قره‌باغ کجاست؟ حق با آذربایجان است یا ارمنستان؟

برترین‌ها: اختلاف کهنه ارمنستان و جمهوری آذربایجان در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ، در حالی آتشبار سهمگینی را بر سر غیرنظامیان منطقه آوار کرد که هر یک از طرفین دیگری را آغازگر درگیری می‌دانند.

گرچه آمار دقیقی از تلفات درگیری‌های صبح دیروز دو کشور فاش نشده اما وزیر دفاع ارمنستان از کشته شدن شماری از غیرنظامیان در حمله ارتش جمهوری آذربایجان خبر داده است. همچنین وزارت دفاع این کشور نیز با انتشار ویدئویی، از انهدام یکی از تانک‌های ارتش جمهوری آذربایجان در منطقه قره‌باغ خبر داده است. براساس بیانیه این وزارتخانه، نظامیان ارمنستان در پاسخ به حملات نیروهای کشور مقابل به مناطق غیرنظامی، سه تانک، دو بالگرد و سه پهپاد را سرنگون کرده است. ارمنستان اعلام کرد: «پاسخ ما مناسب بوده و سران ارتش جمهوری آذربایجان باید مسئولیت کامل این شرایط را برعهده بگیرند.»

در همین حال «نیکول پاشینیان»، نخست وزیر ارمنستان نیز در توئیتی نوشت: «ما برای حفاظت از سرزمین مادری‌مان با تمام قدرت پشتیبان ارتش خواهیم بود.» در برابر این ادعای ایروان، باکو اتهامات وارد شده را تکذیب کرد و اقدامات ارتش را در برابر تجاوز نیروهای دشمن دانست. «حکمت حاجی اف»، مشاور ارشد رئیس جمهوری آذربایجان گفت: «حمله ارمنستان عمدی و هدفمند است.» وزیر دفاع این کشور نیز اعلام کرد:«ارمنستان مواضع غیرنظامیان را زیر آتش گرفته است و واکنش باکو تلافی‌جویانه بود.» این اتهام‌زنی‌های دوجانبه در حالی همزمان با آتش‌باران قره‌باغ ادامه دارد که سازمان پیمان امنیت جمعی با انتقاد از ارمنستان برای نقض تعهدات خود در منطقه قره‌باغ اعلام کرد:«در حال حاضر این سازمان هیچ درخواستی از سوی ارمنستان دریافت نکرده است، ما همواره از توافقات صلح حمایت می‌کنیم.»

دعواي 3 ‌ دهه‌اي قره ‌باغ

جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان از ۳ دهه پيش و به محض اعلام استقلال در حال نبرد با يكديگر هستند. بعد از تشكيل دو جمهوري آذربايجان و ارمنستان، منطقه قره‌باغ كوهستاني در خاك جمهوري آذربايجان كه اكثريت جمعيت آن قوميت ارمني دارند از جمهوري آذربايجان اعلام استقلال كرد. جمهوري ارمنستان به عنوان تنها كشور خارجي استقلال اين منطقه را پذيرفت و در مقابل تلاش آذربايجان براي بازپس‌گيري كنترل منطقه قره‌باغ نيروهاي نظامي خود را براي دفاع از دولت خودخوانده قره‌باغ كوهستاني به خاك آذربايجان گسيل داشت.

در پي جنگ‌ ۳ ساله ميان دو طرف، جمهوري ارمنستان توانست بخش‌هايي از خاك جمهوري آذربايجان در اطراف جمهوري خودخوانده ناگورنو قره‌باغ را تحت اشغال خود درآورد تا يك كريدور سرزميني ميان جمهوري آذربايجان و جمهوري خودخوانده قره‌باغ ايجاد شود. سال ۱۹۹۴ بعد از ۳ سال جنگ خونين ميان دو جمهوري تازه استقلال يافته از اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي سابق، توافقنامه آتش‌بس ميان دو كشور امضا شد. اما آتش درگيري‌ها ميان دو طرف هرگز فروكش نكرد و هر از گاهي مجددا نبرد ميان دو جمهوري مسلمان‌نشين و مسيحي‌نشين قفقاز جنوبي از سرگرفته ‌مي‌شود. آخرين درگيري ميان دو جمهوري ۳ ماه پيش آغاز شد كه با كشته شدن دست‌كم ۱۶ نظامي و يك غيرنظامي از دو طرف بعد از چند روز خاتمه يافت.

