آیا روسیه می‌تواند پلی میان تهران و واشنگتن بسازد؟

فرارو: روسیه آمادگی خود را برای میانجی‌گری در گفت‌و‌گو میان ایران و دولت ترامپ اعلام کرده است. این میانجی‌گری شامل موضوعاتی همچون برنامه هسته‌ای ایران و حمایت این کشور از گروه‌های مقاومت منطقه‌ای می‌شود. با اینکه مذاکرات هنوز در مراحل اولیه است، ایران تردید‌هایی نسبت به نیت روسیه دارد و احتمال می‌دهد که در معاملات دوجانبه آمریکا و روسیه، منافع تهران قربانی شود.

روسیه اعلام کرده است که برای ایفای نقش در ایجاد ارتباط میان دولت ترامپ و ایران آمادگی دارد. این همکاری بر موضوعاتی نظیر برنامه هسته‌ای ایران و حمایت‌های این کشور از گروه‌های مقاومت در منطقه متمرکز است. بر اساس اطلاعات منابع آگاه، دونالد ترامپ در ماه فوریه از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه درخواست کرده است که در این خصوص میانجی‌گری کند. همچنین مقامات ارشد دولت ترامپ در مذاکراتی که در عربستان سعودی برگزار شده، این درخواست را با مقامات روسی مطرح کرده‌اند. با این حال، منابع مطلع تأکید می‌کنند که این مذاکرات همچنان در مراحل اولیه قرار دارد و مشخص نیست که آیا در نهایت منجر به گفت‌و‌گو‌های مستقیمی میان واشنگتن و تهران خواهد شد یا خیر.

پیشنهاد خودجوش روسیه برای کمک به حل بحران ایران

یکی از مقامات کاخ سفید، که خواست نامش فاش نشود، گفته است که روسیه بدون دریافت درخواست رسمی از ایالات متحده، به‌صورت خودجوش پیشنهاد کمک برای مدیریت این موضوع را ارائه کرده است. این مقام تاکید کرد: «رئیس‌جمهور ترامپ با احیای سیاست فشار حداکثری، که تنها چند روز پس از آغاز دومین دوره ریاست‌جمهوری‌اش اعلام شد، به‌وضوح نشان داد که ایالات متحده توسعه تسلیحات هسته‌ای ایران را تحمل نخواهد کرد.»

در همین حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در مصاحبه‌ای با بلومبرگ اظهار داشت که روسیه معتقد است ایالات متحده و ایران باید از طریق مذاکره به حل‌وفصل مشکلات خود بپردازند. او همچنین تأکید کرد که مسکو آماده است هر اقدام لازم را برای کمک به تحقق این هدف انجام دهد. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در کنفرانسی خبری در تهران اعلام کرد: «با توجه به اهمیت این مسائل، طبیعی است که کشور‌های مختلف تمایل خود را برای کمک به حل مشکلات اعلام کنند.»

گفتگوی ایران و قطب شمال روی میز مذاکرات حساس ریاض

در همین حال، دونالد ترامپ پس از آغاز دومین دوره ریاست‌جمهوری‌اش، حدود شش هفته پیش، تلاش‌هایی را برای احیای روابط با ولادیمیر پوتین انجام داده است. این روابط پس از حمله گسترده روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ قطع شده بود. ترامپ امیدوار است که از طریق مذاکره مستقیم با پوتین، به جنگ اوکراین پایان دهد. یکی از این اقدامات شامل گفت‌وگوی تلفنی میان این دو رهبر در ۱۲ فوریه بود. همچنین، هر دو طرف اعلام آمادگی کرده‌اند که در سایر مسائل ژئوپلیتیکی از جمله توسعه مسیر‌های تجاری و بهره‌برداری از منابع قطب شمال همکاری کنند.

در تاریخ ۱۸ فوریه، مقامات عالی‌رتبه ایالات متحده و روسیه از جمله مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا و سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در ریاض دیدار کردند. موضوع اصلی این جلسه، بررسی تمایل واشنگتن برای جلب کمک مسکو در ارتباط با موضوعات مرتبط با ایران بود. منابع آگاه اعلام کرده‌اند که این نشست پشت در‌های بسته برگزار شده و جزئیات آن هنوز به طور کامل علنی نشده است. سرگئی لاوروف پس از این ملاقات، در دیداری جداگانه با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در تهران، نتایج این مذاکرات را با مقامات ارشد ایرانی مطرح کرد. عباس عراقچی نیز در یک کنفرانس خبری تلویزیونی این موضوع را تأیید کرد.

