحلیلگر امور چین برای گروه بین المللی بحران بود.

به نقل از فارین افرز، در حالی که چین برای بیستمین کنگره حزب در پاییز امسال آماده می‌شود روز به روز بر احتمال تمدید دوره سوم ریاست جمهوری «شی جین پینگ» بر آن حزب افزوده می‌شود. از زمانی که «دنگ شیائوپینگ» در سال ۱۹۸۲ محدودیت دو دوره‌ای را در قانون اساسی چین قید کرد تمدید ریاست شی بر حزب یک گسست جدی از رویه پیشین خواهد بود. محدودیت اعمال شده در سال ۲۰۱۸ میلادی توسط او لغو شد. شی که در سال ۲۰۱۳ میلادی به قدرت رسید و اکنون ۶۹ساله است احتمالا طبق پیش بینی‌ها دوران زمامداری خود را تا دهه ۲۰۳۰ میلادی تمدید خواهد کرد.

تثبیت حکومت شی در حالی صورت می‌گیرد که دولت او با باد‌های مخالف قابل توجهی در داخل و خارج از کشور مواجه است. سیاست کووید صفر چین باعث کاهش رشد اقتصادی و نارضایتی مردم آن کشور شده است. رقابت این کشور با ایالات متحده در حال تشدید است و همسویی شی جین پینگ با «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه بیش از آن چه پکن درباره آن سخن می‌گوید مشکلاتی را برای چین ایجاد کرده است. در چنین شرایطی ممکن است منطقی باشد که فکر کنیم رهبر چین به دنبال کسب اطمینان از آینده سیاسی خود باشد و درصدد باز تنظیم سیاست‌ها بر آید. با این وجود، کسانی که انتظار دارند شی پس از بیستمین کنگره حزب سیاست‌های خود را تعدیل کند احتمالا ناامید خواهند شد.

شخصیت و باور‌های سیاسی شی جای اندکی برای بازنگری چه رسد به تغییر دیدگاه او برای چین باقی می‌گذارد. آن چه او به عنوان «رویای چین» یا «جوان شدن بزرگ ملت چین» توصیف کرده ایده مبتنی بر آن است که حزب کمونیست چین به عنوان یک نهاد بزرگ رهبری چین را برعهده خواهد داشت. شی از زمانی که پکن میزبان بازی‌های المپیک زمستانی در فوریه بود نشانه‌هایی از خویشتن داری را از خود نشان داده و ثبات را بر اقدامات جسورانه که خطر تضعیف دستور کار او در کنگره حزب را در اولویت قرار می‌دهد در دستور کار قرار داده است. با این وجود، ناامیدی او از موقعیت استراتژیک چین و مشکلات داخلی در حال افزایش است.

هنگامی که فشار سیاسی پس از برگزاری کنگره حزبی از روی دوش شی برداشته شود به نظر می‌رسد او آماده تجدیدنظر در سیاست خارجی قاطعانه‌تر خود باشد و به طور مستقیم چین را وارد مداخله در مناقشات پیرامونی خواهد کرد و با قدرت بیش‌تری علیه حضور ایالات متحده در اقیانوس آرام فشار اعمال خواهد کرد. شی با انتقام بر می‌گردد و اقتدار بی‌رقیب و قدرت کامل دولت چین را پشت سر خواهد داشت.

سال بد پکن

تاکنون سال ۲۰۲۲ میلادی برای چین خوب نبوده است. پکن امیدوار بود که رقابت با ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری جو بایدن کُند شود، اما در عوض با تقویت شبکه ائتلاف‌ها و مشارکت‌های واشنگتن برای مقابله موثرتر با چین این رقابت سرعت گرفته است. پکن در تلاش برای کاهش انزوای خود، همسویی استراتژیک با مسکو را تقویت کرد. شی و پوتین در جریان سفر پوتین به چین برای بازی‌های المپیک زمستانی همکاری «بدون محدودیت» را بین دو کشور اعلام کردند و پوتین این پیشنهاد را با حمله به اوکراین آزمایش کرد و روی حمایت چین حساب باز کرده بود.

