دوئل نفس‌گیرِ ارز و طلا با اعصاب مردم

روزنامه همدلی: دلار به همین سادگی بالاخره سقف ۳۱هزار تومان را شکافت و بار دیگر اذهان عمومی، رسانه‌های کاغذی و مجازی را به خود مشغول کرد. دیروز در دومین روز هفته، افزایش قیمت دلار در بازار آزاد یکبار دیگر با واکنش‌های بسیاری در شبکه‌های مجازی همراه شد؛ خبرهای اقتصادی و حتی استوری‌های اینستاگرامی پر بود از تحلیل‌ها و اظهارنظرها درباره قیمت دلار و پیش‌بینی‌هایی که در روزهای آینده درباره این ارز مطرح می‌شد.

در یکشنبه‌ای که هر قطعه اسکناس آمریکایی با قیمت ۳۱ هزار و ۱۵۲ تومان روی میز معامله رفت، مسکوکات طلا نیز از این قافله افزایشی جانماندند و هر قطعه سکه امامی نیز به ۱۵ میلیون و ۷۶۱ هزار تومان رسید. این افزایش قیمت در حالی بود که در شهریور امسال دلار در کانال ۲۶ هزار تومانی قرار داشت و سکانداران اقتصادی نگاه خوش‌بینانه‌ای به وضعیت چهارراه‌استانبول داشتند.

اما رشد نزدیک به ۲۰درصدی قیمت دلار نسبت به یک ماه گذشته در حالی مطرح است که وزیر اقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی بارها در مصاحبه با رسانه‌ها از کاهش نرخ دلار با بازگشت ارزهای حاصل از صادرات خبر داده بودند. اواسط خرداد امسال؛ یعنی درست در روزهایی که قیمت دلار در کانال ۱۷ هزار تومانی قرار داشت، فرهاد دژپسند، در یکی از مصاحبه‌های خود با رسانه‌ها گفت: «چنانچه همت، همکاری و همیاری بخش‌خصوصی را داشته باشیم، دولت قادر به کنترل بازار ارز است. خوشبختانه ایران در سال گذشته بالغ بر ۴۱ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته است. این میزان، رقم درشتی است. اگر بخش‌خصوصی با محوریت اتاق بازرگانی همکاری‌هایی داشته باشد و این منابع به چرخه اقتصاد کشور بازگردد بازار ارز به ثبات می‌رسد».

این پیش‌بینی وزیر امور اقتصادی و دارایی در حالی مطرح شد که در ماه‌های اخیر قیمت ارز در بازار آزاد با وجود بازگشت حجم زیادی از ارزهای صادراتی به کشور با روندی افزایشی همراه بوده؛ به‌طوری که کمتر کسی تصور می‌کرد که طی سه یا چهار ماه، قیمت دلار به ۳۱هزار تومان هم برسد. حدود ده روز پیش هم معاون ارزی اسبق بانک مرکزی به تسنیم گفته بود: «هماهنگی با وزارت صمت در زمینه ثبت سفارش کالاهای غیرضرور بر قیمت ارز اثر کاهشی دارد به این واسطه تقاضای ارز مدیریت می‌شود». رئیس کل بانک مرکزی نیز در کنار وعده‌هایی که در ماه‌های گذشته در زمینه گشایش‌های ارزی و در راه بودن کاهش قیمت دلار داده بود، همین چند هفته پیش در آخرین واکنش به این بازار در یکی از یادداشت‌های اینستاگرامی خود نوشت: «در اوج فشار حداکثری و بعد از دو سال مقاومت بانک مرکزی درخط مقدم جنگ اقتصادی و درمقابل شدیدترین و بی‌سابقه‌ترین تحریم‌های پولی وبانکی و علیرغم محدودیت دسترسی به درآمدهای ارزی کشور، بانک مرکزی با تمرکز بر تأمین کالاهای اساسی، دارو و مواد اولیه موردنیاز واحدهای تولیدی، نیازهای اساسی و ضروری کشور را با تمام سختی‌ها به خوبی وکفایت تامین کرده واجازه نیز نداده است که واضعان تحریم به هدف اصلی خودشان در دوسال گذشته، که همانا فروپاشی اقتصاد کشور بود، برسند».

همتی در ادامه نوشت: «با افزایش نرخ ارز در چند هفته اخیر، که در مورد دلایل آن به موقع خود توضیح خواهم داد، هجمه‌های سازمان یافته وبعضاً با هدف‌های خاص، علیه بانک‌مرکزی آغاز شده است. با وجود سختی‌ها و دشواری‌ها، کنترل نرخ ارز دغدغه مهم بانک مرکزی است، مردم عزیز مطمئن باشند بانک مرکزی بدون توجه به حواشی، به تلاش خود، برای ثبات‌سازی بیشتر در بازارها و عبور مطمئن از آخرین مراحل فشار حداکثری، ادامه خواهد داد». وی در بخش دیگری از این یادداشت نوشت: «این‌روزها بعد از طرح مکانیزم ماشه، اخباری در مورد قطع کامل ارتباط نظام مالی ایران مطرح می‌شود، فارغ از قابلیت عملیاتی داشتن و میزان تأثیر عملی آن، متأسفانه تأثیر روانی آن دربازار ارز سایه افکنده است. درحالی که در مقابل آن، خبرهای مثبتی از منابع مسدودی دارم.

