خداحافظی با مرد اشتباهیِ دریاچه ارومیه!

احیای دریاچه ارومیه و پایان کار «عیسی کلانتری» از ستاد احیا، یکی از مهمترین موضوعات خبری بود که سخنگوی دولت اعلام کرد، برکناری کلانتری از دبیر ستاد احیای دریاچه‌ای که به گفته مدیرکل مدیریت بحران آذربایجان غربی، در دو دهه گذشته سالانه ۴۰ سانتی‌متر از ارتفاع آن کم و اکنون ۹۵ درصدش خشک شده است.

در روزهای گذشته ارومیه شاهد اعتراض‌های خیابانی به خشک شدن دریاچه بوده است.

برکناری عیسی!

 سخنگوی دولت:

* تصمیم‌گیری‌هایی برای تقویت عملکرد کارگروه دریاچه ارومیه اتخاذ شد. عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست که مدیر اجرایی احیای دریاچه ارومیه بود، برکنار شد. استاندار آذربایجان‌ غربی به عنوان دبیر کارگروه و مدیر اجرایی احیای دریاچه انتخاب شد. استاندار آذربایجان‌ شرقی به‌عنوان عضو جدید، به کارگروه افزوده شدند.

در همین رابطه روزنامه جام جم طی یادداشتی در نقد عملکرد عیسی کلانتری نوشت:

* خبر کوتاه است؛ «عیسی کلانتری از مدیریت اجرایی احیای دریاچه ارومیه برکنار شد». این اتفاق در راستای آخرین تلاش‌ها برای احیای دریاچه ارومیه افتاده است اما آیا این عزل می‌تواند دریاچه در حال احتضار ارومیه را نجات دهد؟ احتمالا خیر اما آنچه مهم‌تر از احیای این دریاچه است کناررفتن سایه عیسی کلانتری از سر طبیعت این سرزمین است. کسی که سال‌ها بر مسندی قرار داشت که اغراق نیست بگوییم در همه چهار دهه گذشته بیشترین آسیب را به محیط‌زیست وارد کرد.

* مرد اشتباهی که اساسا نه‌تنها از جنس محیط‌زیست نبود که عناد و دشمنی‌اش با زیست‌محیط این سرزمین بر کسی پوشیده نیست. از ابتدای تصمیم رئیس دولت تدبیر و امید برای انتخاب او بر مسند سازمان محیط‌زیست هم مشخص بود، چراکه اساسا کسی که از جهادکشاورزی آمده تعارض منابع آشکاری با محیط‌زیست خواهد داشت اما کارنامه سیاه‌کاری او در این حوزه بر هیچ‌کس پوشیده نیست و تلخ‌تر از همه این ماجراها این است که او بر مسند ریاست سازمان محیط‌‌زیست دولتی نشسته بود که ادعای محیط‌‌‌زیستی‌ترین دولت تاریخ را به خود داده و به یدک می‌کشد!

* ​​​​​​​همین دریاچه ارومیه به‌عنوان ویترین کاری دولت پیشین کافی است تا حجم بی‌کفایتی آنها در این زمینه برای هر مخاطبی آشکار شود. احیای دریاچه ارومیه به‌عنوان اولین مصوبه هیات وزیران به‌طور نمادین در اولین جلسه کاری دولت یازدهم مطرح شد. به این معنا که از این مصوبه تا به امروز بیش از ۹ سال می‌گذرد که هشت سال ناقابل آن در دولت تدبیر بوده است اما حالا اعلام شده با خرج میلیاردها تومان بودجه و سروصدای بسیار دولت در مطرح‌کردن وعده احیای دریاچه ارومیه حال و روز این نگین شمال‌غرب ایران نه‌تنها تغییری نکرده که بدتر از گذشته شده است!

* البته که یادمان هست روزهای پربارش دریاچه که رحمت آسمانی باعث تغییری در تراز این دریاچه می‌شد رئیس دولت پیشین و رئیس سازمان محیط‌زیست عکس‌های یادگاری با دریاچه پرآب می‌گرفتند. همین یک مورد کافی است بدانیم حضور عیسی کلانتری در سازمان محیط‌زیست چه آسیبی به طبیعت ایران زده است. بگذریم از ناکارآمدی او در تکثیر حیات‌وحش و احیای تالاب‌ها و البته طرفداری سرسختانه عجیبش از انتقال آب از خزر به سمنان که باعث ویرانی جنگل‎های هزارساله هیرکانی و نابودی دریاچه خزر می‌شد. خداحافظی با عیسی کلانتری چه دریاچه ارومیه را نجات دهد چه نه وداع شیرینی است برای آنها که دل در گرو طبیعت این سرزمین دارند.

دریاچه ارومیه ششمین دریاچه بزرگ نمکی دنیا

در حالی‌ دولت سیزدهم امیدوار به حل مشکل این اکوسیستم آبی است که دریاچه ارومیه که به «شوردریا» نیز معروف است، یکی از بزرگترین دریاچه‌های دائمی زیاده‌شور(hypersaline) جهان – دارای آب شورتر از آب دریا- است. بزرگترین دریاچه خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ نمکی روی زمین با مساحت تقریباً ۵۲۰۰ کیلومترمربع، طول ۱۴۰ کیلومتر، عرض ۵۵ کیلومتر و عمق ۱۶ متری بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار داشت اما به‌تدریج تراز آب آن افت کرد که از جمله دلایل آن می‌توان به خشکسالی، احداث بزرگراه روی دریاچه، استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه، بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر و احداث سد روی رودخانه‌های حوضه‌های آبریز این دریاچه اشاره کرد.

