آلودگی هوا سالانه چند ایرانی را می‌کشد؟

شرق: درباره اینکه آلودگی هوا سالانه جان هزاران انسان را در ایران می‌گیرد، هیچ‌کس تردیدی ندارد. اما درباره رقم دقیق قربانیان آلودگی، تفاوت‌های آماری زیادی به چشم می‌آید؛ تفاوتی در حدود ۱۲ هزار نفر. در جهان هم بر اساس آخرین پژوهشی که مؤسسه مکس‌پلانک آلمان کمتر از یک سال پیش منتشر کرد، اعلام شد آلودگی سالانه جان ۹ میلیون نفر را در سراسر جهان می‌گیرد.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، در مقایسه با سایر عوامل مرگ زودرس، آلودگی هوا سالانه ۱۹ برابر مالاریا، ۹ برابر ایدز و سه برابر الکل قربانی می‌گیرد. روز گذشته و هم‌زمان با روز هوای پاک، مدیر‌کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران اعلام کرد سالانه ٣٠ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا در کشور جان خود را از دست می‌دهند. با‌این‌حال، یک روز قبل‌تر رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، آماری متفاوت ارائه داد و گفت: مواجهه طولانی‌‌مدت با آلاینده ذرات معلق PM۲,۵ در کشور سالانه باعث بروز ۴۱‌هزار‌و ۷۰۰ مورد مرگ زودرس می‌شود.

این میزان از تفاوت آمارها درباره قربانیان آلودگی هوا، اگرچه زیاد است و صحبت از مرگ ۱۱‌هزار‌‌و ۷۰۰ نفر است، اما در اصل داستان و کشندگی آلودگی و خطرات آن برای سلامتی و جان انسان تفاوتی ایجاد نمی‌کند. هر‌ساله و هم‌زمان با دی‌ماه که روز بیست‌و‌نهم آن به نام هوای پاک ثبت شده است، آلوده‌ترین روزهای سال در تهران و کلان‌شهرهای دیگر از راه می‌رسند.

امسال هم دی‌ماه رکوردهای زیادی را جابه‌جا گرد؛ به‌گونه‌ای که تا روز 27 دی، برای شهر تهران ۱۳ روز وضعیت ناسالم و ۱۱ روز ناسالم برای گروه‌های حساس به ثبت رسیده است و بر اساس آمارهای موجود، دی ۹۹ آلوده‌ترین ماه از منظر آلودگی هوا در ۱۰ سال گذشته در شهر تهران ثبت شد.

این خبر را احمد طاهری، مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوا، اعلام کرد و گفت: «در این ماه، بر اساس شاخص کیفیت هوای گزارش‌شده برای شهر تهران، ۱۳ روز در وضعیت ناسالم و ۱۱ روز ناسالم برای گروه‌های حساس به ثبت رسیده است. اگرچه تغییرات ایجاد‌شده در نحوه محاسبه شاخص در سال جاری و سخت‌گیرانه‌تر‌شدن حدود مجاز نیز در افزایش تعداد روزهای ناسالم نقش داشته است، اما حتی اگر با دستورالعمل و حدود مجاز سابق نیز شاخص کیفیت هوا در دی‌ماه سال ۹۹ را محاسبه کنیم، ۹ روز ناسالم و ۱۴ روز ناسالم برای گروه‌های حساس را نشان می‌دهد.

بر اساس اطلاعات ثبت‌شده شاخص کیفیت هوا، از دی‌ماه ۸۹ تاکنون هیچ‌گاه تعداد روزهای ناسالم در یک ماه به ۹ روز بر اساس دستورالعمل سابق و به ۱۵ روز بر اساس دستورالعمل جدید نرسیده است. همچنین بر اساس این اطلاعات، آذر ۸۹ با ۱۱ روز ناسالم، وضعیت بدتری از دی‌ماه ۹۹ داشته است».

همه اینها در حالی است که به دلیل شرایط ایجادشده به دلیل بیماری کرونا، الگوی حمل‌ونقل در شهر تهران دستخوش تغییراتی شده است که افزایش تردد ناوگان سواری در ساعات مجاز تردد و عدم تردد ناوگان حمل‌ونقل در بازه ساعتی ۲۱ تا چهار صبح اجرا می‌شود، اما شرایط جوی از‌جمله کاهش ارتفاع لایه مرزی، پایداری جوی و عدم وزش باد با سرعت قابل ملاحظه، انباشت آلاینده مذکور در سطح شهر را به همراه داشته است.

