کجای کار پوتین اشتباه بود؟

برترین‌ها: سوالی که رهبران جهان به سختی دنبال پاسخی برای آن بودند، این‌ است که اهداف ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه از جنگ اوکراین واقعاً چیست؟

در همین رابطه هادی خسروشاهین، تحلیلگر سیاسی یادداشتی در این رابطه منتشر کرد و نوشت:

* اسطوره ها در عالم سیاست همچنان به حیات خود ادامه می دهند یا به تعبیر بهتر آنچنان که هانس بلومنبرگ فیلسوف آلمانی بیان می کند شاید خود اسطوره ها از میان رفته باشند ولی اثر آنها در جهان مدرن همچنان باقی مانده است.نمونه عینی چنین تاثیر گذاری بوضوح در جنگ اوکراین خود را به نمایش گذاشته است.

* در حالیکه پژوهشگران روابط بین الملل این روزها تمرکز خود را بر صحنه تحولات جنگ اوکراین دوخته اند تا چهره عقلانی سیاست را به ما نشان می دهند و اثبات کنند که غرب بر مدارعقلانیت حرکت می کند و شرق در این مسیر دچار سوء محاسبه شده است اما با این حال همه اجزای واقعیت را آگاهانه یا ناآگاهانه به ما نشان نمی دهند.اینکه سیاست همیشه عقلانی نیست و گاهی افراد بر اساس اسطوره ها،احساسات،سمبل ها و تصاویر قدرتمند درباره جهان پیرامونشان عمل می کنند، به کنش دست می زنند و رویدادهای بین المللی را مورد قضاوت قرار می دهند.

* بنابراین به نمایش گذاشتن حوادث مختلف در صورت بندی ها و تصمیم گیری های صرف عقلانی این خطر را بدنبال دارد که ما را به جهانی پرتاب کند که در واقعیت وجود خارجی ندارد.این پدیده را کیارا بوتچی فیلسوف ایتالیایی در قالب بحران در "سیاست خیالین" دسته بندی می کند تا نشان دهد تصاویری که توسط رسانه ها در سراسر جهان پراکنده می شود،قدرت تخیل جوامع انسانی را اشباع می کنند تا شعار "دنیای دیگری نیز ممکن است"با برچسب غیر واقعی بودن مطرود شود. به تعبیر سوزان باک مورس جهان ما به «امر اشباع شده از رسانه ها، اما همچنان فقیر در اطلاعات عمومی»تبدیل شده است.

* تصاویر برآمده از رسانه های بین المللی بر اساس قانون طلایی مخاطب انتخاب می شوند:چیزی که «خبر می‌سازد» تنها تصویری است که تخیل عمومی را تسخیر می کند.نتیجه این است که نمایش اغواگرایانه بر محتوا غلبه دارد. به عبارت دیگر ما غرق تصاویری هستیم که احساسات ما را به بازی می گیرند و تخیل ما را در قالب پروژه های سیاسی به حرکت درمی‌آورند؛با این همه اغلب ابتدایی‌ترین و مرتبط‌ترین اطلاعات را منتقل نمی‌کنند.

* در چنین فضایی است که پیشگویی گای دبور در مورد جامعه نمایشی محقق می شود. دنیا دیگر فقط مجموعه عظیمی از کالاها نیست، بلکه به مجموعه‌ای از نمایش ها و تصاویر تبدیل شده است.

* بوتیچی رد پای ساخت چنین روایتی را به بیست و ششم اکتبر هزار و نهصد و هشتاد و پنج باز می گرداند؛زمانی که فیگارو تصویر "ماریان" نماد جمهوری فرانسه را بصورت یک زن محجبه با بالا تنه عریان به چاپ رساند.به اعتقاد وی این تصویر یکی از تاثیرگذارترین نمادهای فرانسوی(غربی)برخورد تمدن ها بود.ماریان برای یک مخاطب فرانسوی نمادی از ارزش های جمهوری خواهانه است در مقابل حجاب برای همان مخاطب نمادی از سنت دیگری(غیریت سازی) است.بنابراین کنتراست عجیبی میان سنت دیگری و آزادی جمهوریخواهانه متعلق به خودی ها شکل می گیرد.

* اما این تصویر می خواهد چه چیزی را به مخاطب غربی منتقل کند:احساسی از ناسازگاری و تهدید.این تصویر متعلق به پرونده ای در مورد مهاجرت اعراب به فرانسه با این عنوان بود:"آیا سی سال دیگر هنوز فرانسوی خواهیم بود؟"در واقع این تصویرآخر الزمانی در این چارچوب می خواست این معنا را به مخاطب غربی منتقل کند که درآینده شاهد محو هویت فرانسوی یا ذوب آن در سنت های اسلامی خواهیم بود.هدف غایی در اینجا این بود که افراد خارجی و مهاجر را در قالب یک روایت کلان و سیاسی(تمدن ناسازگار) که بر حسب اثر اسطوره ای ساخته می شود،دچار وحشت و ترس کند.اما واقعیت چه بود؟