رجزخواني‌هاي حماسي رهبران سياسي

رهبران جمهوري ارمنستان و آذربايجان با پيام‌هاي پرشور ميهن‌پرستانه به استقبال درگيري‌ها در قره‌باغ كوهستاني رفتند. نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان با ارسال پيامي در شبكه اجتماعي فيس‌بوك نوشت:«براي دفاع از ميهن مقدس‌مان آماده شويد؛ دولت تصميم گرفته است كه حكومت نظامي و آماده‌باش كامل اعلام كند.» پاشينيان در حساب كاربري توييتر خود نيز نوشت:«ما محكم در كنار ارتش‌مان مي‌ايستيم تا از ميهن‌مان در مقابل تجاوز آذربايجان دفاع كنيم.» الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان كه در پي آغاز درگيري‌ها با ارمنستان شبكه‌هاي اجتماعي را در كشورش كاملا قطع كرده است، روي صفحه تلويزيون دولتي اين كشور ظاهر شد و با نقل جمله مشهور استالين گفت:«دشمن شكست خواهد خورد، ما پيروزيم چراكه هدف ما دادخواهانه است. ارتش ما در سرزمين‌هاي خودش مي‌جنگد.» به گزارش الجزيزه حكمت حاجيف، دستيار الهام علي‌اف رييس‌جمهور آذربايجان تاكيد كرده كه هدف غايي آذربايجان در درگيري‌هاي اخير«آزادسازي تمامي مناطق اشغالي از جمله قره‌باغ كوهستاني از اشغال نيروهاي ارمنستان» است.

درخواست جامعه جهاني براي آتش‌بس

فرانسه، آلمان، روسيه، ايالات متحده امريكا و اتحاديه اروپا خواستار پايان فوري درگيري‌ها ميان جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان شده‌اند. شارل ميشل، رييس شوراي اروپا خواستار «بازگشت بلاقيد و شرط دو طرف به مذاكرات» و «توقف فوري درگيري‌ها» ميان جمهوري آذربايجان شده است. هايكو ماس، وزير خارجه آلمان هم خواهان پايان دادن فوري به درگيري‌ها به ويژه «قطع حملات توپخانه‌اي به روستاها و مناطق مسكوني» از سوي دو طرف شده است. اگنس بون ‌در موهل، سخنگوي وزارت خارجه فرانسه هم با صدور بيانيه‌اي تاكيد كرده كه «درگيري‌ها باعث نگراني شديد» اين كشور شده است. فرانسه رييس گروه مينسك است كه مسووليت ميانجي‌گري ميان ارمنستان و آذربايجان را برعهده گرفته است. پاپ فرانسيس، رهبر ديني كاتوليك‌ها نيز در پيامي خواستار توقف درگيري‌ها ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان شده است. سرگي لاوروف، وزير خارجه روسيه نيز در تماس‌هاي جداگانه تلفني با وزيران امور خارجه تركيه، جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان خواستار توقف فوري درگيري‌ها و از سرگيري گفت‌وگوها ميان ايروان و باكو شد.

سخنگوي وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران هم با صدور بيانيه‌اي از درگيري‌ها ميان دو همسايه شمالي خود اظهار نگراني كرده است. سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت امور خارجه در ارتباط با در‌گيري‌هاي نظامي به وقوع پيوسته بين جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان اظهار كرد: جمهوري اسلامي ايران از نزديك و با نگراني، درگيري‌هاي نظامي ميان جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان را دنبال مي‌كند و ضمن دعوت طرفين به خويشتنداري خواستار توقف فوري درگيري‌ها و آغاز گفت‌وگو ميان دو كشور است. سخنگوي وزارت امور خارجه همچنين آمادگي كشورمان براي استفاده از همه ظرفيت‌هاي خود به منظور برقراري آتش بس و آغاز گفت‌وگو‌ها ميان طرفين را اعلام كرد.

