زایمان طبیعی؛ مزایا، عوارض و هر آنچه باید بدانید
زایمان طبیعی فرایندی است که اکثر خانمها نسبت به آن مضطرب هستند. زایمان طبیعی دارای عوارضی هست، اما هیچ یک از آنها دائمی و خطرناک نیستند. در این مطلب عوارض و مزایای زایمان طبیعی را آورده ایم.
برترین ها: شما به عنوان یک مادر باردار حتماً تا بحال در مورد زایمان و نحوه انجام آن فکر کرده اید، حتماً از خود پرسیده اید که باید کجا و چگونه زایمان کنم؟ کدام روش زایمان برای من مناسبتر است؟ با این وجود نکات حائز اهمیتی برای مادران در مورد زایمان ایمن وجود دارد که باید از آنها مطلع باشند.
زایمان یک امر طبیعی است، اما با این وجود در تمام خانمهای باردار روند زایمان یکسان نمیباشد، چرا که عوامل متعددی از جمله عوامل ذاتی و اکتسابی مانند برخی از بیماریها میتواند سیر حاملگی را تغییر داده و باعث شوند زایمان به صورت غیرطبیعی انجام شود.
خوشبختانه با مراقبتهای دوران بارداری میتوان بسیاری از موارد خطرناک برای مادر و جنین را تشخیص داد و به موقع برای حفظ سلامت مادر و جنین اقدام نمود.
مراحل زایمان طبیعی
زایمان به سه مرحله کلی تقسیم میشود:
- مرحله اول که دردهای زایمانی شروع شده و پیشرفت میکند تا رحم آماده خروج نوزاد شود.
- مرحله دوم که در آن خروج نوزاد و تولد اتفاق میافتد.
- مرحله سوم که جفت خارج میشود.
مرحله اول یا دردهای زایمانی
در این مرحله با شروع انقباضات رحمی، گردن رحم تدریجا نرم و منبسط میشود تا به ۱۰ cm برسد. این مرحله خود به مراحل سه گانه فاز ابتدایی، فاز اکتیو و فاز انتقالی تقسیم میشود.
فاز ابتدایی
فاز ابتدایی فازی است که در آن رحم به صورت منظم منقبض میشود. این انقباضات بر خلاف انقباضات براکستون هیکز که نا منظم و بی درد هستند، به تدریج دردناک میشوند.
ریتم و سرعت زایمان در هر خانم باردار ممکن است خصوصیات مخصوص به خود را داشته باشد. بعضیها حتی متوجه انقباضات اولیه نیز نمیشوند در حالیکه دهانه رحم چندین سانتیمتر باز شده است.
وقتی که گردن رحم شروع به باز شدن میکند، وضعیت آن در لگن تغییر میکند و به سمت جلو آمده و نرم میشود. برای اینکه بتوانید تفاوت این دو را بهتر درک کنید نوک بینی خود را لمس کنید، سفت و عضلانی است؛ حالا لبهای خود را لمس کنید، نرم و شل است. سرویکس یا گردن رحم از حالت سفت به حالت شل در میآید.
چه میتوان کرد؟
شما میتوانید در خانه چرخی بزنید، برای قدم زدن بیرون روید، یک فیلم تماشا کنید، یک حمام گرم بگیرید. چرت بزنید یا استراحت کنید.
تنقلات میل کنید؛ خوراکیهای غنی از کربوهیدرات بهترین انتخاب هستند. اگر انقباضات دردناک است، ماساژ و تکنیکهای آرامش بخشی و دوش آب گرم مفید واقع میشوند.
فاز فعال
ماماها و پزشکان فاز فعال را مرحلهای میدانند که در آن سرویکس باز شده و انقباضات شما نزدیک به هم و قویتر شده اند. سرانجام فواصل سه یا چهار دقیقهای به فواصل ۶۰ تا ۹۰ ثانیه میرسند و انقباضات شدید میشوند.
چه میتوان کرد؟
زمانی که رفتن به بیمارستان یا زایشگاه از ماندن در خانه بهتر به نظر میرسد، موقع عزیمت است. اگر در خانه زایمان میکنید به مامای خود اطلاع دهید. انقباضات پشت سر هم میآیند، وضعیتهای مختلف را امتحان کنید تا ببینید در چه وضعیتی احساس راحتی بیشتری میکنید. تمرین تنفس و تکنیکهای آرامش بخشی در این مواقع مفیدند.
توجه کنید که میتوانید یک دوش آب گرم بگیرید که برای کاهش درد بسیار مفید است و همچنین زایمان را سرعت میبخشد. حتی میتوانید زایمان در وان آب را انتخاب کنید.
گاهی اتفاق میافتد که در طی زایمان باز شدن سرویکس کند شده یا متوقف میشود. در این هنگام قدم زدن، ماساژ و حتی گریه کردن کمک میکند که اضطراب عاطفی از بین رفته و جریان زایمان سریعتر شود. اگر کیسه اب پاره نشده باشد، ماما با پاره کردن کیسه آب، پروسه زایمان را سرعت میبخشد. میتوان از مسکنها و بی حسیهای نخاعی هم استفاده کرد.
فاز انتقالی یا مرحله گذر
طی این فاز سرویکس از ۸ تا ۱۰ سانتیمتر باز میشود. هر بار که انقباض زایمانی شروع میشود ۱ تا یک و نیم دقیقه به طول میانجامد و تقریبا هر ۳ دقیقه تکرار میشوند. این مرحله معمولا دوره سختی از مراحل زایمانی است.
