«رهایی از بهشت»؛ اولین انیمیشن ایرانی در «کن»

روزنامه تماشاگران امروز - فاطمه پاقلعه نژاد: «رهایی از بهشت» اولین انیمیشن ایرانی است که برای حضور در بخش رقابتی جشنواره کن پذیرفته شده و علاوه بر آن به تازگی در دو جشنواره معتبر جهانی دیگر هم مقبول هیات انتخاب شده است. این یعنی «رهایی از بهشت» استانداردهای لازم برای نمایش در این جشنواره های بزرگ را دارد.

بهرام عظیمی کارگردان باسابقه انیمیشن، زمانی که برای صحبت درباره این انیمیشن در استودیودی برنامه هفت حاضر شد گفت که این انیمیشن چندین پله سطح انیمیشن ایران را بالا برده است. شاید مسئولان برگزاری جشنواره فجر و هیات داوران آن هم، حالا و پس از موفقیت های جهانی این انیمیشن، از تصمیمشان برای قرار دادن آن در آخرین سانس نمایش کاخ رسانه و البته کاندیدا نکردن آن در هیچ رشته ای برای دریافت سیمرغ پشیمان باشند، اما این نشان از بی اهمیت بودن انیمیشن نزد مدیران فرهنگی و سینمایی کشور ما دارد.

علی نوری اسکویی، کارگردان این انیمیشن می گوید با ساخت «رهایی از بهشت» می خواسته به دنیا ثابت کند که سطح توان جوانان ایرانی برای ساخت انیمیشن بسیار بالا است. اتفاقی که شاید همین حالا هم با پذیرش این انیمیشن در سه جشنواره مهم جهانی رخ داده باشد.

انیمیشن «رهایی از بهشت» برای حضور در کن انتخاب شده ولی این انتخاب با توجه به اینکه اولین بار است یک انیمیشن ایرانی به جشنواره به این مهمی، می رود انگار خیلی سر و صدا نکرده. فکر می کنید چه دلیلی دارد؟

انیمیشن در کشور ما هم مهجور است و هم درواقع درباره آن شناخت کافی وجود ندارد. متاسفانه در حوزه سیاستگذاری فرهنگی نگاهی که به انیمیشن هست یک نگاه حمایتی است؛ از این دید که مقوله لوکسی است که بالاخره باید در گوشه ای از سبد حمایت های فرهنگی جایی داشته باشد و به دلیل اینکه عده ای هم در کشور در این حوزه مشغول هستند و باید به آنها پاسخ بدهند، در حد و حدود شعار از آن حمایت می کنند بدون این که شناخت دقیقی از نیاز، توانایی ها و ماهیت آن داشته باشند.

وقتی در سطح مدیریت کلان فرهنگی ما چنین برخوردی وجود دارد طبیعتا نمی شود انتظار داشت که مخاطب هم بتواند به بلوغ کامل در شناخت انیمیشن برسد. امروز اگر در کشور ما حتی فیلم های انیمیشن خیلی قدرتمند آمریکایی که در دنیا فروش بسیار بالایی دارند اکران شود ممکن است توفیقات فروشش از بعضی کارهای استاربیس سینمایی که بازیگرهای سینمایی یا طنز دارد کمتر باشد.

چرا؟

دلیلش این است که مردم ما هنوز به دیدن فیلم انیمیشن در سینما عادت نکرده اند و این نیاز به بسترسازی فرهنگی دارد که طبیعتا از دست فیلمساز خارج است. همه جای دنیا وقتی می بینند چیزی کمیاب و سخت است و تاثیرگذاری اش بسیار زیاد است، از آن حمایت ویژه ای انجام می دهند. در همه جشنواره های بزرگ دنیا بخش انیمیشن بخش مهم، مستقل و پرطرفداری است و به شکل ویژه ای برای آن برنامه ریزی می کنند و اهمیت ویژه ای برایش قائل می شوند برای اینکه ممکن است در سال هزاران فیلم بلند سینمایی در دنیا تولید شود که درواقع خیلی از آنها خوب یا بد هستند ولی در کل دنیا شاید در سال به اندازه تعداد انگشتان دو دست فیلم انیمیشن تولید نشود.

طبیعتا هر چیزی که کمتر است پربهاتر است ولی در کشور ما می گویند حالا انیمیشن هم هست! از آن یک حمایتی بکنیم و در کنار کارهای دیگر نمایشش دهیم.

