مناقشه قره‌باغ؛ سنگ محک روابط اردوغان و پوتین
اگر ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در طول این سال‌ها یک چیز را به خوبی مشخص کرده باشد، آن چیزی نیست جز اینکه هیچ قدرتی به جز روسیه- نه امریکا، نه اتحادیه اروپا و نه حتی چین- اجازه دخالت در مسائل امنیتی قلمرو شوروی سابق را ندارد.
روزنامه اعتماد: اگر ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه در طول اين سال‌ها يك چيز را به خوبي مشخص كرده باشد، آن چيزي نيست جز اينكه هيچ قدرتي به جز روسيه- نه امريكا، نه اتحاديه اروپا و نه حتي چين- اجازه دخالت در مسائل امنيتي قلمرو شوروي سابق را ندارد.
به نظر مي‌رسد رييس‌جمهور تركيه هنوز متوجه اين پيام نشده است. درست در زماني كه آذربايجان تلاش مي‌كند مناطقي را كه در سال ۱۹۹۴تسليم نيروهاي ارمني كرد از آنها بازپس گيرد، رجب طيب اردوغان تصميم گرفته با حمايت بيشتر از آذربايجان روابط خود با روسيه را آزمايش كند.
رويكرد قاطعانه اردوغان در داخل كشور حاميان بسياري پيدا كرده و ممكن است راهكاري براي حل مشكل منطقه قفقاز باشد كه حدود ۳۰ سال به طول انجاميده است. اين رويكرد مي‌تواند نقش او را در حل و فصل مناقشه پررنگ‌تر كند. اما اگر ميزان اين دخالت بيش از اين شود خطر مقابله به مثل از سوي قدرتي نظامي را در پيش دارد كه مي‌تواند از چندين سو به منافع تركيه آسيب بزند. پوتين مدت‌هاست كه از چند قطبي كردن نظم جهاني صحبت مي‌كند به‌طوري كه قدرت‌هاي منطقه‌اي بتوانند منافع‌شان را بدون دخالت امريكا دنبال كنند اما در ذهن اردوغان چنين هدفي وجود ندارد. الكساندر دينكين رييس انستيتوي اقتصاد جهاني و روابط بين‌الملل آكادمي علوم روسيه و از مشاورين كرملين در اين باره مي‌گويد: اردوغان در واقع دارد صبر پوتين را مي‌آزمايد. او روز به روز بيشتر پوتين را تحريك مي‌كند.
غرب تصور مي‌كند تركيه براي همكاري با مسكو، ايالات متحده و ديگر متحدان سازمان پيمان آتلانتيك شمالي(ناتو) را كنار گذاشته است اما واقعيت اين است كه پيش از آغاز جنگ قره‌باغ در ۲۷ سپتامبر نيز رابطه اين دو كشور چندان تعريفي نداشت. هر يك از كشورهاي روسيه و تركيه به صورت جداگانه مشاوران، مزدوران و نيروهاي نظامي خود را در سوريه و ليبي مستقر كرده‌اند كه در جناح‌هاي مخالف فعاليت دارند.
اكنون شايعاتي به گوش مي‌رسد مبني بر اينكه تركيه شبه‌نظاميان سوري را براي كمك به آذربايجان به قره‌باغ فرستاده و مسكو نگران اين است كه خطوط قرمز در اين منطقه زير پا گذاشته شوند. اختلافات پوتين و اردوغان در موضوع مديريت و تقسيم‌بندي روز به روز بيشتر مي‌شود. روسيه، تركيه را مقصر فشار بر شركت گازپروم(يكي از بزرگ‌ترين شركت‌هاي نفت و گاز روسي) مي‌داند. آنكارا در مقايسه با ماه جولاي سال گذشته ۲۸درصد كمتر از روسيه گاز وارد كرده در حالي كه واردات خود از آذربايجان را ۲۲ درصد افزايش داده است.
