ماجرای یک اخراج جنجالی و خبرساز در ولنجک تهران

برترین‌ها: اخراج محمد فاضلی از دانشگاه، جنجال عجیبی در فضای شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده، بسیاری عقیده دارند این اخراج‌ها در امتداد جریانی‌ست که تلاش دارد، دانشگاه را کم‌خطر کند، در اینجا ابتدا تحلیلی از محسن حسام مظاهری گذاشتیم و بعد هم بخش‌هایی از مطلب امروز روزنامه شرق.

اخراج دکتر محمد فاضلی از دانشگاه شهید بهشتی را باید در امتداد پروژه‌ای دانست که مشخصاً بعد از وقایع سال ۸۸ آغاز شد و مصادیق فراوانی می‌توان برایش برشمرد: از پاکسازی دانشگاه از چهره‌های ناسازگار و تزریق انبوهی از نیرو‌های ظاهرالصلاح به هیئت‌های علمی گرفته تا مهندسی آینده‌ی دانشگاه با اعطای بورسیه ها‌ی خاص به خودی‌ها.

باید اذعان کرد که جریان حاکم بر کشور، در این پروژه موفق هم عمل کرده است. علوم اجتماعیِ دانشگاهی امروز موجودی شده است با سه ویژگی: بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌خاصیت.

واقعیت آن است که جامعه‌شناسِ مطلوب در منظر برخی، یا مطیعِ انشانویس است که بلد باشد با کلیدواژه‌های خاص و نظایر این‌ها مقاله‌ی علمی ـ پژوهشی تولید کند، برای مجلاتی که از ۸۸ به بعد مثل قارچ تکثیر شدند. یا غیرمطیع‌ِ ساکت که مثل بچه‌ی آدم برود سر کلاس، درس تکراری‌اش را بدهد و برگردد خانه و سر ماه حقوقی به حسابش واریز شود و نهایت دغدغه‌اش ارتقا‌ی رتبه و رقابت با دیگر اساتید بر سر پایان‌نامه‌گرفتن و مقاله‌چاپ‌کردن و مجری/ناظر پروژه‌های بی‌خاصیت، اما پرپول بودن باشد. درهردو حالت، کارمندانی برای سازمان دانشگاه که شمشیر داموکلس که دست از پا خطا نمی‌کنند.

یکی از ثمرات این پروژه، کوچ اجباری علوم اجتماعی به بیرون دانشگاه و حاشیه‌ی آموزش عالیِ رسمی بوده که البته به گمان من امر مبارکی است. چراکه جامعه‌شناسان و پژوهشگران اجتماعی را به عرصه‌ی عمومی و تعامل بلاواسطه با بدنه‌ی جامعه سوق داده و از پشت‌میزنشینی و مناسک‌گزاری علم و وابستگی به قدرت رهانده و جهان‌شان را انضمامی‌تر کرده است. همین است که امروز، علوم اجتماعی جدی را در فضای بیرون دانشگاه باید سراغ گرفت. شاید دور نباشد زمانی که جامعه‌شناسان خود به این تصمیم برسند که باید نهاد دانشگاه را وانهند و داوطلبانه رخت ازین بازی بیرون کشند.

دکتر سیدحسین سراج‌زاده، جامعه‌شناس ایرانی و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی و ریاست انجمن جامعه‌شناسی ایران، در گفتگو با «شرق» با بیان اینکه بحث اخراج دکتر فاضلی از دانشگاه شهید بهشتی از شهریور امسال مطرح شده بود، می‌گوید: «شهریور امسال دانشگاه شهید بهشتی قرارداد همکاری دکتر فاضلی را تمدید نکرد. برداشتی که وجود داشت این بود که تنگ‌نظری‌هایی که برخی از افراد در درون دانشگاه دارند و ممکن است از برخی نهاد‌ها هم حمایت بشوند، این مسئله را دامن زده باشد. به بیان دیگر این اخراج بیشتر بر مبنای برخورد سلیقه‌های سیاسی اتفاق افتاده است. دانشگاه شهید بهشتی یک‌سری بهانه اداری را برای این موضوع مطرح کرده بود، اما کسانی که با محیط دانشگاه آشنا هستند می‌دانند این بهانه موجهی نیست و بیشتر مبنای فکری و سیاسی برای برخورد با دکتر فاضلی مدنظر بود».