جنگ روسیه خشم بین‌المللی و تحریم‌ها را برانگیخت و روابط خارجی چین را پیچیده ساخت و منطقی بودن تصمیم شی برای همسویی نزدیک با روسیه را زیر سوال برد. دیدگاه‌های مشکوک به سیاست چین در روسیه در شبکه‌های اجتماعی چین منتشر شده اند. «هو وی» یک پژوهشگر ارشد وابسته به دفتر مشاوران شورای دولتی یک نهاد مشورتی حکومتی چین در پست‌هایی که به طور گسترده خوانده می‌شوند متعهد شدن چین در قبال روابط‌اش با روسیه را زیر سوال برد و «گائو یوشنگ» سفیر سابق چین در اوکراین پیش بینی کرد که «پوتین در تلاش جنگی خود ناکام خواهد ماند».

خط مشی کووید صفر پکن و افزایش مدت زمان قرنطینه در شانگهای و سایر شهر‌های چین در بهار سال جاری منبع دیگری برای نارضایتی داخلی بوده است. برخی تحلیلگران چینی گمانه زنی‌ای را مطرح کرده‌اند مبنی بر آن که سیاست کووید صفر چین برای تضعیف پایگاه قدرت «باند شانگهای» بوده گروهی از مقام‌های حزبی که تحت تاثیر و نفوذ «جیانگ زمین» رئیس جمهوری اسبق چین بودند و باعث شدند تا رهبری شانگهای رویکرد لیبرال‌تری را برای مدیریت شیوع کرونا اتخاذ کند و بیش از شی برای توسعه اقتصادی اولویت قائل شده‌اند.

محدودیت‌های اعمال شده برای مقابله با کووید در چین هم در پیامد‌های انسانی و هم در بعد هزینه‌های اقتصادی بسیار زیاد بوده است. تولید ناخالص داخلی شانگهای در نیمه نخست سال ۲۰۲۲ میلادی با ۵.۷ درصد کاهش همراه بود. رشد کلی تولید ناخالص داخلی چین در سه ماهه دوم ۲۰۲۲ میلادی ۰.۴ درصد بود که کم‌ترین نرخ رشد آن کشور در دهه‌های اخیر بوده است.

بحث و جدال در مورد روسیه و سیاستگذاری حکومت چین در مورد مبارزه با کووید ممکن است برای به چالش کشیدن زمامداری شی کافی نباشد، اما زمان‌بندی رویداد‌ها برای او ناخوشایند است. با شروع دوره سوم زمامداری بی‌سابقه، شی نیازمند الگوی سیاسی تازه‌ای برای چین خواهد بود. حتی برای رهبری به قدرتمندی شی نیز گسست از سنت سیاسی پیشین نیازمند سرمایه سیاسی قابل توجهی است. او نیاز به حمایت گسترده در بین نخبگان حزب دارد. در نظام شایسته سالار چین هر تغییری باید توجیه شود. شی باید خردمندی و توانایی‌های تصمیم گیری برتر خود را اثبات کند و او برای موفقیت در حمایت از ادعا‌های خود به موفقیت‌های مشخصی نیاز دارد.

سیاست خارجی در اعتدال

شی از انجام اقداماتی در عرصه سیاست خارجی که می‌توانند تنش‌های میان چین با همسایگان و یا طرفین متخاصم را در سال جاری افزایش دهند اجتناب ورزیده است. از همه مهم‌تر او نمی‌خواهد چین درگیر منازعه‌ای شود که باعث تضعیف موقعیت‌اش در نزاع‌های سیاسی داخلی شود.

البته این بدان معنا نیست که اگر چین منافع خود را در معرض خطر ببیند واکنشی از خود نشان نمی‌دهد اگرچه واکنش‌های چین نسبت به تحریکاتی مانند اقدام امریکا در حمایت از تایوان تاکنون در سال جاری نسبتا خفیف بوده است. بعید است که چین از فرصت بازدید «نانسی پلوسی» از تایوان برای حمله به تایوانی‌ها استفاده کند. دست کم تا پایان برگزاری کنگره حزبی چین ثبات را در اولویت خود قرار خواهد داد.