ترامپ و سیگنال‌های متناقض؛ فشار حداکثری یا تلاش برای توافق هسته‌ای جدید با ایران؟

روز سه‌شنبه خبرگزاری اینترفاکس به نقل از یوری اوشاکوف، دستیار کرملین گزارش داد که روسیه و ایالات متحده در ریاض در مورد مسائل مرتبط با ایران گفت‌و‌گو کرده و به توافق رسیده‌اند که بحث‌های جداگانه‌ای را پیرامون این موضوع آغاز کنند. اوشاکوف همچنین اشاره کرد که هنوز هیچ سیگنال جدیدی از جانب ایالات متحده دریافت نشده است.

در همین حال، لازم به یادآوری است که در سال ۲۰۱۵، در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، توافق هسته‌ای مهمی بین ایران و گروه ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) منعقد شد. این توافق، که با میانجی‌گری اتحادیه اروپا و مشارکت مستقیم چین و روسیه به دست آمد، محدودیت‌های قابل‌توجهی را بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرد و در مقابل، کاهش برخی از تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور را ممکن ساخت. با این حال، پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ، او در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود از این توافق خارج شد. این اقدام نه تنها موجب تضعیف توافق هسته‌ای شد، بلکه یک بحران اقتصادی شدید را بر جمهوری اسلامی ایران تحمیل کرد.

از زمانی که دونالد ترامپ بار دیگر به ریاست‌جمهوری ایالات متحده بازگشته، سیگنال‌های متناقضی درباره ایران ارسال کرده است. او از یک سو تأکید کرده که سیاست «فشار حداکثری» دوران پیشین خود را احیا خواهد کرد. این سیاست شامل تحریم‌های اقتصادی شدید و اقداماتی علیه نیرو‌های امنیتی ایران بود که پیش‌تر به ترور یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منجر شد. از سوی دیگر، ترامپ تصریح کرده که مایل است «به‌سرعت» برای دستیابی به یک «توافق صلح هسته‌ای تأیید شده» با ایران تلاش کند. در همین حال، روابط ایران و روسیه که هر دو تحت تحریم‌های شدید ایالات متحده قرار دارند در زمینه‌هایی مانند تجارت و انرژی به‌طور قابل توجهی گسترش یافته است. این همکاری‌ها، به‌ویژه پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین شدت گرفته است.

ضرورت کانال‌های ارتباطی جدید میان واشنگتن و تهران

نیکلای کوژانوف، استادیار مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر معتقد است که «ایالات متحده و ایران هر دو در جستجوی راه‌هایی برای ایجاد کانال‌های ارتباطی جدید هستند که بتواند به آغاز یک گفت‌وگوی سازنده منجر شود.» به گفته او، هرگونه توافق احتمالی میان این دو کشور بسیار پیچیده خواهد بود و احتمالاً نیازمند کاهش تحریم‌های اقتصادی از سوی آمریکا و همچنین اعمال محدودیت‌هایی از سوی ایران بر فعالیت‌های منطقه‌ای‌اش خواهد بود.

الی گرانمایه، معاون برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای روابط خارجی اروپا، گفته است: «بعید می‌دانم تهران روسیه را به‌عنوان یک میانجیگر قابل‌اعتماد بپذیرد، به‌ویژه اگر روسیه و آمریکا در معاملات دوجانبه‌ای درگیر باشند که ایران نگران است در نهایت قربانی آنها شود.»

با این حال، گروهی رو به رشد از تحلیلگران و مقامات بر لزوم حل‌وفصل اختلافات میان واشنگتن و تهران تأکید دارند. در همین حال، ایران به افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم فراتر از محدودیت‌های تعیین‌شده در توافق برجام ۲۰۱۵ ادامه داده است؛ توافقی که دونالد ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری‌اش لغو کرد. روز دوشنبه، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار آغاز مذاکرات مستقیم میان ایران و ایالات متحده شد و اعلام کرد که این سازمان در حال گفت‌و‌گو‌های سطح بالا با کاخ سفید است. این درخواست پس از هشدار هفته گذشته آژانس مطرح شد که تأیید می‌کرد ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به سطحی نزدیک به تسلیحات رسیده و از زمان انتخاب مجدد ترامپ، بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.