۱۸ تیرِ ۷۸؛ برادر خاطرت هست؟

روزنامه شرق درباره حوادث کوی دانشگاه نوشت: توقیف روزنامه سلام گروهی از دانشجویان دانشگاه تهران را به برپایی تجمعی اعتراض‌آمیز در داخل محوطه کوی دانشگاه ترغیب کرد. با وجود اینکه این تجمع با شعارهای تندی همراه بود؛ اما در ساعات پایانی شب به آرامی پایان یافت.

با‌این‌حال بامداد روز ۱۸ تیر گروهی از نیروهای لباس‌شخصی با همراهی برخی مأموران، ضمن حمله به کوی دانشگاه، دانشجویان را مورد ضرب و جرح قرار داده، عده‌ای را بازداشت کردند. این حمله موجی از اعتراضات را در دانشگاه تهران و پس از آن تبریز، ایجاد کرد. ماجرا در روزهای بعد با خروج دانشجویان از محیط کوی به ناآرامی‌هایی در سطح تهران تبدیل شد و در پی ورود گروه‌های غیردانشجو به غائله، کار به درگیری کشید و طبق گزارش‌های رسمی دانشجویی به نام عزت ابراهیم‌نژاد در جریان درگیری‌ها کشته شد.

حمله شبانه به کوی دانشگاه با واکنش شدید مسئولان دستگاه‌های مختلف دولتی مواجه شد؛ از آن جمله استعفای مصطفی معین، وزیر علوم وقت بود که در واکنش به این موضوع رخ داد. روزنامه همشهری ۲۱ تیر ۷۸ در خبری نوشت: «در پی وقوع حوادث دلخراش و تأثربرانگیز شب جمعه کوی دانشگاه تهران که در آن دانشجویان مستقر در خوابگاه مورد تعرض قرار گرفتند، دکتر مصطفی معین، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، در اعتراض به این عمل استعفای خود را به رئیس‌جمهوری تقدیم کرد. رئیس‌جمهور در پاسخی به وزیر فرهنگ و آموزش عالی ضمن رد این استعفا از تلاش‌های آقای معین و دیگر مسئولان در آرام‌کردن فضای متشنج کوی دانشگاه تقدیر کرد و با تأکید بر پرهیز از هرگونه خشونت و تشنج، آرامش را اساسی‌ترین نیاز کشور و لازمه مهم توسعه سیاسی دانست.

متن پاسخ رئیس‌جمهور به استعفای وزیر آموزش عالی به این شرح است: ضمن ابراز تأسف فراوان و همدلی با جناب‌عالی و همه آنان که خود را در برابر امنیت، آزادی و استقلال کشور و شادابی و پیشرفت و سرزندگی دانشگاه‌ها و مراکز علمی میهن مسئول می‌دانند، در پاسخ به استعفای شما، من نیز حادثه زشت و تلخ کوی دانشگاه تهران را محکوم می‌کنم و ضمن عذرخواهی از این اهانت به ساحت علم و دانشگاه، اعلام می‌دارم به یاری حق تا کشف همه ابعاد قضیه و برخورد مناسب با آن، پیگیری امور را ادامه خواهم داد و همان‌طور که می‌دانید، تصمیم‌های مناسبی در این باب اتخاذ شده که به اطلاع مردم و دانشگاهیان رسیده است و خواهد رسید. با قدردانی از دلسوزی و تدبیر شما و سایر همکاران عزیز، خصوصا تلاش بی‌وقفه در آرام‌کردن فضای سنگین متشنج جمعه‌شب گذشته، از جناب‌عالی که همکار خوب دولت و خدمتگزار امین و دردآشنای انقلاب و کشور و یار و همراه صمیمی دانشگاهیان عزیز هستید، می‌خواهم که همچنان محکم و استوار مسئولیت خطیرتان را ادامه دهید و در همه حال و همه جا به لطف خداوند و پشتیبانی ملت شریف و دانشگاهیان و دانشجویان عزیز مستظهر باشید.

