چرا پوتین ناگهان مهربان شد و به تهران آمد؟

برترین‌ها: اندک زمانی پس از سفر منطقه‌ای «جو بایدن» و حضور خبرساز او در  اجلاس ۶+۳ ریاض، تهران میزبان رئیسان جمهور دو کشور  روسیه و ترکیه شد. حضور «ولادیمیر پوتین» و «رجب‌طیب اردوغان» در تهران می‌تواند دارای اهمیت باشد که در ادامه به آن پرداخته‌ایم.

نخست جنبه نمادین آن پس از اجلاس ریاض و دوم؛ ماهیت حضور دو مقام کلیدی و تأثیرگذار در تحولاتی که اکنون نه تنها منطقه خاورمیانه، بلکه اروپا و جامعه جهانی را تأثیر پذیر از خود کرده است.

دیپلماسی ایرانی نوشت: حضور - به ویژه - پوتین در تهران در کمتر از یک‌هفته پس از سفر منطقه‌ای رئیس جمهوری ایالات متحده به اسرائیل و عربستان، می‌تواند این پیام را برای جامعه بین‌المللی داشته باشد که پیامد قطب‌بندی‌های سیاسی پس از جنگ اوکراین، اکنون در منطقه خاورمیانه مفهوم روشن‌تری یافته است. حضور رهبران دو بلوک قدرت‌های جهانی در کشورهایی که به مثابه  قطب‌های قدرت‌ اما رقیب منطقه‌ای به حساب می‌آیند، گرایش‌های هر یک از آنها را به نمایش می‌گذارد. اما این به معنای همه آن چیزی است که به راستی درحال شکل‌گیری است؟

پاسخ به این پرسش هنوز زود است؛ به ویژه آن‌که حضور اردوغان در این میهمانی به عنوان سیاستمداری عملگرا که بنا به دلایل مختلف همچنان خود را در خط میانه منازعه شرق و غرب قرار داده، نمی‌تواند مفهومی از نمایش گرایش رسمی به  هریک از صف‌بندی‌های تازه در نبرد غول‌های جهانی قدرت باشد.

در این‌حال فرصت حضور رئیسان جمهوری‌های ترکیه و روسیه، دو دستور کار حاشیه‌ای را نیز با خود دارد؛ یکی گفت‌وگو‌های تهران با مسکو و آنکارا در حوزه همکاری‌های اقتصادی - محیط زیستی. همچنین گفت‌‌وگوهای مستقل اردوغان‌ - پوتین که در بردارنده مسائل مربوط به جنگ اوکراین، خروج نیروهای روسیه از سوریه، تهدیدهای ترکیه برای اقدام نظامی در حلب (که هر لحظه وقوع آن ممکن به نظر می‌رسد) و چشم‌انداز اوضاعی که می‌تواند دامن منطقه را نیز به جنگ سرد تازه غول‌های قدرت فرا گیرد. از این‌رو گفت‌‌وگوهای بیرون از دستور کار برگزاری هفتمین نشست آستانه، اهمیت خود را بیشتر به رخ می‌کشد.

ایده‌آل پوتین، گسترش دامنه جنگ اوکراین و یافتن شریکانی است که از یک‌سو بار این جنگ را از دوش روسیه سبک‌ کند. از سوی دیگر بر دغدغه قدرت‌های رقیب بیفزاید.

اردوغان نیز دغدغه خود را دارد. او که اکنون کشورش را به واسطه سیاست‌های سه وجهی اما زیگزاگی پان ترکیستی، پان عثمانیستی و اروپا‌گرایی با تورم ۸۲ درصدی دست به گریبان کرده، نیازمند مدیریت روابط با ایران و روسیه است.

تهران میزبان دو میهمانی است که اهمیت میزبانی از آنان را نمی‌توان در تنها جنبه‌های نمادین آن تفسیر و تحلیل کرد.

رونمایی از اتحادی جدید با سفر پوتین به ایران

پوتین که در دوران همه گیری کروناویروس، سفرهایش را به شدت محدود کرده بود، این اواخر درگیر یک تقلای دیپلماتیک است با این هدف که حمایت نظامی و اقتصادی کشورهای غیرغربی را بدست آورد، وزنه متقابلی در برابر کمک نظامی غرب به اوکراین و تحریم ها علیه روسیه فراهم کند.

پوتین که اخیرا خود را با پتر کبیر مقایسه کرده بود، هفته گذشته در نخستین سفر خارجی اش از زمان حمله به اوکراین، در جمع متحدان نزدیکش پذیرایی شد و تاکید کرد که جنگ علیه اوکراین، طبق برنامه پیش می رود.

گذشته از این شاید پوتین در پی آرام سازی روابط با ایران هم باشد چرا که روسیه در حال حاضر سهم ایران در بازار جهانی نفت را می خورد. وی همچنین به دنبال یافتن زمینه مشترکی با ترکیه، یک عضو ناتو، است. آنکارا، اخیرا به رغم اعتراضات مسکو، مخالفت خود با گسترش ناتو در طول مرزهای روسیه را پس گرفت.

ایران که یک متحد دیرپای روسیه در رویارویی با غرب بوده، اکنون به دلیل جنگ در اوکراین، حتی نقش کانونی تری هم در دیپلماسی پوتین پیدا کرده است.

اردوغان، دوست یا دشمن؟!

 آنکارا همواره نیازمند توجه تهران به حساسیت های خود است. در عین حال ترکیه به شدت تمایل دارد که مناسبات و سطح روابط با ایران بیش از پیش ارتقا پیدا کند، اما لازمه آن پاسخ مثبت و دلگرم کننده از طرف جمهوری اسلامی است.

