۴ دلیلی که ثابت می‌کند صداوسیما با مردم آشتی کرده است

روزنامه فرهیختگان: پخش «سرزمین مادری» و تلاش برای تولید «زیر خاکی» و «پایتخت» و فصل جدید «نون خ» نشانه مثبتی برای تلویزیون است. سری جدید این سریال‌ها قرار است دوباره جلوی دوربین بروند و احتمالا از عید امسال به‌طور همزمان یا در زمان‌های جداگانه از تلویزیون پخش شوند. این خبر قطعا خیلی‌ها را خوشحال می‌کند اما ما می‌توانیم در یک بازی خیالی خودمان را به چند سال پیش ببریم و فرض کنیم که اگر خبر تولید دو‌ سه سریال را در تلویزیون می‌شنیدیم، آیا تا این اندازه توجه‌مان جلب می‌شد؟ ممکن است علاقه‌مندان به هر سریالی از اینکه بشنوند فصل جدید همان مجموعه ساخته می‌شود خوشحال شوند اما اینجا بحث به‌طور کلی‌تر بر سر این است که ما چرا از مواجهه با خبر ساخت سریال در تلویزیون تعجب کرده‌ایم. نه‌تنها ما از شنیدن این حرف جبلی که گفته در حال حاضر 16 مجموعه نمایشی آماده پخش داریم‌ تعجب می‌کینم که خودشان هم تعجب کردند و با آن دور افتخار می‌زنند. مگر اینکه در تلویزیون چند سریال ساخته ‌شود، اتفاق عجیبی است؟

تلویزیون مدت‌هاست که به‌طور محسوسی درخصوص تولید آثار نمایشی کم‌کار شده و جای آن را پلتفرم‌ها یا اصطلاحا شبکه نمایش خانگی پر می‌کند. پخش سریال‌های تکراری در تلویزیون از حد گذشته و در میان آثار جدیدی که تولید می‌شوند هم می‌توان افت کیفیت فنی را به وضوح دید و اینها به نظر می‌رساند که اولویت‌ها در مدیریت جدید صد‌او‌سیما، متوجه تولید آثار نمایشی نبوده است. حالا در چنین شرایطی وقتی می‌شنویم قرار شده سری جدید سه مجموعه موفق و پرطرفدار تلویزیون باز هم جلوی دوربین بروند، گوش‌هامان تیز می‌شود و به تعجب و احتمالا با یک شادی مشروط و نیمه‌مشکوک می‌پرسیم آیا کشتی‌بان را سیاستی دگر آمد؟ بله ظاهرا اتفاق خوبی که افتاده همین است. تلویزیون اگر تصمیمش در ساخت سریال و سایر انواع نمایشی را دوباره جدی کند، خیلی چیزها در فضای عمومی کشور تغییر خواهد کرد. 

اما مساله دیگری که بد نیست اینجا به آن توجه شود، نوع برخورد صداوسیما با سلبریتی‌هاست. تا پیش از روی کار آمدن دولت قبل و وارد شدن پدیده سلبریتیسم به فرهنگ ایرانی، در مقاطع مختلفی میان هنرمندان و مسئولان فرهنگی کشور چالش‌هایی ایجاد شد یا بعضی از این چهره‌ها حاشیه‌هایی درست کردند که ادامه کار با آنها را مشکل و در بعضی موارد ناممکن می‌کرد. پس از اینکه پدیده سلبریتیسم به ایران وارد شد، برخورد مدیران فرهنگی و به‌طور کل سیاستمداران و سیاستگذاران کشور با این موضوع به‌شدت دچار دوگانگی شد. آنها گاهی سعی می‌کردند سلبریتی‌ها را با پول یا هر ابزار دیگری چنانکه تاییدکننده مواضع خودشان باشند، تنظیم کنند و در مواقع دیگر که در این امر ناکام می‌ماندند، حمله به آنها را در پیش می‌گرفتند. پس از اتفاقات سال ۱۴۰۱، تکلیف بخشی از جامعه سلبریتی‌ها یکسره شد اما این به آن معنا نیست که اولویت با حذف و کنار گذاشتن تمام افراد باشد. همان‌طور که نباید در برابر چنین جماعتی کاملا دست‌بسته و منفعل بود، برخورد حذفی و بی‌دقت هم تبعات خوبی ندارد. آنچه لازم است انجام شود، مدیریت این چهره‌هاست و حتی‌الامکان نگه داشتن آنها در جایگاه هنرمند و دور کردن‌شان از غوطه‌ور شدن در نقش یک سلبریتی. حالا و براساس آنچه در ادامه می‌آید، به‌نظر می‌رسد ساخت فصل جدیدی برای سریال محبوب پایتخت می‌تواند مقدمه‌ای برای بازگشت سریال‌سازی تلویزیون به ریل موفق گذشته باشد.

بازگشت پایتخت جدی شد

درحالی‌که برای مدت‌ها اخباری نه‌چندان جدی درباره احتمال تولید فصل هفتم سریال پایتخت منتشر می‌شد، بالاخره در روزهای اخیر زمزمه‌هایی تازه و البته این بار جدی، درباره ساخت این اثر به گوش رسید. ابتدا خبر رسید محسن تنابنده برای ساخت فصل جدید سریال پایتخت با شخص پیمان جبلی وارد مذاکره شده و به توافق هم رسیده‌اند. رئیس سازمان صداوسیما هم در گفت‌وگو با تسنیم، خبر تولید این مجموعه را تلویحا تایید کرد و توضیح داد که مذاکرات طبق روال در سیمافیلم درحال انجام است. این برای نخستین‌بار است که اخباری جدی از ساخت این سریال به گوش می‌رسد و حالا می‌توان تولید پایتخت را به قطعیت نزدیک دانست. 