* اینکه سی سال پس از انتشار این تصویر هویت فرانسوی نه تنها ناپدید نشد،بلکه به حیات خود نیز ادامه داده است.پس از حادثه یازدهم سپتامبر نیز روزنامه نیویورک تایمز به انتشار ویژه نامه پر از تصاویر دلخراش از این حادثه دست زد.عنوان این ویژه نامه "یک ملت با چالش مواجه شده "بود.عناوین مقاله هایی که در این شماره منتشر شد،در نوع خود قابل توجه است."بله،این اسلام است "،"بربرها در دروازه ها"،"عصر جنگ های مسلمانان" و "این یک جنگ مذهبی است"بود.این مطالب و تصاویر آکنده از نفرت و بیگانه ستیزی نسبت به مسلمانان،جهان اسلام و خاورمیانه "بود.آخرین مقاله منتشر شده در این ویژه نامه با تصاویری از جنگ های صلیبی مزین شده بود.

* یکم- جامعه نمایشی امکان تشخیص واقعیت با آنچه واقعی نیست را بسیار دشوار کرده است چرا که در چنین جامعه ای واقعیت برآمده از تصاویر متکثر رسانه ای مونتاژ،دستکاری و تحریف می شود تا تخیل ما را برای امکان ساخت جهانی دیگرگونه یا تفسیر جهان برای تغییر آن و همچنین قضاوت و تحلیل نزدیک به واقعیت را دچار بحران کند.در واقع ما در جهانی پر از تصاویر اما محروم از تخیل زندگی می کنیم.سرعت انتشار این تصاویر در لحظات بحرانی همچون جنگ های بین المللی البته شتابی دو چندان می گیرد تا قدرت تفکر و تخیل به عنوان ظرفیتی رادیکال را از ما بستاند.اما ابزار رسانه ها و سیاستمداران برای چنین کاری چیست؟اسطور یا اثر آن.

* اثر اسطوره با ابزارهای تصویری عمل می‌کند، محدود به مجموعه خاصی از قالب‌های محتوایی نیست، حول یک روایت اتفاق می‌افتد و به نیاز به معنا و محتوا پاسخ می دهد.به همین دلیل هم هست که رسانه ها می توانند با انتشار تصاویر متعدد از حملات یازدهم سپتامبر این حادثه را به عنوان مصداق عینی برای برخورد دو تمدن اسلامی و غربی تفسیر و تحلیل کنند.چرا که توان آن را دارند چنین رویدادی را از طریق ابزارهای حرفه ای نمایش همچون فیلم های هالیوودی به نمایش بگذارند ؛در حالیکه پیش از این برخورد تمدن ها را در قالب یک روایت سیاسی در معرض افکار عمومی قرار داده بودند. چنین روایتی سال ها پیش از سال دو هزار و یک و حمله به برج های دو قلو در نیویورک ساخته و پرداخته شده بود تا در یازدهم سپتامبر وقتی مخاطب با تصاویر تلویزیونی مواجه می شود؛پیش خود یا به دیگری بگوید:جنگ تمدن ها آغاز شد

* دوم- بوتیچی رد پای ساخت چنین روایتی را به بیست و ششم اکتبر هزار و نهصد و هشتاد و پنج باز می گرداند؛زمانی که فیگارو تصویر "ماریان" نماد جمهوری فرانسه را بصورت یک زن محجبه با بالا تنه عریان به چاپ رساند.به اعتقاد وی این تصویر یکی از تاثیرگذارترین نمادهای فرانسوی(غربی)برخورد تمدن ها بود.ماریان برای یک مخاطب فرانسوی نمادی از ارزش های جمهوری خواهانه است در مقابل حجاب برای همان مخاطب نمادی از سنت دیگری(غیریت سازی) است.

* بنابراین کنتراست عجیبی میان سنت دیگری و آزادی جمهوریخواهانه متعلق به خودی ها شکل می گیرد.اما این تصویر می خواهد چه چیزی را به مخاطب غربی منتقل کند:احساسی از ناسازگاری و تهدید.این تصویر متعلق به پرونده ای در مورد مهاجرت اعراب به فرانسه با این عنوان بود:"آیا سی سال دیگر هنوز فرانسوی خواهیم بود؟"در واقع این تصویرآخر الزمانی در این چارچوب می خواست این معنا را به مخاطب غربی منتقل کند که درآینده شاهد محو هویت فرانسوی یا ذوب آن در سنت های اسلامی خواهیم بود.هدف غایی در اینجا این بود که افراد خارجی و مهاجر را در قالب یک روایت کلان و سیاسی(تمدن ناسازگار) که بر حسب اثر اسطوره ای ساخته می شود،دچار وحشت و ترس کند.اما واقعیت چه بود؟

