چرا ظریف به بیروت رفت؟

ابوالقاسم دلفی - سفیر پیشین ایران در فرانسه در روزنامه شرق نوشت: به‌دنبال اقدامات و تحرکات اولیه از سوی جمهوری اسلامی ایران متعاقب فاجعه انفجار بیروت، شامل پیام‌های همدردی و تشویق به ایستادگی مردم مظلوم و مقاوم لبنان در برابر توطئه‌ها و ارسال محموله کمک‌های ایران به لبنان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در اقدامی بجا و دیپلماتیک عازم بیروت شد.

اینکه حضور لازم و ضروری جمهوری اسلامی ایران در صحنه لبنان برای ابراز همبستگی با مردم این کشور در شرایط سخت فعلی و شبهه‌زدایی از تصویر کدر در حال طراحی از دیپلماسی ایرانی می‌باید قبل از نمایش مسئله‌دار رئیس‌جمهور فرانسه در لبنان انجام می‌شد یا نه و اینکه زمان اقدام وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران بر اساس ضروریات و الزامات شرایط داخلی و منطقه‌ای متأثر از تحولات بین‌المللی انتخاب شده است یا مفروضات دیگر، در اصل ابتکار تحرک دیپلماسی ایرانی و رهایی آن از قیدوبندهای بعضا دست‌وپاگیر و بی‌پایه و اساس، تأثیر بسزایی در اصل موضوع نخواهد داشت.

صحنه لبنان امروز پس از حوادث بندر بیروت، شاهد تحرک و حضور همه بازیگران داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی معارض با منافع جمهوری اسلامی ایران در این کشور و بعضا در کل منطقه غرب آسیا برای کمک‌رسانی به توطئه‌ای است که ابتدا و انتهای آن کوتاه‌کردن دست قدرتمند حزب‌الله و حامی بی‌قید‌وشرطش ایران از تأثیرگذاری و حمایت از حیات سالم و مستقلانه لبنان و بازگشایی محیط مناسب برای مدعیان قیمومیت و کنترل ماترک قرارداد سیکس‌-پیکو و کاستن از خطرات علیه امنیت و آرامش کاذب برای صهیونیسم در سرزمین‌های اشغالی است.

دیدار‌ها و سفرهای دیپلماتیک به لبنان یکی پس از دیگری، قبل و بعد از سفر وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، با تأکید بر حضور برای پیگیری تحولات و اصرار بر تغییرات و اصلاحات اساسی و بنیادی در مدیریت لبنان در حال انجام است‌.

به نظر می‌رسد فرانسه در «لباس» به‌اصطلاح مدافع فعال برای تحقق تغییرات و اصلاحات در لبنان، گردهم‌آوردن همه طرف‌ها و بازیگران مورد قبولش تحت حاکمیت فراگیر و دولت عهده‌دار مأموریت را هدف‌گذاری کرده و در این راه از تمامی ابزارهای ملی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود استمداد طلبیده است.

تشکیل کنفرانس ویدئویی حمایت از لبنان در اوایل هفته گذشته در پاریس با حضور همه طرف‌های همسو و مدعی در لبنان که جای خالی ایران در آن خودنمایی می‌کرد و مشروط‌کردن هرگونه کمک به لبنان به تحقق شروط صندوق بین‌المللی پول و اصلاحات بنیادین در لبنان تحت لوای سازمان ملل، از بارزترین ابتکارات کاخ الیزه برای آینده لبنان بود.
میشل دکلو از نزدیکان به دیپلماسی فرانسه و از مؤسسه مطالعاتی فرانسوی موسوم به «مونتاین»، در مطلبی در روزنامه لبنانی «اوریان دو ژور» یادآوری کرده است که مکرون به‌دنبال تغییراتی برای لبنان است که کلیدی هستند.

اگرچه رئیس‌جمهور فرانسه در سفر به بیروت با همه احزاب سیاسی لبنان گردهمایی برگزار کرد و علنی هم صحبتی از کنارگذاشتن حزب‌الله به میان نیاورد، اما نظراتش در یک جمله و مبنی بر اینکه «اصلاحات در درجه اول و سپس ژئوپلیتیک» خلاصه می‌شود و در آن نیات و مطالبات خود را برای خروج لبنان از شرایط فعلی و چگونگی اعطای کمک به این کشور پس از انجام اصلاحات ابراز کرد.

ادعا‌ها و انتظارات رئیس‌جمهور فرانسه، عملا هیچ‌گونه بروزی در صحنه داخلی لبنان تاکنون نداشته است، اما ظاهرا ایالات متحده، کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و در رأس آنها عربستان سعودی دیدگاه‌های نسبتا نزدیکی به مکرون داشته‌اند. این گروه بر ضرورت انجام اصلاحات بنیادین و بزرگ در لبنان تأکید کرده‌اند و بدون تحقق آن، ارسال هرگونه کمک را منتفی دانسته‌اند.

