به این دلایل آب تهران دیگر قابل خوردن نیست

خبرگزاری رکنا: در حالی که اخیرا محمد علی فرحناکیان، مشاور وزیر نیرو در امور بین الملل، موضوع آغاز رایزنی ها با ترکمنستان و ازبکستان برای واردات آب را مطرح کرده است، دکتر علیرضا برهانی، کارشناس منابع آبی در گفت و گو با رکنا، از کاهش محسوس کیفیت آب تهران در سال های اخیر و ورود پساب و مواد شیمیایی خطرناک و غیرقابل تصفیه به دلیل ساخت و سازهای بالادست سدها به منابع آبی تهران خبر داد و تاکید کرد که آب تهران از نظر شرب دچار مشکلات زیادی است.

کیفیت آب تهران همواره مورد مناقشه زیادی بوده است. با وجود این که وزارت نیرو تاکید دارد که کیفیت آب تهران هیچ مشکلی ندارد، اما برخی کارشناسان تاکید دارند که آب تهران دارای کیفیت مناسب برای شرب نیست. دکتر علیرضا برهانی، کارشناس منابع آبی در این باره به رکنا گفت که کیفیت آب تهران دچار مشکلات زیادی است و پساب و مواد شیمیایی خطرناک به خاطر ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم رودخانه ها در بالادست مخازن سدها وارد آب تهران می شود و حتی امکان تصفیه این مواد شیمیایی توسط تصفیه خانه های تهران وجود ندارد.

ایران به زودی واردکننده آب می شود

روز گذشته خبری منتشر شد مبنی بر این که ایران مذاکراتی را با ترکمنستان و ازبکستان برای واردات آب آغاز کرده است و کشورمان به زودی به یک واردکننده آب تبدیل خواهد شد. محمد علی فرحناکیان، مشاور وزیر نیرو در امور بین الملل در این رابطه گفته است که «کوه های تبت در تاجیکستان منبع آب قابل توجهی هستند که به غیر از خود تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان و افغانستان از این آب بهره می برند. قبلا طرحی برای واردات آب از سمت افغانستان بود که به دلیل شرایط خاص سیاسی و امنیتی افغانستان، این طرح تغییر کرده است تا واردات آب از سمت ترکمنستان و ازبکستان در دستور کار قرار گیرد.»

وی در ادامه اظهار داشته است که «در سفر اخیر ریاست جمهوری به اجلاس شانگهای، رایزنی ها برای این اتفاق در سطوح بالایی انجام شد و پس از آن نیز وزیر نیرو هم در دیدار با تمام وزرای مربوطه این کشورها، مساله را طرح کرد. در مجموع زمینه های سیاسی و موارد کلی در حال موافقت است و قبلا شرکت های ایرانی مطالعات بحث های کارشناسی را انجام داده بودند.»

در این میان اما سوال مهم این است که با توجه به منابع آب مختلفی که در کشورمان وجود دارد، اساسا چرا ایران به واردات آب از همسایگان شمال شرقی خود نیاز پیدا کرده است؟ اظهارات دکتر علیرضا برهانی، استاد منابع آب و هیدرولوژی دانشگاه خواجه نصیر در گفت و گو با رکنا از این حکایت دارد که علاوه بر مساله بحران آب در سراسر کشور به‌ویژه در فلات مرکزی ایران، کیفیت پایین آب شرب موجود در پایتخت و وجود آلودگی ها و مواد شیمیایی خطرناک در آب تهران، می تواند از جمله مواردی باشد که ایران را ناچار به واردات آب از کشورهای دیگر کرده است.

ورود پسابِ ساخت و سازهای بالادست به برخی سدهای تهران

مهمترین بخش اظهارات برهانی در گفت و گو با رکنا، این است که تهران علاوه بر کمبود آب، در سال های اخیر دچار کاهش کیفیت آب نیز شده است؛ چراکه به گفته این کارشناس مدیریت منابع آبی، بخشی از پساب تاسیسات، ‌ساختمان ها و ساخت و سازهای موجود در بالادست برخی سدهای تهران، وارد آب سدها می شود و بسیاری از این آلودگی ها به گونه ای هستند ‌که تصفیه خانه های تهران نمی توانند همه آنها را جدا کنند.

این استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در توضیح بیشتر گفت: ساخت و سازهایی که در حریم رودخانه های جاجرود و کرج انجام شده است و ‌همچنان ادامه دارد، در کنار تغییر کاربری ها و احداث ویلا، هتل و حتی برج در پای رودخانه ها و انواع دیگر آلودگی ها زنگ خطر بزرگی برای ‌سلامت مردم پایتخت است؛ چراکه بخش زیادی از پساب این ساخت و سازها ابتدا وارد این رودخانه ها و بعد هم وارد سدهای تهران می شود. بنابراین مجلس وظیفه دارد که برای اصلاح این ساخت و سازها، قوانین مناسب را تصویب کند و وزارت نیرو را ‌در تامین سلامت مردم مکلف نمایند.