انیمیشن همیشه در ارتقای سطح کیفی آثار سینمای دنیا پیشقدم و پیش قراول بوده. صدا و رنگ را کمپانی والت دیزنی وارد سینما می کند.

تاریخ سینما نشان می دهد که بسیاری از جلوه های ویژه و زیبایی هایی که امروز باعث می شود فیلم های سینمایی و فور ایکس در سینما ببینیم، توسط خالقان فیلم های انیمیشن طی یک فرآیند تحقیق وارد سینما شده و باعث شده سینما در یک رخوت و کلیشه باقی نماند و رشد خیلی جهشی داشته باشد. عملا سینماگران انیمیشن، سینماگرانی هستند که آینده سینما را ترسیم می کنند برای همین هم به آنها بها می دهند.

اگر اینها نبود سینمای دنیا سال ها بود با به وجود آمدن شبکه های تلویزیونی، اینترنتی وی او دی ها باید از بین رفته بود. همه اینها مدیون هنرمندانی است که در میانه صنعت و هنر حرکت می کنند. کسانی که هم باید شناخت کافی و کامل از زیبایی شناسی تصویر داشته باشند و هم مفهوم سینما و روایت را بشناسند و هم به دانش فنی مجهز باشند.

طبیعتا بنا به همه این دلایل برخورد تمام فستیوال های دنیا با انیمیشن بسیار متفاوت است. ما به این دلیل که این شناخت را در این جا نداریم، به اندازه کافی به آن بها نمی دهیم.

نقدهای مثبت زیادی درباره «رهایی از بهشت» خوانده و شنیده شده. مشخصه بارز این انیمیشن که آن را از دیگر انیمیشن های ایرانی متمایز می کند چیست؟

زمانی که ما شروع به تولید این فیلم کردیم بیش از هر چیزی برایمان خلق یک استاندارد جدید و تعریف یا بهتر بگویم بازتعریفی درست تر از قابلیت های هنر سینمای انیمیشن و توانمندی های موجود در ایران برای مخاطبین عام و خاص، اهمیت داشت. برای اینکه مخاطبان داخلی ما چه مردم باشند چه اهالی سیاستگذاری فرهنگی و حتی مخاطبین بین المللی ما، بدانند که چه پتانسیل انیمیشنی در کشور ما وجود دارد و اساس چه فیلم هایی می شود خلق کرد.

آیا فقط می توانیم برای حرف های بچگانه و کودکانه و در قالب قصه گویی کودکان به انیمیشن فکر کنیم یا انیمیشن یک درگاه بزرگ و یک جهان لایتناهی است که می شود فراژانر به آن نگاه کرد و خلاقیت های بیانی پیچیده ای را در آن ابداع کرد که قبلا به واسطه سینمای زنده امکان پذیر نبوده؟

برای همین ناگزیر ما دو کار انجام دادیم؛ یکی اینکه یک قصه جدی را انتخاب کردیم که تالیفی بود و برگرفته از یک داستان یا افسانه کهن نبود. یک قصه فراخطی، فرازمانی، فرامکانی که می تواند مسائل و شخصیت های روز ما را با تاریخ و آینده و جهان فانتزی که حتی خلق نشده و نخواهد شد گره بزند. قصه پیچیده ای را انتخاب کردیم و در تولید آن هم سعی کردیم با استاندارد متفاوتی با آنچه حتی در دنیا اتفاق افتاده، با یک نگاه هنری به فیلم بلند سینمایی آن را بسازیم.

معمولا گرافیک های هنری و فضاسازی های این طوری در فیلم های اکسپریمنتال و تجربی کوتاه اتفاق می افتد و از سوی فیلمساز امتحان می شود، به این دلیل که پرهزینه و زمان بر است و پیچیدگی های خاص خودش را دارد که باعث می شود در ابعاد تولید یک فیلم بلند شما نتوانید این پیچیدگی ها را مدیریت کنید. قصه از دو گرافیک بهره می برد. درواقع تکنیک دوبعدی و سه بعدی در کنار هم استفاده می شود که هر کدام از این تکنیک ها ساختار خاص خودشان را دارند و عملا انگار شما دارید دو فیلم بلند سینمایی همزمان تولید می کنید، چون ساختار و عوامل تولیدشان با هم فرق می کند.

شما دو تیم و دو پروداکشن را با هم کنترل می کنید و از طرف دیگر، این دو گرافیک وقتی به تنهایی دیده می شوند زیبایی خاص خودشان را دارند و وقتی با هم قرار می گیرند ممکن است اصلا ساختار زیبایی شناسی همدیگر را در ذهن مخاطب به هم بریزند.