این محدودیت در رسیدگی به مسائل بحث برانگیز چین مشهود بوده است. برای مثال، از سال ۲۰۲۰ میلادی چین و هند ۱۶ دور مذاکره در مورد اختلافات مرزی خود برگزار کرده اند. اگرچه این مذاکرات تاکنون پیشرفت چشمگیری نداشته، اما چین با اشتیاق روابط دیپلماتیک بهبود یافته با هند را در پی حمله روسیه به اوکراین دنبال کرده است.

هم چنین، چین علیرغم اتحاد احتمالی خود با مسکو از اتخاذ موضع روشن در مورد جنگ روسیه در اوکراین نیز خودداری ورزیده است. علیرغم این انتظار که فشار از سوی ایالات متحده برای محکوم کردن رفتار مسکو باعث سرپیچی بیش‌تر چینی‌ها می‌شود حمایت اقتصادی و نظامی چین از روسیه نیز به طرز شگفت آوری ضعیف بوده است. چین در بیانیه‌های دیپلماتیک از اقدامات روسیه دفاع نموده و ناتو را به تجاوز متهم کرده است، اما ترس پکن از مواجهه با تحریم‌های امریکا و اختلال بیش‌تر در روابط آمریکا و چین سیاست‌های آن کشور را در این سال حساس انتقال قدرت سیاسی تعدیل کرده است. در نتیجه، روسیه با صدای بلند از مقام‌های چینی گلایه کرده که به وعده خود برای شراکت بدون محدودیت عمل نکرده است.

حتی در مورد تایوان حساس‌ترین موضوع پکن، دولت چین تا حدی زیادی نسبت به استراتژی امریکا در قبال تایوان واکنش جدی از خود نشان نداده است. تاکنون در سال ۲۰۲۲ میلادی تعداد پرواز‌های جنگنده‌های چینی در مناطق شناسایی پدافند هوایی تایوان در یک روز از رکورد ۵۶ مورد که در تاریخ ۵ اکتبر ۲۰۲۱ میلادی ثبت شده بود فراتر نرفته است.

چین به فشار دیپلماتیک، اقتصادی و حقوقی خود علیه تایوان ادامه داده، اما از زمانی که نیکاراگوئه روابط دیپلماتیک خود را با تایوان در دسامبر ۲۰۲۱ میلادی قطع کرد در تحریک سایر کشور‌ها برای انجام اقدام مشابه پیشرفت زیادی نداشته است. هم چنین، پکن هنگامی که «ویلیام لای» معاون رئیس جمهور تایوان برای شرکت در مراسم تشییع جنازه «شینزو آبه» نخست وزیر سابق ژاپن در ژوئیه از توکیو بازدید به عمل آورد واکنش شدیدی از خود نشان نداد که نمونه قابل توجهی از خویشتن داری چین محسوب می‌شود.

رفع محدودیت‌ها

فصل انتخابات در کشور‌های دموکراتیک اغلب با لفاظی‌های تبلیغاتی با صدای بلند و موضع گیری‌های سیاسی مشخص می‌شود و نامزد‌ها وعده‌هایی می‌دهند که ممکن است در مقام خود به آن عمل کنند یا نکنند. با این وجود، در چین مبارزات قدرت سیاسی در درون حزب کمونیست چین انجام می‌شود. برای شی به عنوان رئیس فعلی حزب که امیدوار است حکومت خود را تمدید کند ثبات در طول این رقابت مفید است.

با این وجود، پس از آن که او بتواند دوره سوم زمامداری‌اش را تمدید کند منطق مشابهی وجود نخواهد داشت. برخی ناظران بر این باورند که پس از برگزاری کنگره حزب، شی سیاست خارجی خود را تعدیل خواهد کرد، زیرا دیگر نیازی به اثبات قدرت خود به نخبگان حزب ندارد. این یک سوء تفاهم بزرگ است. سیاست داخلی ممکن است دیگر نیازی به ظاهر سخت شی چین نداشته باشد، اما تمایل او برای حفظ این تصویر و جاه طلبی‌هایش برای چین تغییری نکرده است.