اين كشور قصد دارد به زودي خط لوله جديدي افتتاح كند تا گاز آذربايجان را مستقيما به اروپا ارسال كند و اين اتفاق موجب رقابت آنها با شركت گازپروم خواهد شد. پوتين پيش‌تر در بيانيه مشتركي كه با دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا و امانوئل مكرون، رييس‌جمهور فرانسه منتشر كرد خواستار آتش‌بس فوري در آذربايجان شده بود اما اردوغان در سخنراني اول اكتبر خود در پارلمان تركيه اين درخواست پوتين را «غيرقابل قبول» دانسته و آن را محكوم كرد.
فرانسه، روسيه و ايالات‌متحده مشتركا رياست گروه مينسك را برعهده دارند؛ گروهي كه از سوي سازمان امنيت و همكاري اروپا ايجاد شده و به دنبال حل و فصل صلح‌آميز درگيري ميان آذربايجان و ارمنستان بر سر منطه ناگورنو قره‌باغ است.
اردوغان در سخنراني خود گفت گروه مينسك ديگر مناسب هدف ما نيست. او همچنين از سرگيري مجدد جنگ در منطقه قره باغ را به روسيه ربط داد و گفت اين بخشي از بحران بزرگ‌تري بود كه با «اشغال» كريمه آغاز شد. نيروهاي روس سال ۲۰۱۴ در جريان درگيري در شرق اوكراين(كه هنوز هم ادامه دارد) كنترل كريمه را به‌دست گرفتند. روز شنبه رهبران ارمنستان و آذربايجان اعلام كردند تنها در صورتي حاضرند پذيرش آتش‌بس را بررسي كنند كه طرف مقابل به شروط آنها عمل كند اما بعيد است هيچ‌يك از دو طرف شروط طرف ديگر را بپذيرد. مناطق اصلي تحت تصرف ارامنه از سوي سازمان ملل به عنوان سرزمين‌هاي اشغالي شناخته مي‌شوند و به گفته توماس دي وال، كارشناس مسائل منطقه قفقاز اين مناطق ۱۳.۶درصد از اراضي كشور آذربايجان را تشكيل مي‌دهند.
در همين حال روسيه و فرانسه مي‌گويند، تركيه شبه نظاميان سوري را براي جنگ به آذربايجان فرستاده است، اقدامي كه مي‌تواند گروهك‌هاي تروريستي تندرو را نيز وارد اين درگيري كند، درگيري‌اي كه همين حالا نيز مسلمانان آذري را در مقابل مسيحيان ارمني قرار داده است. البته تركيه و آذربايجان چنين اتهامي را رد كرده‌اند. سازمان ديد‌بان حقوق بشر سوريه كه تعداد كشته شدگان جنگ سوريه را گزارش مي‌كند روز شنبه اعلام كرد كه در ۴۸ ساعت گذشته ۳۶ نظامي سوري در درگيري‌هاي اطراف منطقه قره‌باغ كشته شده‌اند و اكنون تعداد تلفات به ۶۴ تن رسيده است.
اين گروه مي‌گويد، تركيه تاكنون ۱۲۰۰ جنگجوي سوري را- عمدتا از قوم تركمن- به آذربايجان اعزام كرده است. دينكين مي‌گويد، اگر مشاركت مستقيم ارتش تركيه يا شبه نظاميان مورد حمايت تركيه در سوريه ثابت شود، آن وقت است كه مي‌توان گفت، آنكارا از خط قرمز عبور كرده است. اين «چند قطبي‌اي» نيست كه پوتين مي‌خواست به آن برسد.
تركيه مدت‌هاست در بحران قره‌باغ از ترك‌زبانان آذربايجان حمايت مي‌كند اما اين بار ميزان مداخله اردوغان بي‌سابقه است. مولوت كاووس‌اوغو، وزير خارجه تركيه مي‌گويد اگر آذربايجان بخواهد، تركيه حاضر است جلوتر هم بيايد. همين ماه آگوست بود كه آذربايجان و تركيه مانورهاي نظامي گسترده‌اي را با يكديگر به پايان رساندند.
