قطر، میانجیگرِ جدید برای بهبود روابط ایران-آمریکا؟

روزنامه آرمان ملی در گزارشی به رازگشايي از نقش تازه قطر به‌جاي عمان در بهبود رابطه ايران - آمريكا پرداخته است.

ميانجي جديد

جابه جايي بازيگرِ ميانجي بين ايران و آمريكا بعد از پايان سفر امير قطر به تهران، اين روزها گمانه تازه‌اي را به ميان كشيده:« قطر جايگزين عمان.» خبرها و واكنش‌ها حكايت از آن دارد كه با قطعي شدن رياست جمهوري جوبايدن از يك سوي و فقدان سلطان قابوس در مسقط از ديگرسوي عملا نگاه‌ها به سمت دوحه متمايل و متمركز شده است. ناظران سياسي معتقدند تغيير نگاه تيم جديد در كاخ سفيد به عربستان به نوعي شانس قطر - باتوجه به اختلافات رياض، دوحه و نيز، رياض با تهران- را بيش از پيش افزايش داده است.

ماجراي چالش رياض- دوحه از كجا شروع شد؟

قطر از زماني که در سال 2017 به واسطه تحريم کشورهاي عربي از جمله سعودي‌ها به سمت ايران نزديک شده است در شرايط مختلف تلاش داشته تا اين رابطه دوستي را به طرق مختلف ادامه دهد، حتي در اين روزها که موضوع دوباره دوستي عربستان و اين کشور هم مطرح شده است. طي سه سال گذشته قطر موثرترين کشوري را که در زمان تحريم‌ها درکنار خود مي‌ديد ايران بود، ايران نيز البته که در اوج تحريم‌هاي آمريکايي، رابطه با قطر را فرصتي مناسب براي جبران بخشي از تعاملات سياسي و اقتصادي تعبير مي‌کرد. همه اينها در حالي است که پيشتر عربستان 13 بند را به قطر ديکته کرده بود تا درصورت عملي شدن آنها تحريم‌هاي اين کشور را رفع کند. بي‌ترديد طبيعي است يكي از شروط رياض لغو همکاري‌ها‌ي قطر با ايران بود، اما قطر چنين کاري نکرد و همين امر بيانگر رابطه خاص قطري‌ها با ايران طي سال‌هاي اخير بود.

نقش دوگانه دوحه و برجام بايدني- قطري

قطر در کنار دوستي سه ساله‌اش با ايران، بزرگترين پايگاه نظامي براي آمريکا در منطقه خاورميانه نيز بوده است. اين تنها يک معنا دارد رابطه دوستي که قطر دراين دو سه ساله با ايران داشته، با قدمت بيشتري با آمريکا نيز داشته است. حضور بايدن به عنوان رئيس جمهور آينده آمريکا اکنون موضوع رابطه ايران و قطر را وارد مرحله تازه‌تري کرده است. موضوع مذاکرات برجامي بايدن و دولت ايران قطعا که در چنين شرايطي براي بسياري مورد توجه قرار گرفته است. مذاکراتي که قطعا دراين ميان نياز به يک ميانجي هم دارد. معمولا دراينگونه مواقع اين کشور عمان بوده که به عنوان ميانجي ميان ايران و آمريکا نقش بازي مي‌کرده است، نمونه بارز اين ميانجيگري در زمان دولت اوباما رخ داد که اين اتفاق در نهايت منجربه مذاکرات هسته‌اي و توافق برجام شد.

در زمان دولت ترامپ نيز با توجه به اينکه ترامپ بعد از خروج از برجام، بارها بحث مذاکره با ايران را پيش کشيد، کشورهاي مختلفي آمادگي خود را براي ميانجيگري اعلام کردند. گاه کشوري مانند فرانسه براي اين مذاکرات طرح‌ها و رويه‌هايي ارائه مي‌داد که البته به نتيجه نرسيد، گاه کشوري مثل پاکستان و گاه اين مذاکره و ميانجيگري آن قدر مهم شد که شينزو آبه نخست وزير سابق ژاپن را به عنوان نخستين نخست وزير ژاپن که بعد از انقلاب به ايران مي‌آيد را به تهران و ديدار با رهبري کشاند.