واکنش ظریف به تشدید درگیری‌ها در قره باغ

وزیر امور خارجه کشورمان با انتشار توئیتی در خصوص افزایش تنش ها در قره باغ گفت که خواستار پایان فوری خصومت‌ها و آغاز گفتگو برای حل اختلافات هستیم. ظریف در توئیترش نوشت: ایران به دقت خشونت نگران کننده در ناگورنو-قره‌باغ را زیر نظر دارد.خواستار پایان فوری خصومت‌ها و آغاز گفتگو برای حل اختلافات هستیم. همسایگان ما اولویت ما هستند و آماده ارائه مساعی جمیله به منظور فراهم ساختن گفتگوها هستیم. منطقه ما هم اکنون نیازمند صلح است.

آتش‌بياري تركيه در معركه قره‌ باغ

همزمان با تحولات در مرزهاي ارمنستان و آذربايجان رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه در سخناني به‌ شدت به ارمنستان حمله كرده و اين كشور را «بزرگ‌ترين تهديد براي صلح منطقه» عنوان كرده است. رييس‌جمهور تركيه از استاندارد دوگانه جامعه جهاني در قبال بحران قره‌باغ انتقاد كرده و از اينكه ديگر كشورها ارمنستان را مستقيما محكوم نمي‌كنند، اظهار نارضايتي كرده است. در برابر سيل درخواست‌ها و هشدارهاي جامعه بين‌المللي براي توقف درگيري ميان ارمنستان و جمهوري آذربايجان دولت تركيه مستقيما حمايت خود را از جمهوري آذربايجان اعلام كرده و ارمنستان را به شكستن آتش‌بس و حمله به جمهوري آذربايجان متهم كرده است. ابراهيم كالين، سخنگوي رييس‌جمهور تركيه با انتشار پيامي در حساب كاربري توييتر خود نوشته است: «ارمنستان آتش‌بس را با حمله به مناطق غيرنظامي زير پا گذاشته است. تركيه همبستگي كامل خود را با آذربايجان اعلام مي‌كند و از حق اين كشور براي دفاع از خود كاملا حمايت مي‌كند.»

آريك هاروتيونيان، رهبر منطقه ناگورنو -قره‌باغ گفته است: «ما اطلاعاتي داريم كه نشان مي‌دهد، مزدوران تركيه‌اي و كشورهاي ديگر به صورت هوابرد از خاك جمهوري آذربايجان اعزام شده‌اند.» او همچنين مدعي شد: «ارتش تركيه در پوشش برگزاري رزمايش نظامي همين الان هم در خاك جمهوري آذربايجان مستقر است.»

سکوت معنادار کاخ سفید

کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا، فعلا ترجیح داده اند در خصوص تشدید مناقشه در قره باغ سخنی به میان نیاورند! تحلیلگران مسائل بین الملل معتقدند که ایجاد یک جنگ مستمر در آسیای مرکزی، از جمله راهبردها و سیاست‌های کلان مورد حمایت هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه محسوب می شود. نکته قابل تامل این‌که در روز جمعه، یعنی دو روز قبل از ورود آذربایجان و ارمنستان به وضعیت جنگی، سفارتخانه‌های آمریکا در باکو و ایروان، در بیانیه‌ای از تمامی شهروندان آمریکایی خواستند تا به منطقه مورد اختلاف وارد نشوند، گویا از وقوع درگیری‌ها خبر داشتند. این سؤال مطرح است که دولت آمریکا چگونه از بروز دوباره درگیری‌ها در این منطقه با خبر بوده است؟

بدون شک ترامپ و پمپئو هرگز قصد ندارند به این سوال کلیدی پاسخ دهند زیرا پاسخ‌دهی واقعی به این سوال، نقش ایالات متحده آمریکا در شعله ور شدن دوباره نبرد در قره باغ را آشکار خواهد ساخت.