این بخش دیگری از صحبت‌های مدیر واحد سنجش و نگهداری شرکت کنترل کیفیت هوا بود. در همین حال، روز گذشته و هم‌زمان با روز هوای پاک، شینا انصاری، مدیر‌کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، در نشست تخصصی کمیته محیط زیست کلان‌شهرهای کشور که به صورت آنلاین برگزار شد، در سخنان خود گفت: «مرگ سالانه ۳۰ هزار نفر با احتساب همه سال‌هایی که آلودگی هوا مانند یک بیماری مزمن در شهرهای بزرگ و صنعتی کشور در فصل زمستان و چند سال اخیر در فصل گرم سال با آلاینده ازن حاکم بوده است، آماری شایان تأمل و تکان‌دهنده است؛ آماری که در کنار افزایش بیماری‌های سخت و مزمن ناشی از آلاینده‌های هوا مانند بیماری‌های قلبی و تنفسی، سرطان‌ها، بیماری‌های خودایمنی ازجمله «ام‌اس» و هزینه‌های سنگین بهداشتی حاصل از آن از ابعاد موضوع آلودگی هوا حکایت دارد و نشان می‌دهد آلودگی هوا اهمیت کمتری از ویروس کرونا ندارد».

انصاری در بخش دیگری از صحبت‌های خود اضافه کرد: «این آمار نشان می‌دهد با گذشت بیش از سه سال از ابلاغ قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های اجرائی آن، بخش عمده‌ای از تکالیف قانونی در مدت زمانی مقرر در قانون محقق نشده است. عدم‌ ارتقای استاندارد خودروهای بنزینی و دیزلی، روند کُند از رده خارج‌کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، توزیع نامناسب سوخت استاندارد در کلان‌شهرها و محورهای مواصلاتی، توسعه و نوسازی کُند ناوگان حمل‌ونقل عمومی، مصرف سوخت نامناسب در صنایع و نیروگاه‌های کلان‌شهرها به‌ویژه در شش‌ماهه دوم سال، اجرا‌نشدن طرح کهاب و عدم ‌انجام بسیاری از محورهای مؤثر دیگر بر کاهش آلودگی هوای شهرهای بزرگ، حکایت از عدم اهمیت لازم مسئله نزد دستگاه‌های متولی دارد».

رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت که آمار مرگ حدود 42 هزار نفر در سال بر اثر آلودگی را او اعلام کرده است هم درباره این موضوع این‌طور گفته است: «بر اساس آخرین برآورد مؤسسه معتبر بار بیماری‌ها به ترتیب ۲۶ درصد از مرگ‌های ناشی از سکته مغزی، ۲۰ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی (IHD)، ۱۹ درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان ریه، ۲۰ درصد از مرگ‌های ناشی از دیابت، ۳۰ درصد از مرگ‌های ناشی از عفونت‌های تحتانی دستگاه تنفسی و ۴۰ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با آلودگی هوای آزاد است.

همچنین شواهد زیادی در‌خصوص ارتباط بین این آلودگی‌ها و اثرات قلبی- عروقی و تنفسی وجود دارد. سایر پیامدهای احتمالی سلامتی شامل اثرات متابولیکی (دیابت)، تصلب شرایین، اختلال در رشد عصبی و ریه در کودکان و حتی ارتباط با بیماری‌های تخریب عصبی است». این عضو هیئت‌علمی گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، درخصوص وضعیت آلودگی هوای کشور و تأثیر آن بر سلامت هم‌وطنان تصریح کرد: «بر اساس آخرین برآورد مؤسسه معتبر بار بیماری‌ها، مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM۲,۵ در کشور، سالانه باعث بروز ۴۱‌هزار‌و ۷۰۰ مورد مرگ زودرس می‌شود و تعداد مرگ منتسب به ذرات معلق PM۲,۵ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، ۶۳,۱ نفر گزارش شده است.

بر اساس این گزارش، میانگین غلظت ذرات معلق PM۲,۵ در کشور بیش از ۳,۸ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است. همچنین نتایج مطالعه‌ای که در دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت انجام گرفته است، نشان می‌دهد مرگ منتسب به آلودگی هوا در شهرهای ایران به‌طور میانگین ۷.۶۷ درصد است». در همین حال و در خبری دیگر، معاون حقوق عامه دادستانی کل کشور عرضه سوخت بدون استاندارد را جرم مشهود دانست و گفت: سازمان استاندارد مسئولیت‌ها و تکالیف مقتضی در مورد قانون هوای پاک را بر عهده دارد و نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی نیز مکلف هستند در اجرای این قانون از تردد خودروهای آلاینده جلوگیری کنند.

به گزارش روز مرکز رسانه قوه قضائیه، رضا خشنودی در جلسه‌ای با موضوع آلودگی هوا و به ریاست معاون حقوق عامه دادستان کل کشور و با حضور نمایندگان دستگاه‌های متولی در اجرای قانون هوای پاک در دادستانی کل کشور برگزار شد، افزود: این یک واقعیت است که وضعیت آلودگی هوا در روزهایی از سال غیرقابل‌تحمل، غیر‌قابل‌کنترل و غیرقابل‌قبول است و این وضعیت گاهی اوقات به شکلی وخیم می‌شود که دستگاه‌هایی که در اجرای قانون هوای پاک متولی هستند، در عمل به وظایف خود با چالش‌هایی مواجه هستند که به نظر می‌رسد رفع آن از عهده‌شان خارج است».