ونیز، همانطور که قبلا گفتم، روند عرضه و معاملات حواله‌های ارزی در بازار دوم، دربسترسامانه نیما، بخصوص سه ماهه اخیر، بهتر ازقبل شده است». نکته قابل‌توجه در میان اظهارات همتی و سایر مسئولان، این است که با وجود اخباری که در روزهای اخیر در زمینه بازگشت ارزهای صادراتی مطرح شده، اما روند بازار ارز با وجود ‌این‌که گفته می‌شد در صورت بازگشت این ارزها به چرخه اقتصادی، قیمت رو به کاهش می‌رود، همچنان صعودی است. بر اساس آمار حمید زادبوم، معاون وزیر صمت: «تاکنون ۳۵میلیارد یورو ارز توسط صادرکنندگان به کشور بازگشته و ۶۸درصد ارز صادراتی وارد چرخه اقتصادی کشور شده است». اما این آمار در حالی مطرح است که دلار در این‌روزها از مرز ۳۱هزار تومان هم عبور کرده است.

نکته دیگر این است که با وجود ‌این‌که مسئولان هر بار که اقتصاد زیر بار فشار تحریم‌ها می‌رود، باور دارند که تحریم‌ها اثری بر اقتصاد ندارد، اما حالا با گذشت چند روز از اعمال آخرین تحریم‌های آمریکا، این تاثیر طبق معمول در اولین جا یعنی بازار ارز خود را به خوبی نشان داده است. چند روز پیش، یعنی در پنج‌شنبه هفته گذشته که دلار با قیمت ۲۹ هزار و ۲۰۰ تومان در بازار آزاد فروخته می‌شد، وزارت خزانه‌داری آمریکا از افزوده شدن نام چندین بانک ایرانی به فهرست شرکت‌های تحت تحریم دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (اوفک) خبر داد و حالا با گذشت چند روز از این اتفاق قیمت دلار از مرز ۳۱ هزار تومان عبور کرده و آن طور که برخی از پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد، بعید نیست که قیمت از مرز ۳۵هزار تومان نیز عبور کند، هر چند اظهارنظرها در این‌باره قابل‌ اعتماد نیست، اما به باور بسیاری از آگاهان اقتصادی به دلیل ‌این‌که برنامه‌ای برای عبور از تحریم‌ها و فشارهای حداکثری در سال‌های گذشته در دستور کار قرار نگرفته، هر پیش‌آمدی دور از ذهن نیست.

سوء‌مدیریت‌ها بازار را به اینجا رساند

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق ایران و چین، درباره اتفاقات اخیر بازار ارز این تحلیل را به «همدلی» ارائه می‌دهد: «عدم بازگشت ارزهای صادراتی یا تحریم‌های جدید علیه بانک‌های ایرانی، همگی در افزایش قیمت دلار در روزهای اخیر تاثیرگذار بوده‌اند، اما واقعیت این است که در کنار عوامل حاشیه‌ای موثر بر بالا رفتن نرخ ارز، مسئله این است که ما در منابع ارزی یا درآمدهای ارزی به مشکل برخورده‌ایم. منابع ارزی ما اکنون به جایی رسیده که دیگر کفاف هزینه‌های ارزی را نمی‌دهد و از سوی دیگر نیز تقاضا از میزان عرضه ارز پیشی گرفته است». این فعال در حوزه تجارت در ادامه صحبت‌های خود با «همدلی» افزود:«انتظارات ناامید کننده در سطح جامعه نیز باعث شده تا قیمت دلار افزایش قابل‌توجهی را تجربه کند. در واقع یک سری بحث‌های روانی در سطح جامعه بر روند افزایشی قیمت دلار در هفته‌های اخیر دامن زده است. این تلاطم‌های ارزی در چند روز اخیر از مباحث روانی موجود در جامعه نیز تاثیر گرفته و اکنون قیمت دلار سقف ۳۱هزار تومان را هم شکافته است که این موج افزایشی اصلا اتفاق خوبی نیست».