روسيه نمي‌تواند خود را كنار بكشد. مسكو با ارمنستان پيمان امنيتي دارد و به هر دو طرف سلاح فروخته است. كرملين از روز آغاز دور جديد درگيري‌ها (27سپتامبر) تاكنون حداقل دو مكالمه تلفني ميان پوتين و نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان را مخابره كرده است. البته پوتين در اين مدت گفت‌وگويي با الهام علي‌اف رييس‌جمهور آذربايجان نداشته است.
مقامات ارشد آنكارا مي‌گويند، تركيه نه تنها به خاطر مسكو به ناتو خيانت نكرده بلكه در منطقه به تنهايي عليه هلالي از فشار روسيه ايستاده است.
اين ديدگاهي نيست كه در غرب خيلي با آن موافق باشند. سينان اولگن، محقق مهمان در شاخه اروپايي انديشكده كارنگي مي‌گويد در حالي كه رهبران تركيه هرگز در مورد رابطه آنكارا با مسكو دچار توهم نشده‌اند و مي‌دانند روابطشان صرفا تجاري است اما آنها با رنجاندن متحدان خود در ناتو، تركيه را آسيب‌پذير كرده‌اند. شايد تركيه مي‌توانست به عنوان گزينه آخر از ناتو كمك بگيرد.
اولگن مي‌گويد، هدف اردوغان در آذربايجان اين است كه گروه مينسك را به حاشيه براند و براي خود جايي در ميز مذاكره جديد بر سر حل و فصل مناقشه قره باغ دست وپا كند. اين همان راهبرد اهرم‌سازي است كه اردوغان در مورد ليبي، سوريه و شرق مديترانه نيز با موفقيت نسبي اجرا كرد. اما اين راهبرد با ريسك همراه است چراكه پوتين ممكن است اگر تحولات برخلاف ميلش پيش برود در هر يك از اين ميادين به تركيه واكنش نشان دهد. اولگن مي‌گويد، تركيه نسبت به چيزي كه بايد در وضعيت شكننده‌تري قرار دارد چراكه اعتمادش را به متحدان سنتي‌اش از دست داده و آنها نيز به آنكارا بي‌اعتمادند. تصميم اردوغان مبني بر خريد سامانه‌هاي دفاع موشكي اس400 از روسيه نقش مهمي در اين بي‌اعتمادي ايفا كرد.
مشكل روسيه اين است كه برخلاف ديگر مناقشات به‌جا مانده از دوران شوروي در منطقه قره باغ نيروي نظامي ندارد كه بخواهد با استفاده از آن اوضاع را كنترل كند و برخلاف تركيه تلاش مي‌كند، رابطه خود را با هر دو طرف حفظ كند. دي‌وال، نويسنده كتاب «باغ سياه» كه به منطقه نگورنو قره باغ پرداخته است، مي‌گويد: تا وقتي توازن قوا وجود داشته باشد، اهرم فشار در دست روس‌هاست اما آنها قادر نيستند، طرف يكي از دو كشور ارمنستان و آذربايجان را بگيرند.
آركادي دوبنوف، تحليلگر ساكن مسكو مي‌گويد كه روسيه احتمالا مي‌خواهد با عدم مداخله اين درس را به دولت اصلاح‌طلب ايروان بدهد كه «سياست‌هاي ضد روسيه مي‌تواند منجر به قطع كامل حمايت مسكو از ارمنستان شود.» پاشينيان در سال 2018 جايگزين نخست‌وزيري شد كه بيشتر از او طرفدار كرملين بود.
دوبنوف مي‌گويد در حال حاضر اين دو خرس بزرگ تلاش مي‌كنند، اراضي خود را آن طور كه مي‌خواهند مرزبندي كنند اما اردوغان بايد مواظب باشد از حد خود عبور نكند. كشور او در منطقه قدرت بزرگي محسوب مي‌شود اما او نبايد فراموش كند كه روسيه خود را قدرت برتر مي‌داند.
ارسال نظر