صوت ظریف نه ضدانتخابات است، نه کمکی می‌کند

اعتمادآنلاین: در حالی که کشور درگیر ۲ اتفاق مهم مذاکرات برای احیای برجام و همچنین انتخابات ریاست‌جمهوری در خرداد ۱۴۰۰ است، انتشار فایل صوتی اظهارات مجمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، فضای سیاسی و اجتماعی کشور را متشنج کرد و هم بازتاب‌های بین‌المللی‌ داشت.

حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر ارشد و تحلیلگر مسائل سیاسی معتقد است مطالب ذکر شده از جانب وزیر امور خارجه باید به طور دقیق بررسی شود. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

*آقای ظریف در واکنش به فایل صوتی منتشر شده درباره مورد اختلاف سلیقه‌ها صحبت کرده‌اند. اساساً می‌توان اختلاف سلیقه را عجیب دانست؟

درباره فایلی که منتشر شده است همه بیشتر بر این مساله متمرکز شده‌اند که چرا آقای ظریف این مصاحبه را انجام داده است. در حالی که باید گفت برای هر شخصی که در مقام یک دیپلمات حرفه‌ای مسئولیتی قبول می‌کند و در حال انجام وظیفه است، انجام چنین مصاحبه‌ای- حتی اگر متعهد شوند که آن را منتشر نمی‌کنند- محل اشکال است. این انتقادی است که آقای ظریف باید بپذیرد. نکته دومی که توجه همه را به خود جلب کرده این است که آقای ظریف نکاتی را مطرح کرده است که در این شرایط انتشار آن مشکل‌زاست. این در حالی است که به نظر من صحبت‌های آقای ظریف از نظر محتوا باید تحلیل شود.

*انتشار این فایل از تلویزیون ایران اینترنشنال هم جای تامل دارد!

اینکه چگونه این فایل به ایران اینترنشنال رسیده، به نظر من یک بازی از پیش طراحی‌ شده است. چون من هر زمان اسم این شبکه را می‌شنوم و مطالب آن را می‌بینم یا می‌خوانم یاد پیوند عربی-عِبری-غربی می‌افتم؛ یعنی ایران اینترنشنال دقیقاً مصداق مسلمی از پیوند این سه جریان است، بدین ترتیب که عربستان پول آن را می‌دهد، تبلیغات آن را اسرائیلی‌ها می‌کنند و سیاستی هم که دنبال می‌شود سیاست غربی است. حال این پیوند به نظر من یک زمین بازی فراهم کرده است که عده‌ای امثال من و شما را به این زمین می‌کشاند و می‌گوید با هم بازی کنیم، و از هر طرفی هم صحبت کنیم که دوسرباخت است.

*واکنش منطقی به این مساله چیست؟

باید کمی خودمان را از این صحنه بازی رها کنیم و خارج از این بازی به مساله نگاه کنیم. پیشنهاد من این است به جای اینکه ما بگوییم آقای ظریف سردار سلیمانی را در این نوار تقویت یا تضعیف کرده است، یا موجب این شده است رازی را افشا کند یا نکند، به این مساله توجه کنیم که همه این مطالب ضمن اینکه اهمیت دارد، در مقطع فعلی مهم نیستند. موضوع مهم‌تر آن حرف‌هایی است که آقای ظریف گفته است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.

*اهمیت موضوع در کجاست؟

اولین و مهم‌ترین بحث اینکه آقای ظریف بحث میدان و دیپلماسی را پیش کشیده است و یک دوگانه‌ای را تحلیل کرده است که به نظر من جا دارد این بحث در افکار عمومی خیلی شکافته شود. به نظر من میدان و دیپلماسی ۲ بال سیاست خارجی هر کشوری و نه فقط ایران است. وقتی می‌گوییم میدان، یعنی آدم‌هایی که در صحنه عملیات کار صف را انجام می‌دهند و کار ستاد را انجام نمی‌دهند. یک عده‌ای کار ستادی انجام می‌دهند، یعنی برخی سیاست‌ها را تبیین و ابلاغ می‌کنند. بعد حتی با کارشناس‌های متعدد صحبت می‌کنند، به یک جمع‌بندی می‌رسند و پشتیبانی مالی و هر تدارکاتی را که لازم است فراهم می‌کنند.

اما عده‌ای هم هستند که در صحنه عملیات کار می‌کنند. این عده‌ای که در صحنه عملیات فغالیت دارند، بعضی‌هایشان دیپلمات، بعضی‌هایشان نظامی و بعضی‌های‌شان اطلاعاتی-امنیتی هستند. در کشورهای مختلف هم همین‌طور است. در واقع هر چقدر بین افرادی که در این میدان هستند و آنهایی که صحنه دیپلماسی را مدیریت می‌کنند، هماهنگی بیشتر شود امور بهتر انجام می‌شود. ولی اگر یکی از آنها مشکل پیدا کند یا ناهماهنگ بال بزند، آن پرنده سقوط می‌کند و به مقصد نمی‌رسد.