ماجرای توقف تولیدات

درکنار مسائل اختصاصی سریال پایتخت، به‌نظر می‌رسد در دوسال اول حضور تیم جدید صداوسیما، روند ساخت تولیدات نمایشی چندان با سرعت و قدرت پیش نرفته است. در روزهای شروع ریاست پیمان جبلی بر سازمان صداوسیما، خبری درباره توقف تولید ۱۵ سریال و حتی تغییر عوامل بعضی سریال‌ها منتشر شد که چند پروژه را به کلی منتفی کرد، حتی مدتی بعد صفا آقاجانی، بازیگر تلویزیون از اینکه با وجود انعقاد قرارداد با سازندگان سه سریال، به‌علت توقف تولیدات خانه‌نشین شده، گلایه کرد. این قضیه تا مهر ۱۴۰۱ هم ادامه داشت، تا جایی که در آن زمان مهران مهام، تهیه‌کننده تلویزیون تولید محصولات نمایشی در تلویزیون را «لنگ و تقریبا متوقف» خواند.

تغییر رویکرد سریال‌سازی؟

حال با همه آنچه گفته شد، تایید اخبار تولید پایتخت، نه‌تنها نشان‌دهنده تغییر رویکرد رسانه ملی درباره این سریال است، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از آن باشد که دست‌فرمان تلویزیون درباره مجموعه تولیدات نمایشی دستخوش تغییر شده، حتی تاسیس مرکز سیمرغ که تمرکز آن روی ژانرهای مغفول‌مانده تولیدات نمایشی و غیرنمایشی است. در همین راستا قابل‌تحلیل است؛ گویی مدیران رسانه با دست‌فرمان سریال‌سازی در تلویزیون چندان موافق نبودند و می‌خواستند آن را به‌شکل جدی تغییر دهند و حتی در این مسیر از خلق ساختارهای اداری تازه نیز ابا نداشتند، بنابراین درحالی‌که به‌نظر می‌رسید در این دوره، تولید سریال از اولویت خارج شده یا لااقل به اندازه قبل در اولویت قرار ندارد، تمرکز روی برنامه‌های گفت‌وگومحور، مسابقات و درنهایت برنامه‌های مستند و سیاسی قرار داشت. ماجرا به‌جایی رسید که شبکه‌های اصلی حتی در ساعات پربیننده نیز به‌جای تولیدات سرگرم‌کننده- خصوصا سریال- به پخش برنامه‌های مستند دست زدند که عده‌ای می‌گفتند اساسا دل مدیران تلویزیون چندان با سریال‌سازی نبود.

درباره مجموعه «نون خ» و «زیرخاکی»

در سال‌های اخیر «نون خ» و حتی کمابیش زیرخاکی، به‌لحاظ نزدیکی مضمونی، فرمی و شبکه و زمان پخش، از نظر افکار عمومی به‌عنوان رقبای پایتخت شمرده شده‌اند، اما برخورد مدیران رسانه ملی با این سه اثر شبیه به یکدیگر نبوده و نیست. در دوسال گذشته از مدیریت جدید، هرقدر پایتخت به تولید نرسیده و حتی بازپخش آن از آنتن دور بوده، اما دو مجموعه نون خ و زیرخاکی بارها و بارها بازپخش شده‌اند و فصول جدیدشان هم روی آنتن رفته است. تفاوت مهم پایتخت با رقبایش را در چهره‌های سازنده می‌توان دانست؛ چراکه محسن تنابنده به‌عنوان یکی از ارکان اصلی این سریال در جایگاه بازیگر اصلی، طراح قصه، سرپرست نویسندگان و بازیگردان، از آن دست سلبریتی‌هایی است که به‌علت حواشی اخیر، مطلوب رسانه ملی به‌شمار نمی‌رود و همین موضوع از موانع اصلی بازگشت پایتخت به‌شمار می‌رفت.

اهمیت قالب سریال

این تغییر رویکرد، حتی اگر در حد نشانه‌های کوچک باشد، بسیار اهمیت دارد؛ چراکه اصل سریال‌سازی از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردار است و کم نیستند افرادی که اهمیت تولید سریال را در رسانه ملی، به اندازه اهمیت خود این رسانه می‌دانند. روشن است که مخاطب در نخستین گام از تلویزیون سرگرمی می‌خواهد و اگر این نیاز با تلویزیون برطرف شود، احتمالا برای بقیه نیازهای رسانه‌ای خود نیز سراغ آن نمی‌رود. پرواضح است که هرگاه شبکه‌های سیما سریال‌های خوبی روی آنتن داشتند، وضع عمومی تلویزیون نیز از نظر مردم بهتر بوده و رسانه به‌طورکلی پربیننده‌تر بوده است. به همین دلیل است که در ماه‌های اخیر پیمان جبلی، رئیس رسانه ملی بارها هدف پرسش رسانه‌ها درباره سریال‌های تلویزیون قرار گرفته و چندین بار از تعداد اصطلاحا «دوربین‌های روشن» گفته تا نشان دهد به شکل همزمان، چندین سریال در حال تولید است.