اما هيچ کدام از اين ميانجيگري‌ها نتيجه‌اي نگرفت اکنون که بحث دولت جديد دموکرات‌ها در آمريکاست بديهي است که در چنين شرايطي باز هم موضوع ميانجيگري کشورها براي مذاکره ايران و آمريکا مطرح مي شود در نگاه اول شايد شماره اول اين کشورها بازهم عمان باشد؛ اما از قرار معلوم در نبود سلطان قابوس فقيد، اين قطر است که مي‌خواهد و مي‌تواند گوي‌سبقت را از عمان در ميانجيگري بربايد.

سفر غیرمنتظره وزیر خارجه قطر به عمان

وزارت امور خارجه قطر در حساب توئیتر خود اعلام کرد که محمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر امور خارجه این کشور طی سفری غیرمنتظره وارد عمان شده و در فرودگاه مسقط مورد استقبال بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه این کشور قرار گرفت.

این سفر در حالی صورت می‌گیرد که گزارش‌هایی از حل و فصل بحران خلیج فارس با میانجیگری کویت طی روزهای اخیر منتشر شده است. احمد ناصر المحمد الصباح، وزیر خارجه کویت اخیرا گفت‌وگوها برای حل بحران در حوزه خلیج را امیدوارکننده خوانده است.

وی افزود: همه طرف‌هایی که در گفت‌وگوی آشتی شرکت داشتند، پافشاری خود برای برقراری ثبات خلیج فارس را ابراز داشتند. روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» نیز گزارش داد که دولت ترامپ با هدف فشار بر ایران، قصد دارد بحران خلیج فارس را حل کند.

عراقچی دیدار با نماینده بایدن را تکذیب کرد

معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران روایتی از سفر اخیر خود به عمان منتشر کرد.

سیدعباس عراقچی نوشت: «پس از سفر دو روزه به کابل، روز دوشنبه ۲۴ آذر به منظور برگزاری هفتمین اجلاس کمیته مشورت‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران و سلطنت عمان یک سفر چهار ساعته به عمان داشتم. سفری فشرده و بسیار مفید. در میان کشورهای حوزه خلیج فارس روابط ایران با عمان همواره از ویژگی و اهمیت خاصی برخوردار بوده است.

ضمنا، قصه پردازانی که از ملاقات‌های خیالی صحبت می کنند ظاهرا درک درستی از شرایط کنونی ندارند.» برخی از سایت‌ها و شبکه‌های تلگرامی مدعی شده بودند که یکی از اهداف سفر عراقچی به عمان دیدار با یکی از نمایندگان بایدن رییس جمهور منتخب آمریکا در این کشور عربی بوده است.

تلاش قطر برای میانجیگری بین ایران و آمریکا

دنیای اقتصاد به نقل از العرب،‌ نزدیک به عربستان‌سعودی نوشت: قطر تلاش می‌کند تا میانجی شماره یک بین ایالات‌متحده و تعدادی از دشمنان سیاسی آن در خاورمیانه باشد، به‌ویژه آنکه زمان روی کار آمدن بایدن و گشوده‌شدن باب مذاکره وی با ایران نزدیک بوده و احتمالا قطر امیدوار است تا بتواند جای عمان را در وساطت بین واشنگتن و تهران اشغال کند، اما فرصت‌های موفقیت وی اندک است.

در این مطلب آمده است: دلیلی وجود ندارد تا بایدن را به سمت جایگزینی قطر به‌جای عمان به‌عنوان واسطه، سوق دهد و با توجه به دوستانه‌نبودن رابطه بین قطر و عربستان و امارات، این کشور گزینه مناسبی برای این وساطت نخواهد بود، چراکه عربستان و امارات هر دو خواهان مشارکت در مذاکره واشنگتن با تهران هستند. دوحه خود را جایگزین طبیعی نقش عمان در مساله مذاکره آمریکا با ایران در پرونده هسته‌ای می‌داند و معتقد است که به صلح‌ها نزدیک‌تر است، این درحالی است که قطعا قطر با مخالفت عربستان با دخالت در مساله‌ای که برای ریاض اهمیت زیادی دارد، مواجه می‌شود.