ما ‌ده‌ها مثال و صدها نفر داریم که در این عرصه فعالیت می‌کنند؛ یعنی نه تنها آقای ظریف و آقای سلیمانی بلکه صدها نفر در این عرصه تلاش می‌کنند و هیچ وقت هم اسم‌شان مطرح نیست. این مختص جمهوری اسلامی ایران نیست، در اکثر کشور‌هایی که من می‌شناسم، وضعیت همین‌گونه است. متناسب با تعارضی که آن کشور در سیاست خارجی منافع در حوزه‌های عملکرد خود دارد، عقبه استراتژیک خود را تعریف کرده است و در آن حوزه‌ها کار می‌کنند.

*اظهارات ظریف درباره روسیه را چطور تحلیل می‌کنید؟

در بحث روسیه، همه می‌دانیم این کشور سیاست مخالفت با برجام نداشته است. تمام شواهد نشان می‌دهد که اتفاقاً منافع روسیه در برجام است. چطور ممکن است روسیه مخالف برجام باشد؟ آنچه آقای ظریف می‌گوید، مخالفت روسیه با عادی‌سازی روابط بین ایران و آمریکاست. اینها ۲ موضوع هستند، یکی بحث عادی‌سازی روابط ایران با آمریکاست که ما باید ببینیم آیا این ضد منافع روسیه است یا به نفع روسیه.

بنده جزو کسانی هستم که معتقدند اتفاقاً اگر روابط ایران و آمریکا خوب باشد، هیچ تعارضی با روسیه به وجود نمی‌آورد؛ قرار نیست مثلاً اگر روابط ایران و آمریکا عادی باشد، ایران دیگر رابطه خود را با کشور بزرگ همسایه از طریق دریای خزر کلاً قطع کند. در واقع ایران می‌تواند توأمان روابط خوبی با چین، روسیه، کره‌جنوبی و آمریکا و اروپا داشته باشد. این بستگی دارد که منافع آن کجا ختم می‌شود. اتفاقاً در این صورت دست ایران بازتر است. البته در این هم حرفی نیست که روسیه بعضی وقت‌ها از تعارضات بین آمریکا و ایران استفاده می‌کند. مانند هر کشور دیگری؛ مگر سایر کشورها این کار را نمی‌کنند؟ بالاخره آنها هم استفاده می‌کنند، اما این واقعاً اشتباه است که فکر کنیم رویکرد کلی روسیه مخالفت با هر نوع عادی‌سازی روابط بین ایران و آمریکاست. در اصل قرائن و شواهد این را تایید نمی‌کند.

در مورد برجام هم نظر روسیه این بود که ایران بمب هسته‌ای نداشته باشد. چون ایرانی که بمب هسته‌ای داشته باشد تهدیدکننده امنیت روسیه هم هست. همچنین روسیه مایل بود قراردادهای بوشهر را تکمیل کند که بعد از برجام فازهای ۲ و ۳ آن هم منعقد شد؛ یعنی الان فاز ۲ شروع شده است، کلنگ آن هم زده شده و قرار است طی پنج سال هم فاز ۲ و هم فاز ۳ را تحویل دهند.

سومین چیزی که روسیه می‌خواست، صدور ادامه صادرات اسلحه به ایران بود چون بازار خوبی برای روسیه بود. در اینجا چون ایران را پنج سال تحریم کرده بودند، روسیه با این موضوع مخالف بود. چون زمانی که این پنج سال تمام شد لاوروف رسماً اعلام کرد، ما از اول هم مخالف تحریم تسلیحاتی ایران بوده‌ایم، این طرف ایرانی بود که پنج سال را پذیرفت. لاوروف درباره طرف ایرانی نمی‌گوید، چرا پذیرفت؟ چون چاره دیگری نداشت. برای اینکه طرف اروپایی و آمریکایی بر این قضیه اصرار داشتند، این یک مبادله و معامله بود. ایران پنج سال را پذیرفت و تحریم تمام شد. پس نمی‌توانیم این‌طور برداشت کنیم که روسیه کلاً مخالف برجام است، اتفاقاً روسیه شدیدا دنبال برجام بوده است، چنانچه ۲ بار هم جلوی قطعنامه مکانیسم ماشه را گرفت و رأی منفی داد. اگر واقعاً روسیه مخالف برجام بود، به راحتی با بازگشت قطعنامه‌های تحریم موافقت می‌کرد، همچنین چین.