به عقیده ناظران تحولات لبنان، اصلاحات مورد نظر گروه یاد‌شده در درجه اول کنار‌گذاشتن حزب‌الله از صحنه لبنان یا محدودکردن حوزه‌های نفوذ و تأثیرگذاری این گروه در لبنان است.

بنا بر اظهار «ریاض کحواجی»، مدیر مؤسسه تحلیل نظامی خاورمیانه و خلیج فارس INEGMA مستقر در دبی، عربستان سعودی در یکی، دو سال گذشته هرگونه کمک به لبنان را با ادعای اینکه حزب‌الله کنترل این کشور را در اختیار دارد، متوقف کرده و حتی از متحد اصلی خود در لبنان که سعد حریری است، به‌دلیل بی‌تحرکی او در برخورد با حزب‌الله دوری کرده است.

از طرف دیگر موضع ایالات متحده درباره وضعیت فعلی لبنان تا حدودی ابهام و تیرگی دارد. در شرایطی که دشمنی آمریکا با ایران و هم‌پیمان این کشور در لبنان آشکار و علنی است و قطع منابع مالی حزب‌الله از مطالبات اساسی واشنگتن است، صداهای دیگری در دولت ترامپ خواستار آن است که مقابله با حزب‌الله را از داشتن روابط خوب آمریکا و لبنان باید جدا کرد. در همین چارچوب و قبل از سفر وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به بیروت، دیوید هال، معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا که طرفدار خط میانه‌روی شدید است، به لبنان سفر کرد که می‌تواند نشانه‌ای از این باشد که واشنگتن به‌دنبال رویارویی کمتری با حزب‌الله در این کشور است.

درعین‌حال مطالب منتشرشده در روزنامه وال‌استریت‌ژورنال هم حاکی از آن است که ایالات متحده درصدد افزایش فشار بر حزب‌الله و تحریم سیاست‌مداران نزدیک به این حزب، از‌جمله جبران باسیل، وزیر خارجه پیشین لبنان است.
در همین حال یکی از سؤا‌ل‌های اساسی در فضای سیاسی موجود لبنان این است که آیا از نظر ایالات متحده به‌حاشیه‌راندن حزب‌الله به‌عنوان بخشی از اصلاحات در این کشور برای جلوگیری‌نکردن از ارسال کمک‌های بین‌المللی به لبنان است؟ که ظاهرا پاسخ این پرسش به نتیجه تلاش‌های جاری و سفر‌های انجام‌شده به لبنان بستگی زیادی خواهد داشت.

وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در شرایطی متعاقب سفرهای اخیر غربی‌ها به لبنان وارد بیروت شد که به نظر می‌رسد در درجه اول می‌تواند برای ممانعت از فروپاشی حاکمیت فعلی در لبنان تلاش کرده و تدابیری جمعی بیندیشند تا زمینه ارسال کمک‌های بین‌المللی به این کشور بحران‌زده فراهم شود.

اولویت‌های دیپلماسی ایرانی و تمایلات مسالمت‌جویانه برای بازگرداندن آرامش به لبنان مأموریتی بسیار پیچیده و دشوار است که نیاز به همدلی و همراهی همه بازیگران داخلی کشور در صحنه لبنان دارد.

آنچه مسلم است، این است که حزب‌الله بخشی اساسی از حاکمیت در لبنان است و کسی خارج از لبنان نمی‌تواند برای مدافع امنیت لبنان تعیین تکلیف کند؛ بنابراین خواب‌های پریشان برای لبنان و موجودیت حزب‌الله هرگز تحقق عینی نخواهد یافت.

در اینکه خروج از شرایط فعلی لبنان جز با گفت‌وگوهای فراگیر داخلی و زمینه‌سازی برای مشارکت همه بازیگران تأثیرگذار و... معارض روند تحولات کشور زیتون در درجه اول اهمیت برای بازگشت صلح و آرامش به لبنان و منطقه اساسی و حیاتی است، نمی‌توان اندکی تردید داشت، اما می‌توان تصور کرد که دیپلماسی ایرانی حاضر در لبنان که می‌باید پرچم‌دار حرکت منطقه‌ای راهبرد جمهوری اسلامی ایران برای نمایش اقتدار سیاسی و مسالمت‌جویانه کنش‌ها و واکنش‌های کشور در مناسبات منطقه‌ای باشد، بذر تازه‌ای از «دوستی و صلح‌طلبی» را در منطقه‌ای مملو از خشونت و نفرت و به‌ویژه فتنه‌آفرینی‌های رژیم صهیونیستی بکارد.