اما ظاهرا قطر این نقطه را نقطه مهمی می‌داند که با استفاده از آن می‌تواند برای صلح با عربستان فشار وارد کند، به‌ویژه آنکه سعودی‌ها در سایه ورود بایدن به کاخ‌سفید، به‌دنبال تغییر اوراق روابط منطقه‌ای خود هستند، چراکه دوحه در رابطه با پرونده‌های حقوق‌بشر، ترور خاشقجی و جنگ یمن، مشکلات زیادی را در روابط بین عربستان و غرب ایجاد کرد.

خواسته‌های قطر تنها منحصر به ایفای نقش مسقط در مذاکرات احتمالی بین واشنگتن و تهران نیست، بلکه پژوهشگران نزدیک به دوحه می‌گویند رابطه قطر با ترکیه و نفوذ آن بر معارضان سوری و نیرو‌های طرفدار حکومت در لیبی، می‌تواند به‌عنوان عاملی برای پایان‌دادن به درگیری‌های طولانی استفاده شود، به‌خصوص بعد از آنکه قطر نقش واسطه را بین ایالات‌متحده و طالبان در افغانستان ایفا کرد.

نهی ابوالدهب، از تحلیلگران مرکز بروکینگز در دوحه، معتقد است که سنگ‌بنای سیاست خارجی قطر آن است که این کشور به مرکزی برای دیپلماسی تبدیل شود‌ و با توجه به اینکه تحریم‌های عربی عملیات واردات کالا‌های اساسی برای قطر را از سال ۲۰۱۷ تهدید می‌کند، ایران اولین کشوری بود که اقدام به ارسال کالا‌های اساسی برای قطر کرد‌ و بنادر و حریم هوایی خود را به روی این کشور گشود. حتی در صورتی‌که تحریم‌ها علیه قطر برطرف شود، هیچ تضمینی برای عدم‌بازگشت آنها وجود ندارد، بنابراین قطر باب روابط اقتصادی خود با ایران را باز‌خواهد گذاشت.

عربستان نگران آن است که یکی از دشمنانش به سلاح هسته‌ای دست یابد، به‌ویژه پس از آنکه موشک‌های کروز ایران و پهپادی تهران، تبدیل به بخشی از واقعیت‌های قدرت در خاورمیانه شده است. در این میان، پس از آنکه بایدن قدرت را به‌دست گیرد، با توجه به اینکه عتاب علنی خود را متوجه سعودی‌ها کرده و از برنامه‌اش برای مذاکره با ایران سخن گفته است، قطر هم تصور می‌کند که می‌تواند در یک جایگاه مذاکره‌ای بهتر قرار گرفته و نقش یک سازنده صلح را ایفا کند.

تنها چند روز پس از ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا، پس از آنکه احتمالات شعله‌ور شدن جنگی بین ایران و ایالات‌متحده بالا گرفت، امیر قطر به تهران سفر کرد. تحلیلگران این سفر را دلیل فایده قطر برای ایالات‌متحده می‌دانند و معتقدند که سفر امیر قطر به تهران براساس درخواست ایالات‌متحده و با هدف توصیه به ایران برای خویشتنداری صورت گرفته است.

به گفته ابوالدهب، وزیرخارجه قطر نیز با پیام مشابهی به عراق سفر کرد و برای آرام‌کردن تنش‌ها پس از ترور سردار سلیمانی تلاش کرد. بنابراین‌ زمانی که مساله به تنش‌ها با ایران مربوط باشد، قطر موضع انزوا یا قطع‌رابطه را انتخاب نکرده و سعی می‌کند به سمت توقف تنش‌ها حرکت کند.