‌سراج‌زاده با بیان اینکه دکتر فاضلی ترجیح داده بود این اتفاق را از مسیر قانونی و اداری پیگیری کند، تصریح کرد: «ایشان علاقه‌مند به رسانه‌ای‌کردن ماجرا نبودند. دانشگاه هم یک ترم به ایشان مهلت داد و برای ایشان درس گذاشتند و دانشجویان هم متوجه این اتفاق نشدند. همان زمان اخراج دکتر بیژن عبدالکریمی هم مطرح شده بود و واکنش‌های زیادی را در محیط‌های اجتماعی علمی و توسعه علمی در پی داشت؛ با این وجود دکتر فاضلی علاقه‌مند بودند مسئله از طریق قانونی حل‌وفصل شود. انجمن جامعه‌شناسی نامه‌ای را خطاب به رئیس دانشگاه شهید بهشتی فرستاد و نسبت به ایجاد چنین رویه‌هایی هشدار داد؛ چون فاضلی یکی از افراد بسیار زحمتکش در رشته جامعه‌شناسی است، خوب درس خوانده، خوب کار کرده، سابقه علمی خوبی دارد، هم در حوزه سیاست‌گذاری فعال بوده و در ارتباط با علم جامعه‌شناسی با سیاست‌گذاری و هم در حوزه جامعه‌شناسی مردم‌مدار آثار علمی بسیار خوبی دارد. به بیان دیگر هیچ ایراد علمی بر عملکرد ایشان نمی‌شود گذاشت و حضور او در این دانشگاه برای دانشجویان حضور پرثمری بوده و همه دانشجویان از او راضی هستند و به گروه جامعه‌شناسی اعتبار داده است».

این استاد دانشگاه در ادامه افزود: «اطلاع دارم که استادان گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی به ریاست دانشگاه نامه نوشته و از مقامات دانشگاه خواسته بودند جلوی اخراج دکتر فاضلی گرفته شود؛ چراکه این مسئله یک خسارت برای دانشگاه است. ولی ظاهرا اتفاقی نیفتاد. هفت انجمن علمی هم نامه‌ای به آقای رئیسی نوشتند و آن‌ها هم نسبت به این موضوع و برخی از فرایند‌های مشابه که با تشکیل دولت جدید در دانشگاه با آن مواجه هستیم، هشدار داده و از رئیس‌جمهوری خواستند با این اقدامات جدی برخورد کنند و اجازه تسویه ندهند؛ چراکه این اتفاقات به دانشگاه لطمه می‌زند. این نامه به وزارت علوم ارجاع داده شده است. هرچند در این نامه‌ها جدی خواسته بودیم چنین اتفاقاتی نیفتد و نسبت به پیامدهایش هم هشدار دادیم، ولی ظاهرا برای ترم پیش‌رو برای دکتر فاضلی درس نگذاشتند و از نظر دانشگاه شهید بهشتی اخراج ایشان قطعی شده است. گروه جامعه‌شناسی دانشگاه اعلام کرده به دکتر فاضلی نیاز دارد و این اتفاق ناشی از مداخله برخی نیرو‌های تنگ‌نظر است که از یک موضع سیاسی با مسائل علمی برخورد می‌کنند و احتمالا بهانه‌های اداری می‌آورند».

رئیس انجمن جامعه‌شناسی در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان این اتفاقات را یک عقب‌گرد دانست، گفت: «دوره احمدی‌نژاد دوره بدی برای علم و دانشگاه بود و اتفاقاتی افتاد که استقلال علمی دانشگاه‌ها را محدود و دخالت دولت و سیاست را در امور علمی دانشگاه پررنگ کرد. زمان دولت روحانی برخی از آن جریانات و اقدامات اندکی تعدیل شد، اما، چون کار‌ها به‌صورت نهادی در مراجعی بیرون از وزارت علوم شکل گرفته بود، عملا در این دوره هم نتوانستیم یک اصلاح مؤثر به وجود آوریم؛ هرچند رویه‌ای برخی اصلاحات صورت گرفت. برای مثال دوره‌های قبل سمت مدیر گروه انتخاباتی بود و احمدی‌نژادی‌ها آن را انتصابی کردند، این رویه‌ها اصلاح شد و دوباره فرایند انتخاب مدیر گروه و هیئت ممیزه انتخابی شد، ولی قانونی چیزی تغییر نکرد. به نظر می‌رسد نیرو‌هایی که آن روز با نگاه منفی به علوم اجتماعی و انسانی موضع داشتند، در دوره جدید فکر می‌کنند قوت و نیرو گرفته‌اند و دانشگاهیان امیدوار هستند بر اساس تجربه و لطمه‌ای که دانشگاه در دوره احمدی‌نژاد خورد، آن روند‌ها احیا نشود. با این حال، برخی شواهد و قرائن نشان می‌دهد همان نیرو‌های ضد علوم انسانی و اجتماعی که فکر می‌کنند بدون این علوم می‌شود کشور را اداره کرد، دوباره سر برآورده‌اند. آن‌ها خواهند دید این تصمیمات فاجعه‌بار خواهد بود و توسعه علمی کشور را با مخاطره روبه‌رو می‌کند، ناامیدی را در نسل جوان ایجاد می‌کند و زمینه‌ساز مهاجرت می‌شود. این نیرو‌ها انگار فعال شده‌اند و فرصتی پیدا کرده‌اند که پروژه ناتمام دوره احمدی‌نژاد را در این دوره تمام کنند، اما امیدوارم کسانی که در مراجع بالای تصمیم‌گیری هستند اجازه ندهند؛ چراکه این اتفاق برای کل جامعه ایران بسیار زیان‌بار و پرهزینه خواهد شد».