همه باید بدانیم که در شرایط حساس کشور آرامش و پرهیز از هرگونه خشونت و تشنج اساسی‌ترین نیاز کشور و لازمه مهم توسعه سیاسی است و موفقیت دولت مرهون این آرامش است و مطمئن هستم دانشگاهیان عزیز و همه مردم شریف کشور با سلاح منطق و خویشتن‌داری، دولت و مسئولان را جهت پیگیری همه‌جانبه قضیه و مأیوس‌کردن کسانی که می‌کوشند تا از اوضاع به سود مقاصد سوء خود بهره‌برداری کنند، یاری خواهند کرد».

در پی صدور فرمان پیگیری واقعه کوی، کمیته‌ای ویژه در شورای عالی امنیت ملی مأموریت یافت تا ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کند. اعضای این کمیته شامل ابراهیم رئیسی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، مرتضی رضایی، رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عباسعلی فراتی، دادستان دادسرای نظامی استان تهران، احمد وحیدی، رئیس اداره اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، غلامرضا ظریفیان، نماینده وزیر فرهنگ و آموزش عالی، مصطفی تاج‌زاده و غلامحسین بلندیان از معاونان وزارت کشور و جمال شفیعی، نماینده وزارت اطلاعات زیر نظر علی ربیعی عضو دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در محل دبیرخانه مستقر شد تا مجموعه حوادث و عوامل مؤثر در واقعه کوی دانشگاه را در مقطع زمانی از ۲۱:۳۰ روز ۱۷ خرداد ۷۸ تا روز جمعه ۱۸ تیر همان سال مورد بررسی و تحقیق همه‌جانبه قرار دهد.

رئیس‌جمهور وقت: حادثه کوی دانشگاه فوق‌العاده تلخ بود

خاتمی ۲۲ تیر در پایان جلسه کمیته ویژه شورای عالی امنیت ملی کشور برای پیگیری حوادث کوی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار صداوسیما گفت: «حادثه کوی دانشگاه فوق‌العاده تلخ بود. البته من نظر خود را پیش‌از‌این اعلام کرده‌ام. این حرکت و اهانت به دانشگاه و محیط علم و برخورد خشونت‌آمیز با دانشجویان برای همه ما غیرقابل تحمل بود و به این جهت، بلافاصله کمیته ویژه‌ای از طرف دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی تشکیل شد و به تأیید رهبر معظم انقلاب رسید و کار خود را با جدیت ادامه داده و می‌دهد». او تأکید کرد که «در برخورد با عوامل این حادثه جدیت دارم و امیدوارم در آینده بتوانم با تفصیل و تحلیل بیشتر در‌این‌باره صحبت کنم. حادثه‌ای که پنجشنبه‌شب رخ داد، بعد از یکی، دو روز، جریان انحرافی در آن پیدا شد و به نظر من این جریان خیر کشور را نمی‌خواهد و هدفش لطمه‌زدن به اصل نظام و ایجاد آشوب و تشنج در جامعه است. خوشبختانه جامعه دانشجویی برائت خود را از این جریان اعلام کرد؛ زیرا رفتارهای انجام‌شده با هیچ‌یک از موازین سازگار نیست.