به همین دلیل کار پیچیده ای است و ما برای اینکه نشان دهیم این توانایی وجود دارد و می شود کار جذاب و متفاوتی انجام داد، این مسیر را خلق کردیم و عملا قدم در مسیری گذاشتیم که یک کار هنری و پرادعا بسازیم. یک کاری که بیاید و بگوید من شبیه کارهایی که قبلا در دنیا انجام شده نیستم؛ من دارای اصالت و هویت متفاوتی چه در داستان گویی و چه در ساختار و فرم و گرافیک هستم و می خواهم خودم را مبرا و مستقل از شیوه هایی بدانم که در دنیا رایج است و بگویم برای خودم حرف و نظر دارم.

به نوعی این فیلم می خواهد برای انیمیشن ایران هویت سازی کند. خب این کار ارزشمندی است و به نظر من باید دولت پشت آن قرار می گرفت اما متاسفانه اتفاقی که ما این طرف شاهدش بودیم این بود که به رغم اینکه کمک های دولتی در حد مالی انجام شد ولی واقعا هیچ اهتمام دیگری برای اینکه یک اتفاق بزرگ در حال رخ دادن است وجود نداشت و اصلا کسی نه دید و نه فهمید که چه اتفاقی افتاده. اما در دنیا شاهد آن هستیم که فیلم پشت سر هم در سه فستیوال بزرگ وارد می شود؛ فستیوال های بزرگی که برای پذیرش فیلم سخت گیری هایی دارند؛ این نشان می دهد که همین تفکری که در خلق یک کار متفاوت وجود داشته، هیات انتخاب ها و مخاطبان بین المللی را توانسته جذب کند.

همه مراحل ساخت در ایران انجام شده؟

بخش اعظم کارهای فنی این فیلم در ایران انجام شده، در بخش های کوچکی هم از متخصصین خارجی کمک گرفتیم اما می شود گفت تقریبا ۹۹ درصد فیلم توسط عوامل ایرانی و هنرمندهای ایرانی کار شده است.

برای موسیقی کار آقای علیقلی واقعا زحمت کشیدند و بیش از یک سال و نیم روی موسیقی آن کار کرده و به اذعان خودش پس از ساخت بیش از ۱۰ موسیقی برای فیلم های مختلف، این بهترین کارشان بوده اما متاسفانه این غفلت سیاست گذاران جشنواره باعث شد که حتی این بخش ها هم دیده نشود و این خیلی بد است برای اینکه وقتی هنرمندهای بزرگی مثل ایشان و آرش قاسمی که در بخش صدا کار کرده اند، احساس کنند کار در این حوزه اعتبار لازم را برایشان ندارد طبیعتا در مراحل بعد به آن شکلی که باید برای این کارها انرژی نمی گذارند.

هزینه ساخت چقدر شد؟

هزینه های تولید و هزینه های پخش نزدیک به پنج میلیارد بوده است.

چقدر کمک دولتی داشتید؟

اندکی کمتر از یک پنجم آن از طریق کمک های دولتی تامین شد، اما بخش اعظم آن توسط بخش خصوصی کار شده. فیلم در مظلومیت کامل هنوز پروانه نمایش نگرفته و امیدواریم با اتفاقاتی که بیرون ایران می افتد داخل کشور هم از آن استقبال شود.

فکر می کنید چقدر این هزینه در زمان اکران عمومی برگردانده شود؟

طبیعتا با اقبال زیادی که نسبت به پخش بین الملل کار با آن مواجه شده ایم و درخواست های بسیار زیادی که در داخل با آن رو به رو هستیم و پیگیرش هستیم، پیش بینی ما این است که می تواند جز فیلم هایی باشد که بتواند در حوزه اقتصادی سینمای ایران هم تجربه خوبی را به جا بگذارد.

به اکران بین المللی فیلم هم فکر کردید؟

بله. فیلم پخش کننده خارجی دارد و از قرار معلوم کار پخش بین المللی فیلم با سرعت بسیار بیشتری نسبت به داخل پیش می رود.

در آینده برنامه ساخت انیمیشن دیگری را دارید؟

یک کار زنده انیمیشن را در پیش داریم که کاری با جلوه های ویژه فوق سنگین است و با همکاری مشترک کشور چین انجام می شود.