بنابراین، جهان نباید انتظار داشته باشد که چین پس از بیستمین کنگره حزب کمتر از آن چه در دوره ریاست جمهوری شی بوده رویکردی قاطعانه یا متخاصم را در پیش گیرد. اقدامات پکن از اعتقادات شی پیروی خواهد کرد و شی به قدرت رو به رشد چین و به تضمین جایگاه واقعی این کشور در سیستم بین المللی اعتقاد دارد.

ماموریت او «جوان‌سازی بزرگ ملت چین» باقی خواهد ماند. در هر صورت، شی که امسال به طور فزاینده‌ای به دلیل چالش‌های خارجی و داخلی چین ناامید شده پس از پایان چالش سیاسی خود آماده خواهد شد تا قدرت چین را با نیرویی شدیدتر نشان دهد. بدون وجود محدودیت‌های فعلی، شی فعالیت‌های چین در خارج از کشور را تقویت خواهد کرد تا شرمساری سال ۲۰۲۲ میلادی را به شکلی محکم پشت سر بگذارد.

پس از تایید سومین دوره ریاست جمهوری شی، وضعیت شی به عنوان رهبر بلامنازع چین به او این امکان را می‌دهد که چنین اقداماتی را بدون مخالفت در دولت چین انجام دهد.

دیدگاه‌های مخالف هرچند ضعیف در داخل سیستم وجود داشته است، اما موفقیت شی در ادعای حکومت ظاهرا نامحدود و انتصاب وفاداران به شخص خویش در مناصب کلیدی چنین مخالفت‌ها را خنثی خواهد کرد. پس از تمدید ریاست شی بر حزب، سرویس‌های امنیتی آن کشور و بخش‌های تبلیغاتی حکومتی تقویت خواهند شد.

بدون هیچ تاریخ انقضایی برای سلطنت شی منتقدان او کانال‌های رسمی یا غیر رسمی اندکی خواهند داشت که از طریق آن بتوانند نظرات خود را بیان کنند یا به تغییر در رهبری امیدوار باشند. بوروکرات‌ها نه تنها از سیاست‌های شی پیروی می‌کنند بلکه رویکرد سخت‌گیرانه‌ای را که معتقدند ترجیح شی است تقویت خواهند کرد.

حتی اگر برخی از مقام‌های چینی بخواهند استراتژی خارجی قاطعانه پکن را تضعیف کنند تحولات منطقه‌ای ممکن است این گزینه را در دستور کار شی قرار ندهند. تشدید رقابت با ایالات متحده یک چرخه معیوب را به راه انداخته است. واشنگتن در حال تحکیم ائتلاف‌ها و مشارکت‌های خود برای مقابله با چین و تقویت ترتیبات امنیتی دوجانبه با ژاپن، کره جنوبی و تایوان، و هم چنین انعقاد توافق نامه همکاری امنیتی بین استرالیا، ایالات متحده و بریتانیا به نام آکوس بوده است. هم چنین، همکاری امریکا با استرالیا، ژاپن و هند در چارچوب اقتصادی هند و اقیانوس آرام در ماه مه در توکیو اعلام شد.

در همین حال، در چین یک ماشین تبلیغاتی ضد ایالات متحده به طور کامل بسیج شده و یک محیط فوق العاده حساس ایجاد کرده است که در آن هر حرکت واشنگتن دیپلمات‌های موسوم به «گرگ جنگجو» یا نسل جدید نمایندگان تهاجمی و اجباری پکن در خارج از کشور را به سوی جنون و اقدامات متعصبانه سوق خواهد داد.

واکنش بیش از حد این رویکرد انگیزه داخلی قوی دارد: اگرچه دولت اقتدارگرای چین کنترل کافی بر افکار عمومی دارد تا در صورت تمایل دما را کاهش دهد با این وجود، تا کنون پکن در اکثر موارد در تلاش برای وادار کردن دولت‌های خارجی به پذیرش خواسته‌هایش شعله‌ور ساختن آتش ملی گرایی چینی را مفید دانسته است.