پس ما باید توجه داشته باشیم که روسیه از اختلافات بین ایران و آمریکا به نفع خودش استفاده می‌کند. مانند هر کشور دیگری که از اختلاف ۲ کشور در روابط آنها استفاده می‌کند. اما چنین نیست که راهبرد روسیه ایجاد تعارض بین ایران و آمریکا باشد. اگر روابط ما با آمریکا عادی شود، اتفاقاً روسیه بهتر می‌تواند به خواسته‌هایش برسد. در واقع اگر تحریم نباشد روابط ایران با روسیه بهتر گسترش پیدا می‌کند. چنان‌که گازپروم بعد از برجام در ایران سرمایه‌گذاری کرد، اما به محض اینکه آمریکا از برجام خارج شد، گازپروم توافق را رها کرد و رفت چون تحت تحریم آمریکا قرار می‌گرفتند. پس اگر رابطه ما با آمریکا عادی باشد و تحریم نباشیم، اتفاقاً رابطه اقتصادی روسیه با ما بیشتر خواهد بود. منفعت هر ۲ کشور هم راحت‌تر به دست می‌آید. من فقط یک موضوع را بررسی می‌کنم، اگر بقیه موارد را باز کنم خیلی باید حرف بزنم.

*به بحث پخش فایل صوتی برگردیم؛ به نظر شما این شرایط را چطور باید مدیریت کرد؟

درباره محتوای مطالبی که آقای ظریف بیان کرده است باید ساعت‌ها صحبت کرد. به جای اینکه بگوییم اهداف‌شان از انتشار این نوار چه بوده است، آیا بحث انتخاباتی بوده است یا ایران اینترنشنال چه اهدافی را دنبال می‌کرده است، در قدم اول باید محتوای مطالبی را که آقای ظریف گفته‌اند بررسی کنیم. به نظر من آقای ظریف نه تنها توهینی به سردار سلیمانی نکرده است بلکه جابه‌جا از این شخصیت بزرگوار تعریف و تمجید می‌کند. واقعاً تعجب می‌کنم چرا این‌قدر از اینکه آقای ظریف دیدگاه خودش را در مورد روش و منش سردار سلیمانی گفته است، انتقاد می‌کنند. اتفاقاً مضمون صحبت‌هایی که کرده دقیقاً تعریف و تمجید است؛ صراحتاً می‌گوید اختلاف نظر داشته است، ولی از این بزرگوار دفاع می‌کند. من نمی‌دانم برای چه این‌قدر باید در مورد این موضوع فضاسازی شود.

*برخی از جریان‌های سیاسی در این میان از هر اتفاقی به نفع خودشان استفاده و فضا را متشنج می‌کنند. چنین موقعیتی را چگونه باید اداره کرد؟

باید دریابیم که چرا هنگامی که آقای ظریف در آستانه سفر به عراق است یک‌دفعه این نوار را منتشر می کنند؟ خب، معلوم است! برای اینکه می‌خواهند فضاسازی کنند تا ما را به جان هم بیندازند. یک سوژه پیدا می‌کنند که به اختلاف در داخل ایران دامن بزنند. اصولگرا را علیه اصلاح‌طلب و اصلاح‌طلب را علیه اصولگرا، جناح‌های مختلف را در فازهای انتخاباتی بیندازند که اصل این موضوع به خاطر انتخابات بوده است. اما من به هیچ وجه باور نمی‌کنم.

*اما نظر اکثر افراد این است که این یک اقدام انتخاباتی بوده است.

محتوای فایل صوتی نه ضد انتخابات است، نه کمکی به انتخابات می‌کند. وقتی آقای ظریف می‌گوید من کاندیدا نیستم، این چه کمکی می‌تواند به یک جریان خاص کند؟ این نوار نباید منتشر می‌شد، ولی الان که منتشر شده است حتماً باید محتوایش بررسی کارشناسی شود. بنابراین باید راجع به آن صحبت شود چون دیگر منتشر شده است. من بحث روسیه را برای شما باز کردم، حالا بحث مسائل مختلف میدان و دیپلماسی و مثال‌های متعدد در جاهای مختلف که چگونه این ۲ به هم کمک کرده‌اند و اتفاقاً کارهای درخشان فراوانی که در دوران بعد از انقلاب انجام شده است، باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

*در پایان حرفی مانده است؟

به نظر من مصاحبه‌کننده می‌توانست خیلی بهتر مطالب را باز و به دقیق‌تر شدن موضوع کمک کند، ولی ورود نکرد. شاید چون می‌خواسته فقط جنبه تاریخی ماجرا را ببینند یا اینکه قرار نبوده این گفت‌وگو فعلاً منتشر شود. اما حالا که منتشر شده است به نظر من لازم است پاراگراف به پاراگراف و موضوع به موضوع تحلیل و بررسی شود.