تصفیه خانه ها نمی توانند مواد شیمیایی خطرناک را از آب تهران جدا کنند

مساله دیگری که دکتر برهانی در میان صحبت های خود به آن اشاره کرد، این است که بخش زیادی از آلودگی های موجود در آب سدهای تهران به گونه ای است که تصفیه خانه ها نمی توانند به‌خوبی آن را تصفیه کنند. این کارشناس مدیریت منابع آبی در این رابطه توضیح داد: تصفیه خانه ها در سراسر جهان برای حد مشخصی از تصفیه آب طراحی می شوند و اساسا تصفیه کامل آلودگی ها به لحاظ اقتصادی ‌غیرعملی است و مقرون به صرفه نیست.

این استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی ادامه داد: تصفیه خانه های تهران قادر به جداسازی آلودگی ها و انواع مواد شیمیایی خطرناکی که از طریق ‌پساب ساخت و سازهای بالادست وارد سدهای تهران می شود، نیستند و به همین دلیل، کیفیت آب تهران در سال های اخیر دچار مشکلات زیادی شده است. در ‌این میان باید توجه داشت که مشکل وارد شدن پساب و آلودگی به منابع آبی مورد استفاده مردم تهران، هم در رودخانه ها و هم در چاه ها ‌وجود دارد. ‌

در این میان باید توجه داشت که انواع مواد شیمیایی خطرناک موجود در آب تهران به گونه ای هستند که با جوشاندن از بین نمی روند و حتی دستگاه های تصفیه آب خانگی نیز نمی توانند که این مواد شیمیایی را از آب تهران جدا کنند. البته شاید برخی فیلترهایی که برای تصفیه آب مجتمع های بزرگ آپارتمانی استفاده می شوند، بتوانند تا حد اندکی مواد شیمیایی را از آب تهران جداسازی کنند، اما عملا مردم نمی توانند هیچ اقدامی برای بهبود کیفیت آب تهران انجام دهند و همه شهروندان ناچارند که آب شرب با کیفیت پایین را مصرف کنند.

البته وزارت نیرو قطعا وظیفه دارد که جلوی ساخت و سازهای بی رویه در بالادست سدهای تهران را بگیرد و مانع ورود پساب این ساختمان ها به رودخانه ها و چاه های تامین کننده منابع آبی تهران شود. انتظار اصلی افکار عمومی از این وزارتخانه نیز این است که هرچه سریع تر توضیح دهند که دقیقا به چه صورتی با ورود پساب، آلودگی و انواع مواد شیمیایی خطرناک به آب های تهران مقابله می کنند.

هیچ کس در وزارت بهداشت سلامت آب تهران را بررسی نمی کند

با توجه به این که وجود انواع آلودگی ها و مواد شیمیایی خطرناک در آب تهران، به طور مستقیم سلامت اهالی پایتخت را تهدید می کند، به نظر می رسد که وزارت بهداشت وظیفه دارد هرچه سریع تر آزمایشات لازم را روی آب تهران انجام دهد و از وزارت نیرو بخواهد که در اسرع وقت برای رفع این مشکل و ارائه آب سالم به مردم تهران، برنامه ریزی های لازم را انجام دهد.

البته حتما لازم است که مسئولان وزارت نیرو پیش از هر گونه برنامه ریزی برای رفع مشکل کیفیت آب پایتخت، به افکار عمومی درباره این مساله توضیح دهند و همچنین مدیران مربوطه که چشم خود را به ورود پساب به سدهای تهران بسته اند نیز باید بابت به خطر انداختن سلامت بیش از ۱۰ میلیون نفر از مردم تهران از سوی دستگاه قضایی بازخواست شوند.

نکته جالب در این میان اما آن است که پیگیری های رکنا از مسئولان مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت، از این حکایت دارد که ظاهرا هیچ کس در این وزارتخانه بر کیفیت آب لوله کشی تهران نظارت نمی کند و تامین سلامت این آب صرفا بر عهده خود وزارت نیرو قرار داده شده است.

این در حالی است که با توجه به نقش مهم ورود انواع آلودگی ها و مواد شیمیایی خطرناک به آب تهران در تهدید سلامت اهالی پایتخت، حتما باید هرچه زودتر، وزیر بهداشت شخصی را به عنوان مسئول پایش کیفیت آب تهران و البته دیگر شهرهای کشور تعیین کند و از آن شخص بخواهد که بدون پرده پوشی، مساله را برای افکار عمومی توضیح دهد.