* اینکه سی سال پس از انتشار این تصویر هویت فرانسوی نه تنها ناپدید نشد،بلکه به حیات خود نیز ادامه داده است.پس از حادثه یازدهم سپتامبر نیز روزنامه نیویورک تایمز به انتشار ویژه نامه پر از تصاویر دلخراش از این حادثه دست زد.عنوان این ویژه نامه "یک ملت با چالش مواجه شده "بود.عناوین مقاله هایی که در این شماره منتشر شد،در نوع خود قابل توجه است."بله،این اسلام است "،"بربرها در دروازه ها"،"عصر جنگ های مسلمانان" و "این یک جنگ مذهبی است"بود.این مطالب و تصاویر آکنده از نفرت و بیگانه ستیزی نسبت به مسلمانان،جهان اسلام و خاورمیانه "بود.آخرین مقاله منتشر شده در این ویژه نامه با تصاویری از جنگ های صلیبی مزین شده بود.

* سوم- در همین چارچوب بود که جنگ ها علیه افغانستان و عراق تحت عنوان مبارزه با تروریسم و نبردهای رهایی بخش صورت بندی و در مرحله بعد عملیاتی شد.این جنگ ها دیگر نقض حاکمیت و استقلال کشورها یا حتی جنگ های انتخابی نبود بلکه در قالب اثر اسطوره ای به جنگ اخلاقی و ضروری تبدیل شد.

* حال همین اثر اسطوره ای دوباره در جنگ اوکراین توسط تصاویر انبوه رسانه ای بکار گرفته شده است.از سال ها قبل ردپای نبرد جهان آزاد علیه دنیای اقتدارگرایان یا نبرد روشنایی علیه تاریکی در مجلات و رسانه های مختلف بین المللی به تصویر کشیده شد.به همین دلیل هم حمله پوتین این بار برخلاف رویه جهان غرب پس از سال دو هزار و یک نقض استقلال و حاکمیت یک کشور آزاد تعریف شد.تصویر رییس جمهور روسیه همچون یک خون آشام بر روی صفحه اول مجلات معتبر غربی قرار گرفت.

* جنگ او انتخابی و غیر ضروری تلقی شد و در مقابل نحوه عملکرد تحریک آمیز غرب در سال های دو هزار و هفت،دو هزار و هشت و دوهزار و چهارده در استقرار سیستم موشکی در چک و لهستان،اعلام تمایل به پیوستن اوکراین و گرجستان به ناتو و انقلاب رنگی غرب گرایان در کی یف نادیده گرفته شد تا در نهایت چه اتفاقی بیفتد:روسیه با تحریم های بی سابقه بین المللی به سرزمین بدون آینده تبدیل شود.

* البته پوتین و مشاوران اش نیز در تلاش بودند تا این جنگ را در قالب های اسطوره ای قرار دهند:نبرد برای نجات روس زبانان،اوکراین دنباله فرهنگی روسیه است و باید به سرزمین مادری بازگردد؛نوستالژی سازی از عصر شوروی و روسیه تزاری.لذا جنگ پوتین در قالب عملیات ویژه تعریف شد و نه تجاوز به یک کشور مستقل و دارای حاکمیت.

* اما چنین روایتی برای مشروع جلوه دادن جنگ و اخلاقی کردن آن لازم بود اما کافی نبود.این روایت همچون نسخه بدیل اش در دنیای غرب باید از طریق رسانه به تصویر تبدیل می شد و از این طریق برای حوزه عمومی نه صرفا در روسیه بلکه در بعد بین المللی به نمایش گذاشته می شد.اما لازمه رسانه ای شدن فضای سیاسی و استفاده از قدرت تصاویر برای پر کردن قوه تخیل افراد دموکراتیزه سازی است که معمولا ذائقه سیاستمداران در عالم شرق سر سازش با چنین الزاماتی را ندارد.

* چهارم- در واقع پوتین و روسیه بدلیل مقاومت اوکراینی ها،حمایت تسلیحاتی غرب از کی یف و یا تحریم های بی سابقه غرب،در صحنه تحولات میدانی جنگ دچار مشکل بنیادین نشدند،آنها در درجه اول نتوانستند روایت اسطوره ای خود را از جنگ از طریق ابزار نمایش به تصاویر قدرتمند تبدیل کنند و در همینجا بود که در نبرد سیاسی در روزهای ابتدایی جنگ به پیروزی نرسیدند.

* اگر روسیه سی ان ان،نیویورک تایمز و فیگارو داشت،غرب نه می توانست مسکو را تحریم کند و نه به اوکراینی ها اسلحه برساند؛حتی اگر واقعیت های میدانی نبرد نظامی آنها را در باتلاق اوکراین گرفتار می کرد.بدلیل ضعف در ساخت اسطوره سیاسی بود که امروز پوتین با شرایط دشوار مواجه شده و زلنسکی به مثابه یک قهرمان و در یک شبیه سازی عجیب به چرچیل جهان تبدیل شده است.اما کیست که نداند چرچیل به مثابه یک سیاستمدار حرفه ای کجا و زلنسکی کمدین و سیاستمدار تصادفی کجا؟