از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۲ رفتار کاهشی تراز دریاچه ارومیه کاملا مستقل از میزان بارش سالانه حوضه آبریز آن بوده است. تراز ارومیه در سال ۱۳۷۴ به ۱۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به ۱۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ به ۱۲۷۰/۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ ۴۰ سانتی‌متر کاهش نشان می‌داد. شرایط به گونه‌ای پیش رفت که نسبت به نابودی دریاچه ارومیه ابراز نگرانی شد و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت که خشک شدن این دریاچه نابودی آذربایجان را به دنبال دارد.

بر اساس نتایج پژوهشی دریاچه ارومیه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ تثبیت شد. با این حال به نظر می‌رسد که تثبیت شکننده است چراکه بیشتر افزایش حجم آب دریاچه در منطقه کم عمق جنوب که در فصل‌های گرم پتانسیل تبخیر زیادی دارند، پخش شده است.

تغییرات افت تراز آب دریاچه ارومیه از سال ۹۳ تا ۹۹ در پی اقدامات ستاد احیای این دریاچه و مصوبات دولت کاهش یافت ولی به گفته کارشناسان بنا به دلایل متعدد، میزان افت تراز آب این دریاچه در حال حاضر از الگوهای سال ۸۳ تبعیت می‌کند و شاهد کاهش تراز آب هستیم.

تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه در سال ۹۲

نگرانی نسبت به وضعیت دریاچه ارومیه به سال ۷۹ باز می‌گردد که ابتکار - رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست - نسبت به خشکسالی هشدار داد هرچند شاید گمان نمی‌رفت که روند خشکی دریاچه ارومیه آنقدر سریع باشد.

نگرانی‌ها در باره وضعیت دریاچه ارومیه در سال ۹۲ به تشکیل «کارگروه نجات دریاچه ارومیه» در دولت منجر شد تا در یک برنامه ۱۰ ساله دریاچه ارومیه احیا شود و مسئولیت دبیر و مجری ستاد دریاچه ارومیه نیز به عیسی کلانتری واگذار شد.

ستاد احیای دریاچه ارومیه در دو سال ابتدایی تمرکز فعالیت خود را بر تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه قرار داد و در شهریور ماه ۹۵ خبر از تثبیت دریاچه ارومیه و توقف روند کاهش تراز آب و در نتیجه آغاز فاز احیایی را داد.  مسعود باقرزاده کریمی - معاون سابق امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست- در این مقطع با اشاره به آغاز فاز دوم احیای دریاچه از مهر ماه ۹۵ از افزایش ۴۴ سانتی تراز دریاچه ارومیه در مهر ماه این سال نسبت به مهرماه سال ۹۴ خبر داد.

 در آبان ۹۸ ستاد احیای دریاچه ارومیه از هزینه‌کرد ۹۰۰۰ میلیارد تومان از سوی دولت دوازدهم برای اجرای پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه خبر داد. کلانتری گفت: ۱.۵ سال از برنامه و نقشه راه احیای دریاچه ارومیه عقب هستیم البته مردم آذربایجان غربی تا  سال ۱۴۰۶ شاهد احیای اکولوژیک دریاچه ارومیه خواهند بود.

 اثرات مخرب زیست محیطی خشک شدن این دریاچه می تواند کشور را با آسیب‌ها و مشکلات زیادی مواجه کند.

رئیسی ۲۹ مهر ۱۴۰۰  نیز با نمایندگان استان‌های آذربایجان شرقی و غربی در مجلس دیدار کرد و در پاسخ به دغدغه نمایندگان آذربایجان غربی درباره وضعیت دریاچه ارومیه و آثار و تبعات زیست محیطی ناشی از خشکسالی و کمبود آب در منطقه گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه به‌زودی با شکل جدید فعال خواهد شد تا با کمک نمایندگان، مدیران استان و دغدغه مندان کار را دنبال و اقدامات لازم را انجام دهد.

در شرایطی که به گفته وحید جلال‌زاده - نماینده ارومیه و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی - سطح عرصه آبی دریاچه ارومیه نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۲۹۴ کیلومتر مربع کاهش پیدا کرده است همچنین تراز اکولوژیکی دریاچه ارومیه از ۱۵.۵ میلیارد متر مکعب به ۲.۴ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.

۲۱ تیرماه محمدباقر قالیباف - رئیس مجلس در جریان رسیدگی به گزارش کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مبنی بر تصویب تقاضای تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، پس از تصویب این تقاضا توسط نمایندگان مجلس به اهمیت دریاچه ارومیه به عنوان موضوع مهم و ملی اشاره کرد که اگر به احیای این دریاچه توجه نشود و درباره آن چاره اندیشی صورت نگیرد اثرات زیست محیطی ناشی از آن چندین میلیون نفر را تحت تاثیر مسائل اقتصادی، سلامت و بهداشت قرار می‌دهد.

دریاچه ارومیه نقطه‌ای کاملاً استراتژیک است و از بین رفتن آن ظرفیت‌های اقتصادی و محیط زیستی و کشاورزی کشور را به پتانسیلی منفی تبدیل می کند که قابل جبران نیست و ممکن است زیست را در بخش هایی از سرزمین ما تحت تاثیر قرار دهد.