کسری بیش از ۲۶۰ میلیون متر مکعبی آب سدهای تهران

اما مساله دیگری که اهالی پایتخت علاوه بر کیفیت آب مصرفی با آن مواجه هستند، کمبود آب در تهران است که به نظر می رسد این مساله نیز در کنار کاهش کیفیت آب تهران در سال های اخیر و بحران آبی که اهالی بسیاری از مناطق ایران بخصوص در فلات مرکزی کشور با آن دست و پنجه نرم می کنند، مسئولان کشور را وادار به برنامه ریزی برای واردات آب از ترکمنستان و ازبکستان کرده است.

در این میان باید توجه داشت با وجود این که در سال آبی گذشته یعنی از ابتدای مهر۹۹ تا پایان شهریور ۱۴۰۰ شاهد کاهش حدودا ۴۰ ‌درصدی بارندگی ها در استان تهران نسبت به متوسط بلندمدت بودیم، آمارهای سازمان هواشناسی از این حکایت دارد که میزان بارش های ‌استان تهران در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته با افتی حدودا ۴۰ درصدی مواجه شده است.‌

تداوم خشکسالی در دو سال گذشته هم بیشترین تاثیر را بر کاهش حجم آب موجود در سدهای تهران گذاشته است و آخرین آمارهای ارائه ‌شده از سوی شرکت آب منطقه ای تهران نیز که مربوط به ۲۴ آذر ۱۴۰۰ است، از کاهش ۳۶ درصدی ورودی آب سدهای تهران نسبت به ‌مدت مشابه سال گذشته حکایت دارد.

همچنین در آن تاریخ، موجودی مخازن سد‌های تهران حدود ۳۶۰ میلیون متر مکعب بود که حدود ۲۶۴ ‌میلیون متر مکعب کمتر از روز مشابه سال گذشته بوده است و این مساله نشان می دهد که تا پیش از بارندگی های اخیر، عملا سدهای تهران دچار کسری ۲۶۴ میلیون متر مکعبی نسبت به سال گذشته بودند.

مخازن سدهای تهران پایین تر از شرایط نُرمال

برهانی در بخش دیگری از صحبت هایش در تحلیل وضعیت کنونی سدهای تهران عنوان کرد: اساسا سدهای ‌تهران در ماه های پاییز و اوایل زمستان به کمترین مقدار ذخیره خود می رسند و از حدود اسفند به بعد شروع به آبگیری می کنند که این ‌آبگیری ناشی از ذوب برف یا بارش باران بهاره است و اگر بارش های برف در زمستان و باران در اوایل بهار مناسب باشد، مخازن سدهای ‌تهران در فروردین یا اردیبهشت پر می شوند. بنابراین خالی بودن بخشی از مخازن سدها در اوایل پاییز طبیعی است و نباید چندان نگران این ‌مساله باشیم. ‌

وی افزود: به هیچ وجه نمی توان انکار کرد که میزان موجودی مخازن سدهای تهران در شرایط موجود پایین تر از وضعیت نرمال قرار دارد، ‌چون در سال آبی گذشته و در ابتدای سال آبی جاری شاهد وقوع خشکسالی بوده ایم، اما هنوز نمی توان وضعیت کنونی سدهای تهران را ‌فاجعه آمیز دانست و اگر بارندگی های ادامه سال آبی جاری مناسب باشد، این احتمال وجود دارد که مخازن سدهای تهران به ذخیره مناسبی ‌حتی به میزان پُر برسند. ‌

شیوه مدیریت بحران آب، خود بحران زاست

دکتر برهانی با بیان این که ایران در کمربند خشک و نیمه خشک زمین قرار گرفته است، گفت: مشکل کم آبی در ایران بخصوص به دلیل ‌تغییرات اقلیمی که در سال های گذشته کره زمین را درگیر کرده، کاملا طبیعی است و در چنین شرایطی هم مردم و هم مسئولان باید ‌اصول صرفه جویی آب را به شدت جدی بگیرند. ‌

استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با انتقاد از عدم بهره برداری بهینه از مخازن سدهای مختلف کشور از جمله سدهای ‌تهران اظهار داشت: متاسفانه بسیاری از تصمیماتی که درباره مدیریت منابع آبی تهران گرفته می شود، تصمیمات مقطعی هستند و برنامه ‌ریزی جامعی برای مدیریت منابع آبی پایتخت وجود ندارد.‌