علاوه‌بر‌آن مشخص شد که عده‌ای از دستگیرشدگان دانشجو نیستند و قطعا سوء‌استفاده‌ای از این جریان می‌شود. اصولا جریان آشوب برخلاف مصالح نظام و ملت و شعار‌ها و سیاست‌های دولت است. دولتی که شعارش مقابله با هرگونه خشونت و آشوب‌طلبی است. این جریانات در مقابل دولت و به‌خصوص شعار توسعه سیاسی دولت قرار دارد. کارهایی که آشوب‌طلبان انجام می‌دهند، خیری در آن نیست. باید در برابر کسانی که به اموال عمومی آسیب می‌رسانند و برای شهروندان مزاحمت ایجاد می‌کنند، ایستاد. به خاطر سیاست‌های دولت و مصالح نظام می‌کوشیم که با این خشونت‌ها با خشونت برخورد نشود و تلاش می‌شود که این اقدام با روش‌های قانونی صورت گیرد. ایجاد آشوب و اغتشاش کار دشواری نیست. می‌خواهیم یاد دهیم که با خشونت نیز می‌توان بدون خشونت برخورد کرد. مطالبی که مطرح می‌شود و شعارهای تحریک‌کننده علیه ارزش‌های نظام که همراه با شعارهای فریب‌دهنده در حمایت از دولت سر داده می‌شود، برای ایجاد تفرقه و زمینه آشوب در جامعه است. ملت شریف ایران گول نمی‌خورد.

من از مردم که این روز‌ها تا حدودی آرامش‌شان در بعضی از نقاط تهران به هم خورد، معذرت می‌خواهم و اطمینان می‌دهم که این حرکت‌ها ادامه پیدا نکند و از ملت شریف ایران می‌خواهم که هرچه بیشتر از این جریانات دور باشند تا دولت راحت‌تر در این زمینه عمل کند و مطمئن باشند که این مسئله به لطف خدا خاتمه پیدا خواهد کرد».

مقام معظم رهبری: قلبم جریحه‌دار شد

فردای آن روز مقام معظم رهبری در جمع گروهی از دانشجویان درباره واقعه کوی سخنان مهمی را ایراد کردند و با بیان اینکه حمله به محیط‌های دانشجویی به نام دفاع از دین و ولایت غلط و محکوم است، تشکیل کمیته ویژه تحقیق درباره واقعه کوی را تأیید کردند: «مطلبی که از نظر من مهم‌تر از همه است و ذهن من را مشغول کرده است، حمله به خوابگاه جوانان و دانشجویان است. این حادثه تلخ، قلب مرا جریحه‌دار کرد. حادثه غیرقابل قبولی در جمهوری اسلامی بود، حمله به منزل و مأوا و مسکن یک ‌جمعی، به‌خصوص در شب یا در هنگام نماز جماعت، به‌هیچ‌وجه در نظام اسلامی قابل قبول نیست. جوانان این کشور چه دانشجویان و چه غیر دانشجویان فرزندان من هستند و هرگونه چیزی که برای این مجموعه‌ها مایه اضطراب و ناراحتی و اشتباه در فهم باشد، برای من بسیار سخت و سنگین است.

هر کسی بوده، فرق نمی‌کند. چه در لباس نیروی انتظامی، چه در غیر آن. کسانی که در نظام جمهوری اسلامی تخلف می‌کنند، باید با آنان برخورد بشود؛ اما کسی که تخلفی نکرده است، کسی که در خانه خود در حال استراحت است، آن هم در محیط جوان دانشجویی، کار بسیار خطا و ناروایی نسبت به او انجام گرفته است. اینکه صد نفر یا دویست نفر از کوی دانشگاه خارج شدند و حرف‌هایی زدند و شعارهایی دادند، بهانه و مجوزی نمی‌شود برای اینکه کسانی، در هر لباس و با هر نامی وارد آن محیط بشوند و کارهای ناروایی انجام بدهند، به‌خصوص وقتی ‌که نام مقدس نیروی انتظامی در میان می‌آید، عملی که موجب بشود نیروی انتظامی بدنام بشود، قضیه سخت‌تر می‌شود.