بحث بر سر ارزهای صادراتی نیست

حریری در ادامه» گفت:«در موضوع افزایش قیمت ارز در هفته‌های اخیر اصلا بحث بر سر این نیست که چه مقدار صادرکننده ارزهای حاصل از صادرات را به چرخه اقتصادی بازنگردانده‌اند، بلکه مسئله این است که ما در سال‌های گذشته و با مطرح شدن بحث تحریم‌های آمریکا برای بالا رفتن قیمت ارز سناریو نچیده‌ایم و هیچ برنامه‌ای برای واقعی شدن اثر این تحریم‌ها در دستور کار خود قرار نداده‌ایم». رئیس اتاق ایران و چین یادآور شد: «در حال حاضر ما از منابع ارزی حاصل از بازگشت ارزهای صادراتی سال‌های ۹۷ و ۹۸ استفاده می‌کنیم و در حال مصرف آخرین قطره از این منابع هستیم. آمار شش ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد که میزان صادرات غیرنفتی ما حدود ۳۴ درصد افت داشته است و پیش‌بینی ما این است که تا پایان سال جاری از محل درآمد صادرات غیرنفتی ۳۰میلیارد دلار و نفتی ۴۰میلیارد دلار درآمد داشته باشیم که در صورت افزایش ممنوعیت واردات و فشار به بازار، درآمدهای ارزی ما باز هم کفاف هزینه‌ها را به سختی می‌دهد». حریری افزود: «در حال حاضر با توجه به شرایط موجود دیگر زمان ارائه راهکار نیست و بلکه باید در سال‌های گذشته برای این روزها برنامه‌ می‌چیدیم.

حالا باید کاری کرد تا ازغرق شدن این کشتی جلوگیری کنیم. چرا که عوامل ریشه‌ای در روی کار آمدن این وضعیت دخیل هستند و باید از سال‌های گذشته این احتمال را می‌دادیم که وضعیت با تحریم‌ها به اینجا برسد. باید در سال‌های گذشته فکری برای پیامدهای خروج از برجام می‌کردیم و برای تشدید تحریم‌ها سناریو طراحی می‌کردیم. این در حالی است که در مرداد سال ۹۷، مردم را به صف می‌کردیم و با هزاران میلیارد دلار با ارائه کارت ملی به آن‌ها سهمیه ارز می‌دادیم، حتی در سال‌های گذشته سوء‌مدیریت ارزی ما به جایی رسید که هر کسی اجازه داشت هر کالایی را وارد کشور کند».

از سیاست‌های ارزی غفلت کردیم

رئیس اتاق ایران و چین افزود: «ما سیاست صرفه‌جویی ارزی را به کار نگرفتیم و به قول معروف وقتی جیک‌جیک مستون بود به فکر زمستان نبودیم. این در حالی است که این سوءمدیریت‌ها اثرات خطرناکی برای اقتصاد ما داشت. واقعیت این است که ما کارشناسان و تحلیل‌گران زیادی در حوزه اقتصادی داریم و هزینه‌های سنگینی برای کارشناسی مسائل اقتصادی یا پژوهشکده‌های اقتصادی می‌پردازیم، این هزینه‌ها همگی از جیب مردم پرداخت می‌شود اما متاسفانه با این بدنه سنگین کارشناسی در سال‌های گذشته کاری برای ‌این‌که چگونه باید از تحریم‌ها عبور کنیم، انجام ندادیم. آنقدر اقتصاد را رها کردیم تا کار به اینجا رسید و حالا رئیس‌جمهور از ما می‌خواهد تا راهکار ارائه دهیم، اما حالا دیگر زمان ارائه این راهکارها به پایان رسیده است». حریری در ادامه صحبت‌های خود با «همدلی» گفت: «نکته قابل‌توجه این است که هر چه شتاب افزایش قیمت ارز بیشتر شود، کشیدن ترمز آن به همان اندازه سخت‌تر خواهد شد. به عنوان مثال رسیدن دلار از کانال ۱۰هزار تومانی به ۲۰ هزار تومانی حدود یکسال طول کشید، اما رسیدن آن از ۲۰به ۳۰ هزار تومان حدود سه ماه طول کشید، با این روند هم بعید نیست که هر روز شاهد افزایش نرخ ارز از کانالی به یک کانال دیگر باشیم.

ما با سوءمدیریت‌ها به این نقطه رسیدیم و باید در گذشته این پیش‌بینی را می‌کردیم که در صورت تاثیر تحریم‌ها باید از چه راهکاری استفاده کنیم، اما ما فقط در نگاهی خوش‌بینانه گفتیم که تحریم‌ها اثر ندارد. این در حالی است که باید تحریم را مدیریت کرد. در سال‌های ۹۰ الی ۹۱ بود که آمریکا از چند ماه قبل اعلام کرد که قرار است تحریم‌هایی را علیه کشور ما اعمال کند، ما در واکنش به این موضوع فقط نشستیم و تماشا کردیم، اما باید برنامه‌ریزی می‌کردیم. آمریکا همیشه از چند ماه قبل موضع خود در قبال کشور و اعمال تحریم‌ها را اعلام می‌کند، این ما هستیم که باید برای این روزها برنامه داشته باشیم».