در چنین شرایطی هم به گفته این کارشناس مدیریت منابع آبی، وقتی مسئولان با بحران کمبود آب مواجه می شوند، تازه یادشان می افتد ‌که باید برای مدیریت مصرف بهینه آب برنامه ریزی کنند و بعضا این تصمیمات بدون توجه به این که در ماه های بعدی چه اتفاقاتی رخ ‌خواهد داد، اتخاذ می شوند و همین مساله باعث می شود گاهی مواقع تصمیماتی که مدیران ما برای رفع بحران آب در کشورمان می گیرند، ‌خود به یک بحران تبدیل شود. نمونه این تصمیمات نیز در سال های گذشته درباره مخازن سدهای کارون و دِز گرفته شده است.

باید میزان منابع آبی تهران در آینده را پیش بینی کنیم

دکتر برهانی در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید کرد: روش های علمی زیادی وجود دارد که با استفاده از آن می توان میزان آبی را که ‌بین یک ماه تا شش ماه و بعضا حتی تا یک سال آینده می تواند در دسترس قرار گیرد، پیش بینی کرد. البته طبیعی است که هرچقدر افق یک پیش بینی ‌طولانی می شود، میزان خطا نیز افزایش می یابد، اما با توجه به منابع برفی در کوهستان ها و استفاده از روش های نوین و مدل های هیدرولوژیکی ‌و به‌هنگام‌سازی ماهانه پیش بینی ها، ما می توانیم وضعیت آب در چند ماه آینده را با دقت مناسبی تخمین بزنیم.

استاد تمام دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی با تاکید بر این که مسئولان حتما باید مدیریت منابع آب در ماه های بعدی را بر اساس ‌پیش بینی های علمی انجام دهند، گفت: مدیران بخش آب کشور ما چاره ای ندارند جز این که برای مقابله با بحران آب، پیش از وقوع ‌فاجعه، میزان آب موجود در نقاط مختلف کشور در ماه های آتی را با دقت مناسبی تخمین بزنند و برای مدیریت مصرف بهینه آب در بخش ‌های مختلف کشور، خیلی زودتر تصمیم بگیرند. ‌

وی در ادامه تاکید کرد: پیش بینی وضعیت منابع آبی آینده در تهران از دیگر نقاط کشور بیشتر اهمیت دارد و مسئولان باید از همین امروز ‌بررسی کنند که اگر روزی تهران با بحران آب مواجه شود، ما از چه روش ها و سناریوهایی می توانیم برای مدیریت آب تهران استفاده کنیم، ‌این در حالی است که متاسفانه مسئولان در سال های اخیر هیچ اقدامی به جز جیره بندی آب در مواقع بحرانی برای مدیریت منابع آبی ‌تهران انجام نداده اند. ‌

مسئولان باید برای جلوگیری از بحران آب تهران تصمیم گیری کنند

دکتر برهانی، مهمترین وظیفه مردم برای مدیریت منابع آبی پایتخت را رعایت اصل صرفه جویی دانست و تاکید کرد: صرفه جویی کردن آب ‌توسط مردم فقط به این که شهروندان کمتر آب را مصرف کنند، مربوط نیست، بلکه به مسائل دیگری هم ربط دارد که دولت در آن نقش ‌موثرتری را ایفا می کند.‌

این کارشناس مدیریت منابع آبی ادامه داد: نحوه قیمت گذاری آب از نقش مهمی در زمینه صرفه جویی در منابع آبی برخوردار است و همچنین دستگاه ‌اجرایی باید نظارت خود را بر شیرآلات و کنتورهای آب مورد استفاده در ساختمان ها افزایش دهد تا هرچه بیشتر شاهد صرفه جویی در آب ‌شرب تهران باشیم.

این استاد تمام دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی تاکید کرد: یکی از مشکلات شهرهای کشور بخصوص تهران تلفات آب به دلیل شبکه انتقال آب فرسوده و سیسم نا کارآمد ‌توزیع است. در هر یک از این بخش ها نیز باید مطالعه و سرمایه گذاری لازم انجام شود تا بتوان جلوی نشت و تلفات آب را گرفت و از منابع موجود ‌آب استفاده بهینه را به عمل آورد.‌

وی در پایان تصریح کرد: رفع مشکلات آب تهران با هماهنگی بین مردم و دولت و با اجرای راهکارهای مختلف به صورت هماهنگ امکان پذیر خواهد ‌بود. این کار نیز جز با هم افزایی دستگاه های اجرایی امکان پذیر نیست و مسئولان ارشد کشور باید هرچه زودتر برای جلوگیری از وقوع ‌بحران آب در تهران تصمیم گیری کنند. ‌