وزارت خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای بار دیگر حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرد و گفت که ترکیه کمک‌ها و حمایت‌های لازم را در اختیار آذربایجان قرار خواهد داد.ورود ترکیه به این عرصه ( عرصه نبرد با ارمنستان در قره باغ) می تواند منجر به پیچیده و فراگیر تر شدن بحران در این منطقه شود. درا ین صورت، واسطه گری کشورهای منطقه برای حل بحران، حتی به صورت موقت بی اثر خواهد بود. منازعه در قره باغ در فوریه 1988 آغاز شد، زمانی که منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی اعلام جدا شدن از جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان را مطرح کرد.

در جریان درگیری مسلحانه در سال‌های 1994- 1992، آذربایجان کنترل خود را بر قره باغ و هفت منطقه مجاور از دست داد. از سال 1992، مذاکرات در مورد حل و فصل مسالمت آمیز منازعات در چارچوب گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، به ریاست مشترک روسیه، ایالات متحده و فرانسه در جریان بوده است، اما به نظر می رسد واشنگتن و برخی کشورهای اروپایی، تمایلی در خصوص حل و فصل این بحران و ایجاد صلح دائمی میان باکو و ایروان ندارند.

در همین حال یک پژوهشگر حوزه آسیای مرکزی و قفقاز با بیان این که درگیری و مناقشه قره‌باغ از جنگ فراگیر تبدیل به جنگ‌های چند روزه شده است، اشاره کرد که ایران تنها همسایه قفقاز است که ظرفیت‌هایی برای میانجی‌گری دارد، اما تاکنون ارمنستان و آذربایجان حاضر به این مسئله نشده‌اند. ولی کوزه‌گر کالجی در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص تحولات اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اظهار کرد:«درگیری که اخیرا اتفاق افتاد ۳۰۰ کیلومتر بالاتر از منطقه قره‌باغ بود، در واقع در نزدیکی مرز با گرجستان رخ داد، اما پایه و اساس اختلاف آذربایجان و ارمنستان مناقشه قره‌باغ است. آنچه طی این سال‌ها در مسئله قره‌باغ اتفاق افتاده ترکیبی از جنگ و مذاکره بوده است و برخلاف چیزی که در دهه ۹۰ اتفاق افتاد که جنگی طولانی و چند ساله بود، این سال‌ها جنگ‌ها چند روزه شده و زد و خوردها محدود شده‌‌اند، اما این منطقه هنوز به ثبات لازم نرسیده است.»

کوزه‌گر کالجی در ادامه ابراز کرد که آذربایجان از ترکیب گروه مینسک رضایت ندارد زیرا فرانسه، روسیه و آمریکا که نمایندگان این گروه هستند میزبان بزرگترین جامعه مهاجرین ارمنی هستند و فرانسه پس از روسیه پذیرای بیشترین جمعیت ارامنه با دو میلیون جامعه ارمنی و آمریکا ۱.۵ میلیون ارمنی را در کشور خود دارند. او ادامه داد که جمهوری آذربایجان خواهان پیوستن ترکیه بوده اما ارمنستان با این مسئله مخالفت داشته و همواره اعلام کرده اگر قرار باشد ترکیه هم وارد این موضوع شود، ایران هم باید حضور داشته باشد. هر دو کشور آذربایجان و ارمنستان پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ جزئی از آن بودند.

چهار دهه است که مناقشه بر سر مالکیت منطقه قره‌باغ موجب تنش در این منطقه شده است، از لحاظ حقوق بین‌الملل این منطقه بخشی از جمهوری آذربایجان است، اما تحت کنترل اقوام ارمنی قرار دارد. در سال ۲۰۱۶ درگیری نظامی در این منطقه به مدت چهار روز به طول انجامید. سازمان امنیت و همکاری اروپا سال‌هاست تلاش دارد تا از طریق دیپلماتیک به راه حلی برای این مسئله از طریق گفت‌وگو و تفاهم دست یابد و صلح را در این منطقه برقرار کند.

منابع: روزنامه اعتماد، همدلی، جام جم، ایران.