هنگامی که کنگره حزب پشت سر او باشد شی به دنبال تقویت مجدد قدرت چین در مناطق دارای اولویت استراتژیک خواهد بود. اختلافات در غرب اقیانوس آرام در صدر فهرست او قرار خواهد گرفت. تنش‌ها در اطراف شبه جزیره کره در حال افزایش است و در مورد تحریک بعدی کره شمالی مسئله تنها زمان است و واشنگتن و سئول قصد دارند بازدارندگی خود را در برابر پیونگ یانگ تقویت کنند. از نظر پکن، این تحولات امنیت نظامی چین و نفوذ منطقه‌ای آن کشور را تضعیف می‌کند.

علاوه بر پیوند نزدیک کره جنوبی با ایالات متحده، تمرکز بر بازدارندگی انگیزه تعامل دیپلماتیک با کره شمالی را کاهش می‌دهد تلاشی که اهرم پکن را تقویت می‌کند. در حالی که واشنگتن و سئول توانایی‌های نظامی خود را در شبه جزیره کره تقویت می‌کنند پکن در استقرار نیرو‌های خود در داخل خاک کره شمالی مشارکت خواهد کرد و حمایت و هماهنگی خود با پیونگ یانگ را افزایش خواهد داد. بسیاری از کارشناسان چینی در امور کره، تلاش‌های دولت یون برای همسویی با ایالات متحده به منظور مقابله با چین را به عنوان یک قضاوت نادرست استراتژیک محکوم کرده اند.

برخی حتی پیش بینی می‌کنند که درگیری‌های نظامی دریایی بین چین و کره جنوبی در ماه‌های آینده رخ خواهند داد. روند مشابهی بین چین و ژاپن در جریان است، زیرا توکیو ظرفیت خود را برای مقابله با تاکتیک‌های نظامی و شبه نظامی چین مانند نفوذ هواپیما‌های جنگی، کشتی‌های دریایی و کشتی‌های ماهیگیری به حریم هوایی و آب‌های اطراف جزایر مورد مناقشه دیائویو (که در ژاپن با عنوان جزایر سنکاکو شناخت می‌شود) افزایش می‌دهد.

موضوع نگران کننده‌تر برنامه‌های چین در مورد تایوان است. رهبران چین به طور فزاینده‌ای از اقدامات ایالات متحده خشمگین هستند که به نظر آن‌ها سیاست «چین واحد» واشنگتن را تضعیف کرده و مغایر قوانین داخلی و روابط بین المللی است. از دید آنان این اقدامات به مثابه حرکت تایوان به سوی استقلال قلمداد می‌شود. چین به طور متقابل در سالیان اخیر مجموعه‌ای از اقدامات حقوقی را انجام داده و ادعا‌های خود در مورد تنگه تایوان را تقویت کرده است. از سال ۲۰۲۰ میلادی دولت چین به طور رسمی وجود خط میانه را رد کرده است که مدت هاست به طور ضمنی به عنوان مرز دریایی بین سرزمین اصلی چین و تایوان شناخته می‌شود.

در ژوئن گذشته، پکن با طرح این ادعا که این تنگه را نمی‌توان آب‌های بین المللی در نظر گرفت گامی فراتر برداشت. در مرحله بعد، چین ممکن است گام‌های ملموسی برای عملی ساختن این ادعا بردارد. برای مثال، تنگه را به عنوان یک منطقه اقتصادی انحصاری اداره کند تا در نهایت نیرو‌های ارتش امریکا را از آبراه بیرون براند و مداخله ایالات متحده را دشوارتر سازد.