شما می‌دانید که امروز نیروی انتظامی در اطراف کشور، در جاده‌ها، در مرز‌ها، در برخورد با اشرار، چه جان‌فشانی‌هایی می‌کند و چه زحماتی می‌کشد، چقدر از اینها برای حفظ امنیت ما، جان خود را از دست می‌دهند، با‌این‌حال، به وسیله چند نفر عملی انجام بشود که چهره این خدمتگزاران در نظر بعضی تیره بشود، آیا این انصاف است؟ یا آن‌طوری که نقل کرده‌اند، بعضی با آوردن نام مقدس یاحسین و یازهرا وارد اتاق دانشجوی بسیجی یا دانشجوی جانباز بشوند و او را از خواب بیرون بیاورند، یا آن‌طور حوادثی را به وجود بیاورند. آیا این درست است؟ اینها قلب را می‌فشارد، این‌همه جوان مؤمن، عاشقان امام حسین(ع)، عاشقان فاطمه زهرا(س)، در همه جای کشور، در خدمت اسلام، در خدمت کشور، در طول دوران دفاع مقدس، در هر خطری که این کشور را تهدید کند، سینه سپر می‌کنند و وارد می‌شوند؛ اما بعد کسانی‌ با استفاده از این نام‌ها حوادثی را به وجود بیاورند. برای من، حادثه خیلی تلخی بود. البته من تأکید کردم که اطراف این حادثه تحقیق بشود و بروند حادثه را درست بسنجند. قرار شد رئیس‌جمهور محترم و مسئولان هیئت تحقیقی را تعیین کنند، من هم ممکن است خودم کسی را در این هیئت بگذارم».

نتیجه اعلامی کمیته ویژه‌ بررسی وقایع کوی دانشگاه

کمیته ویژه بررسی وقایع کوی دانشگاه روز 24 تیر 78 در بخشی از گزارش خود آورد: «... مجموعه‌ گزارش‌های رسیده و اظهارات بیان‌شده در كمیته تحقیق نشانگر آن است بین 25 الی 30 نفر نیروی شخصی غیروابسته به نیروی انتظامی از فرصت استفاده كرده و وارد كوی شده‌اند. سرپرست ناحیه‌ انتظامی تهران بزرگ اظهار می‌دارد این افراد از درِ دانشكده فنی وارد شده‌اند. در این مرحله سه سرباز وظیفه‌ جمعی یگان ویژه ناتب گروهان شهید دستغیب اظهار داشته‌اند، هنگامی كه از طبقه‌ سوم به پایین می‌آمدیم، مشاهده كردیم نیروها محل را ترک كرده‌اند و تعداد زیادی دانشجو در راه‌پله‌ها حضور دارند. آنها مجددا به سمت پشت‌بام برمی‌گردند و از آنجا حضور خود را به نیروهای انتظامی از بالای پشت‌بام اعلام می‌نمایند. تعدادی دانشجو، با مشاهده سربازان، آنها را به گروگان می‌گیرند. نام‌بردگان اظهار می‌دارند تعدادی دانشجوی عصبی به سمت آنان حمله‌ور شده قصد ضرب‌وشتم آنها را داشته‌اند و آنها را با خشونت به سمت طبقات پایین منتقل می‌نمایند. در این هنگام تعداد 10 الی 15 دانشجو به محافظت از سربازان می‌پردازند. این افراد به زیرزمین ساختمان 14 كه متعلق به انبار خوابگاه كوی بوده، انتقال داده می‌شوند.

ورود یكی از افراد وابسته به گروه‌های شناخته‌شده در این زمان، آقای موسوی‌لاری از طریق معاون سیاسی استانداری نسبت به ورود نیرو به داخل كوی اطلاع یافته است. در این فاصله مذاكرات میان مسئولان سیاسی و انتظامی صورت می‌گیرد. از‌جمله وزیر محترم كشور تدابیری را به جانشین ناجا اعلام می‌كند و نام‌برده نیز این تدابیر را به فرمانده حاضر در صحنه ابلاغ می‌نماید. ورود نیروهای شخصی غیررسمی و ضرب‌وشتم دانشجویان توسط این افراد بر هیجانات و عصبانیت دانشجویان فوق‌العاده افزوده است. حضور آقای (...) از افراد شاخص وابسته به گروه‌های شناخته‌شده غیررسمی، در محوطه كوی با توجه به شناخته‌شدن وی نزد دانشجویان محرک‌زا بوده است».