داستان تومان، ریال و قران در تاریخ کشورمان

روزنامه خراسان: در این گزارش به دنبال فایده و ضرر حذف ۴ صفر از پول نباشید، داستان جذاب‌تری برایتان تدارک دیده ایم. بالاخره صبح دیروز لایحه حذف چهار صفر از پول ملی و تعیین «تومان» به عنوان واحد پول ملی، به تصویب مجلس رسید و بعد از ۸۸ سال دوباره تومان پول رسمی کشور شد. البته از همان ۸۸ سال پیش هم که ریال واحد پول رسمی کشور شد جایگاهی بین مردم پیدا نکرد و در حساب و کتاب مردم کشورمان وارد نشد و تومان جایگاه اصلی را داشت. امروز باهم مروری خواهیم داشت به داستان تومان، ریال و قران در تاریخ دور و گذشته کشورمان.

یادگار دوران پرتغالی‌ها

اول فروردین سال ۱۳۱۱ بود که پهلوی اول «ریال» را به عنوان واحد پول ملی ایران انتخاب کرد، اما چرا «ریال»؟ ماجرا به ۵۰۰ سال پیش برمی گردد یعنی زمانی که پرتغالی‌ها برای خودشان ابرقدرتی بودند و اقتصاد جهانی را در دست داشتند. در آن دوران خلیج فارس هم مثل خیلی از دیگر نقاط جهان به اشغال پرتغالی‌ها در آمده بود. البته آن‌ها بعد از حدود ۱۱۰ سال حضور در خلیج فارس، از جنوب کشورمان به کمک انگلیسی‌ها که نقشه اشغال ایران را کشیده بودند، اخراج شدند؛ یعنی ۴۰۰ سال پیش درست زمانی که شاه عباس زمام کشور را در دست داشت. متاسفانه انگلیسی‌ها هم صد‌ها سال کشورمان را غارت کردند.

حتما الان این سوال برای تان به وجود آمده که خب ریال کجای این قصه قرار دارد. عجله نکنید ریال در اصل فارسی شده رئال است که معنی اش می‌شود «سلطنتی». رئال واحد پول کشور‌های اسپانیا و پرتغال است. آن‌ها هر کشوری را که اشغال می‌کردند این واحد پولی را هم برای آن‌ها به یادگار می‌گذاشتند. به هر حال پرتغالی‌ها رفتند، اما ریال را در کشورمان به یادگار گذاشتند.

البته تنها ایران نیست که واحد پولی اش ریال است بلکه اگر دقت کنید چند کشور دیگر هم در حاشیه خلیج فارس از واحد پولی ریال استفاده می‌کنند، مثل عربستان، قطر، عمان و یمن و حتی برزیل هم واحد پول شان ریال است. هیچ وقت برایتان سوال پیش نیامده بود که چرا واحد پول ایران و عربستان یکی است؟ با این حال ریال هیچ وقت در زبان روزمره مردم به کار نرفت و بالاخره مانند پرتغالی ها، در حال اخراج از تاریخ کشورمان است و دوباره تومان به جایگاه خودش بر می‌گردد.

رد پای مغول‌ها

ماجرای «تومان»، اما به دوران اشغال ایران توسط مغول‌ها بر می‌گردد. مغول‌ها به هر ۱۰ هزار سرباز می‌گفتند تومان. فرمانده این ۱۰ هزار سرباز هم می‌شد، امیر تومان. بعد از اشغال ایران توسط آن ها، تومان وارد بازار معاملات ایران شد. در آن دوران هر تومان معادل ۱۰ هزار دینار بود البته تومان واحد پول نبود بلکه یک واحد محاسباتی برای پول بود. مثلا ما پول یک میلیونی نداریم، ولی برای شمارش یک میلیون استفاده می‌کنیم. آغا محمدخان قاجار اولین کسی بود که سکه‌های طلایی با عنوان تومان را به صورت رسمی در کشور رواج داد. سکه‌هایی با وزن‌های ۴، ۸ و ۱۶ گرم که به ترتیب نیم، یک و دو تومانی بودند.

نخستین اسکناس‌های رایج با واحد تومان هم در زمان ناصرالدین شاه و توسط بانک ایران در سال ۱۳۰۹ طراحی و چاپ شدند. این اسکناس‌ها با واحد پول تومان منتشر شدند و شامل اسکناس‌های یک، ۲، ۳، ۵، ۱۰، ۲۰، ۲۵، ۵۰، ۱۰۰ و ۵۰۰ تومانی بودند. نکته جالب این که حکومت ملی آذربایجان هم در سال ۱۳۱۴ به رهبری جعفر پیشه وری اسکناس یک تومنی، پنج تومنی، ۱۰ تومنی و ۵۰ تومنی داشتند.

البته نوشتار تومان در این اسکناس‌های حکومت آذربایجان به تومن تغییر کرد. حالا طبق قانونی که دیروز به پیشنهاد دولت و توسط مجلس تصویب شد، دوباره سکه‌ها و اسکناس‌های تومانی رواج پیدا می‌کند و دوران ۸۸ ساله ریال هم به انتها می‌رسد. از این به بعد باید به جای ۱۰ هزار ریال بگوییم یک تومان. اما برای واحد کمتر تومان باید چه کرد؟ با توجه به ماده یک لایحه تصویبی، هر تومان معادل ۱۰۰ قران می‌شود که خودش حکایتی جدا دارد.

حکایت «قرون»

قران یا همان قرون خودمان از دوره ناصر الدین شاه رواج پیدا کرد. محمد نوبخت در وبلاگش مدعی است، داستان «قرون» به این بیت از حافظ برمی گردد که می‌گوید: «ساقیا می‌ده که رندی‌های حافظ فهم کرد/آصف صاحب‌قِرانِ جرم بخشِ عیب پوش». او در این مقاله تاریخی خود می‌نویسد: «تمام این اتفاق به تفال ناصرالدین‌شاه به دیوان حافظ و تعلق خاطر وافر او برمی گردد.

او شبی به این بیت از حضرت حافظ رسیده و بعد از آن خودش را «سلطان صاحب‌قِران» و پول مُلک خود را «قِران» نامید.» البته فرهمند علیپور هم در استوری اینستاگرامش نوشت: در گذشته در کشور ما یک قرن ۱۰۰ سال نبود و هر ۸۰ سال را یک قرن می‌گفتند و نصف آن را هم قران می‌گفتند. شاهی را هم که ۳۰ سال حکومت کرده باشد، صاحب یک قران حساب می‌کردند. ناصر الدین شاه هم در سی امین سال حکومتش سکه یک قرانی را منتشر و خودش را صاحب قران معرفی کرد و کاخ جهان نمای نیاوران را هم کاخ صاحب قرانیه نامید.