حجم بسیار محدود رفت و آمدهای دیپلماتیک دو مقامات کشور در این 17 سال و عدم مبادله مثبت و مناسب دیدگاه های دو کشور در قبال مسائل و به خصوص اختلافات جاری به نحوی پیش رفته است ترکیه دچار نوعی سوء محاسبه و تردید در قبال سیاست های منطقه ای ایران و حتی شک پیرامون حسن ظن تهران به حفظ و ارتقای روابط دو جانبه با آنکارا شده است تا جایی که اردوغان به این باور رسیده است که مبادا ایران در پشت پرده به دنبال طرح ریزی و اجرای سیاست هایی ضد امنیت ترکیه باشد

. در صورتی که باید ارتقاء روابط با مهمترین همسایه ایران یعنی ترکیه جزو اولویت‌های سیاست خارجی منطقه ای باشد. لذا فارغ از دستور کار اردوغان از حضور در ایران برای بررسی و پیگیری مسائل حساس دوجانبه و منطقه‌ای، نفس این سفر در شرایط کنونی بیانگر این تمایل از جانب آنکارا برای ارتقاء روابط با تهران در سطوح مختلف است.

احتمال دور خوردن ایران در محور آستانه؟!

 تا پیش از جنگ اوکراین، ولادیمیر پوتین اساساً سفری را با هدف حفظ و ارتقای روابط با ایران انجام نداده است. تمام سفرهای پوتین به ایران در قالب حضور در نشست های سه جانبه و چندجانبه در تهران بوده است، کما اینکه سفر رئیس جمهور روسیه هم برای حضور در نشست سران محور آستانه در جهت رسیدگی به تحولات سوریه است.

اما نکته اینجاست که بعد از جنگ اوکراین و تداوم و تشدید این جنگ عملا روسیه نیاز بیشتری به ایران پیدا کرده است. چرا که بعد از وقوع این جنگ، کرملین و شخص پوتین با سیل گسترده‌ای از تحریم ها و چالش‌های حوزه دیپلماتیک و انزوای سیاسی در منطقه و جهان رو به روز شده است.

لذا مسکو خود را به هر آب و آتش می زند که با معدود کشورهای باقیمانده که روابط را با روسیه روابط خود را حفظ کرده اند، مناسباتش را ارتقا دهد. یکی از این کشورها جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین اگرچه پوتین امروز به نام حضور در نشست سران محور آستانه پا به تهران می گذارد، ولی یقین بدانید یگانه هدف حضور رئیس جمهور روسیه در ایران، نه مسئله سوریه و محور آستانه، بلکه مدیریت مناسبات دوجانبه با ایران و همچنین با ترکیه در خصوص جنگ اوکراین است.

یعنی هدف اصلی حضور پوتین که به گواه رسانه‌ها حضور در نشست آستانه است اتفاقاً در حاشیه قرار دارد و دستور کار و متن اصلی حضور رئیس جمهور روسیه در ایران به  تحولات جنگ اوکراین و تاثیر آن بر روابط با ایران و همچنین ترکیه تمرکز دارد.

دو سفر، یک نشست و اتحادی در حال احیاء؟!

با سفر رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین، روسای جمهور ترکیه و روسیه به ایران با هدف شرکت در هفتمین نشست سران محور آستانه که اولین دور از این دست نشست ها در دولت سیزدهم است به نظر می رسد تحولات سوریه دوباره به دستور کار مشترک تهران، مسکو و آنکارا بازگشته است.

وقوع جنگ اوکراین و به دنبالش خروج روسیه از سوریه و همچنین آمادگی ترکیه برای حمله مجدد به سوریه و اشغال حلب، نگرانی‌هایی را در خصوص تحولات این کشور (سوریه) ایجاد کرده است، اما نفس حضور سران روسیه و ترکیه در ایران و رایزنی ها پیرامون نقاط اختلافی می تواند به تعارض منافع طرفین دامن بزند.

در این بین احتمال سفر فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه به ایران همزمان با برگزاری نشست سران آستانه نشان می دهد که تهران سعی دارد اختلافات و حساسیت های دمشق - آنکارا را در قبال اقدامات همدیگر به پایین ترین میزان ممکن برساند.

این دست تحرکات دیپلماتیک جمهوری اسلامی گویای آن است که تهران ضمن مدیریت سیاسی و دیپلماتیک تحولات سوریه به دنبال ارتقاء نفوذ خود در منطقه است. پیرو این نکات مواضع مثبت کشورهایی مانند اردن و مصر و تمایل امان و قاهره برای تقویت روابط با تهران و نیز ادعای اخیر انور قرقاش برای بازگشایی مجدد سفارت امارات متحده عربی در ایران نشان از این دارد که به موازات سفر جو بایدن به اسرائیل و عربستان سعودی و تلاش هایی برای مقابله با نفوذ ایران، فصل جدیدی از روابط جمهوری اسلامی با کشورهای منطقه در حال شکل گیری است.

لذا این احتمال وجود دارد که آنکارا و مسکو، ذیل دیدارهای دو جانبه شان در تهران شرایطی را رقم بزنند که می تواند تحولات سوریه را به سمت و سوی دیگری بکشاند. اینجاست که امتیاز میزبانی ایران و هوشمندی سیاسی تهران باید مانع از وقوع آن شود. همین نکات مثبت و منفی نشان می‌دهد که سفر و حضور سران روسیه و ترکیه در ایران و برگزاری نشست محور آستانه تا چه اندازه اهمیت دارد.