درگیری احتمالی بر سر تایوان با نزدیک شدن به انتخابات محلی تایوان در اواخر سال ۲۰۲۲ میلادی و انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۴ میلادی باعث خواهد شد تا چین استفاده از اهرم‌های اجبار و ارعاب نظامی را تشدید کند به این امید که کفه ترازو را به نفع احزاب سیاسی تایوانی سازگار با سیاست‌های پکن تغییر دهد. وقفه کوتاه مدت در کارزار فشار دیپلماتیک چین نیز به پایان خواهد رسید، زیرا پکن به سوی برنامه دائمی خود برای فشار آوردن به کشور‌های دیگر مانند واتیکان به منظور قطع روابط دیپلماتیک با تایوان پیش می‌رود.

منطقه به طور کلی پس از بیستمین کنگره حزب کمونیست چین احتمالا متشنج‌تر می‌شود و کمتر امن خواهد بود. چین تاکنون از مذاکره با کشور‌های جنوب شرقی آسیا بر سر تدوین آیین نامه رفتاری برای دریای چین جنوبی که قوانینی را برای فعالیت‌های دریایی و فرآیند حل و فصل اختلافات برای اجرای آن تعیین می‌کند خودداری ورزیده است.

در این میان، پکن دست کم سه جزیره مصنوعی را به هواپیما‌های نظامی، سامانه‌های موشکی ضد کشتی و ضد هوایی و فناوری لیزر و پارازیت مجهز کرده است. مخالفت ارتش چین علیه آزادی عملیات ناوبری ایالات متحده احتمالا در دوره سوم ریاست جمهوری شی جسورانه‌تر خواهد شد. در سال جاری، چین چندین بار رهگیری هوایی و دریایی هواپیما‌ها و کشتی‌های جنگی ایالات متحده را انجام داده است که زنگ خطر را در میان مقام‌های نظامی ایالات متحده به صدا درآورده است.

پکن ممکن است خطر تبدیل این حوادث به درگیری تمام عیار را به طور قابل قبولی در سطحی پایین قلمداد کنند به این معنی که به استفاده از این تاکتیک‌ها در تلاش برای دور کردن ارتش ایالات متحده از حاشیه چین ادامه خواهد داد. انتظار این که رکود اقتصادی چین بتواند جاه طلبی شی جین پینگ را مهار کند یا تاکتیک‌های او را نرم سازد آرزویی است که امکان تحقق آن بعید به نظر می‌رسد. رفتار گذشته شی نشان می‌دهد که او عملکرد اقتصادی را منبع اصلی مشروعیت خود نمی‌داند. در این مورد تنها به پایبندی سرسختانه او به سیاست کووید صفر علیرغم هزینه‌های سنگین اقتصادی آن نگاه کنید.

در عوض، اقدامات او مبتنی بر این باور است که چین به اندازه ثروت اندوخته می‌تواند آن را به نمایش قدرت تبدیل کند. چین بیش از دو سال انزوای خودخواسته و ناشی از سیاست کووید صفر را پشت سر گذاشته است. در سال ۲۰۲۲ میلادی سیاست خارجی چین در مقایسه با آن چه که می‌توانست باشد نسبتا ملایم بوده است.

با این وجود، پس از برگزاری بیستمین کنگره حزب کمونیست چین به تدریج به روی جهان باز خواهد شد. بازگشت به مبادلات عادی، تجارت و سفر بدون شک با اشتیاق مورد استقبال قرار خواهد گرفت. با این وجود، روی تاریک‌تر همان سکه از سرگیری و تشدید احتمالی سیاست خارجی قاطعانه چین خواهد بود.

هنگامی که حزب کمونیست چین تشکیل جلسه می‌دهد شی به عنوان «رهبر خلق» تاج‌گذاری خواهد کرد عنوانی که تنها «مائو تسه تونگ» و جانشین او «هوآ گوئوفنگ» از آن برخوردار شده بودند. شی پس از تقویت موقعیت و موضع خود معتدل‌تر نخواهد بود. او دیگر نیاز چندانی به اثبات خود به مخاطبان داخلی‌اش نخواهد داشت. با این وجود، او تمام قدرت و فرصتی را که برای دنبال کردن «رویای چین» مدنظر خود نیاز دارد در اختیار خواهد داشت.