چه میتوان کرد؟
زایمان بسیار نزدیک است. وضعیت راحتی را برای خود انتخاب کنید. در فواصل انقباضات آرام باشید. تنفس خود را منظم کنید، از بینی نفس بکشید و از دهان بیرون دهید. اشکالی ندارد اگر بخواهید برای تحمل بهتر درد فریاد بزنید.
مرحله دوم یا تولد نوزاد
در این فاز رحم نوزاد را به بیرون میراند تا از کانال زایمانی یا همان واژن به دنیای بیرون بیاید. در این هنگام همراه انقباضات، شما سر نوزاد را بین پاهای خود حس میکنید. در ابتدای انقباض، نوزاد به بیرون رانده شده و انتهای انقباض کمی به داخل کشیده میشود. وقتی سر نوزاد در واژن قرار میگیرد، ماما از شما میخواهد که کمتر فشار بیاورید تا نوزاد به آرامی بیرون آید و ریسک پارگی در شما کمتر شود. اگر شما قبلا زایمان کرده باشید این فاز برای شما ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد. اگر زایمان اول شما باشد این فاز ممکن است ساعتها طول بکشد.
چه میتوان کرد؟
به بدن خود توجه کنید. وقتی قدرت دارید زور بزنید. سعی کنید هنگام فشار آوردن نفس خود را حبس نکنید. در هر انقباض چندین بار زور بزنید. از کشش زمین استفاده کنید، ایستاده یا در حالت چمباتمه قرار بگیرید. اگر خیلی خسته شده اید، به پهلوی چپ بخوابید. اگر بی حسی نخاعی دارید، ماما به شما میگوید که چه زمانی زور بزنید. احتمالا وی توصیه خواهد کرد تا زمان دیده شدن سر نوزاد زور نزنید.
مرحله سوم یا خروج جفت
شروع این فاز از زمانی است که نوزاد بطور کامل بیرون آمده و در این فاز جفت بیرون میآید. جفت سیستم حمایتی جنین است که مسئول رساندن مواد مغذی به جنین و دفع مواد زائد از آن میباشد. پس از اتمام مرحله تولد نوزاد، انقباضات تا مدت کمی ادامه مییابد. خروج کامل جفت و ضمائم بیش از ۵ تا ۱۰ دقیقه طول میکشد.
چه میتوان کرد؟
شما احتمالا این فاز را حس نمیکنید، چون تمام توجه شما به نوزاد معطوف است. گذاشتن نوزاد روی قفسه سینه سبب ترشح هورمونهایی میشود که به جدا شدن جفت از رحم کمک میکنند. در این هنگام شما یا بسیار ضعف داشته و یا بسیار هیجان زده هستید. بعضی از مادران به علت زایمان طولانی و دردناک قادر به توجه کافی به نوزاد نیستند. بیشتر خانمها در این مرحله نیاز به استراحت و تغذیه مناسب دارند.
حال نوزاد خود را تحسین میکنید. دستها و پاهای او را بررسی میکنید. او را در بغل میگیرید. اگر میخواهید نوزاد را با شیر خود تغذیه کنید از همین الان شروع کنید. تعجب نکنید اگر نوزاد تمایلی نشان نمیدهد. اگر حتی او را به سینه تان بفشارید کافیست و او خیلی زود به خوردن شیر تمایل پیدا میکند.
مزایای زایمان طبیعی
۱. یکی از مهمترین مزایای زایمان طبیعی حالت روحی نوزاد است. زیرا زمانی که نوزاد از طریق رحم مادر به دنیا میآید بلافاصله در آغوش مادر قرار خواهد گرفت و مادر به او شیر میدهد. این خود باعث میشود که نوزاد راحتتر شیر بخورد و همین امر سبب ایجاد رابطهی عاطفی فوق العاده بین نوزاد و مادر است. همچنین مدت زمان بستری شدن بعد از زایمان طبیعی کمتر از زایمان سزارین است.
۲. مدت بستری شدن و توانایی بازگشت به کارهای عادی و روزمره بعد از زایمان طبیعی خیلی کمتر از سزارین است و مادرانی که زایمان طبیعی داشته اند زودتر به خانواده خود ملحق میشوند.
۳. حجم خونی که مادر طی زایمان طبیعی از دست میدهد تقریباً نصف یک عمل سزارین است لذا خطر خونریزی و کم خونی، در یک زایمان طبیعی خیلی کمتر از زایمان به طریق سزارین میباشد.
۴. خطرات و ریسک بیهوشی برای زایمان طبیعی وجود ندارد، درحالیکه برای مادرانی که به روش سزارین زایمان مینمایند این خطرات اجتناب ناپذیر است.
۵. از نظر اقتصادی زایمان طبیعی به نفع مادر، بیمارستان و جامعه میباشد.
۶. درصد ابتلاء به عفونت در بین مادران سزارین شده بیشتر از مادرانی است که زایمان طبیعی نموده اند.
۷. مادرانی که زایمان طبیعی داشته اند در دادن آغوز به نوزاد خود موفقتر هستند چرا که خوردن آغوز یا کلستروم به عنوان اولین واکسن برای کودک منافع بسیاری دارد.
۸. مادرانی که زایمان طبیعی نموده اند در امر شیردهی به نوزاد خود موفقتر از مادرانی میباشند که به طریق سزارین نوزاد خود را بدنیا آورده اند.
۹. پس از زایمان طبیعی، مادران با انجام ورزشهای مناسب، به مراتب سریعتر از زمانی که سزارین میشوند، میتوانند تناسب اندام خود را بدست آورند.
۱۰. بطور متوسط مدت اقامت مادران سزارینی در بیمارستان دو برابرو نیم مادرانی است که زایمان طبیعی داشته اند.
۱۱. بعضی از خانمها دوست دارند در طول مدت زایمان خود کاملاً هوشیار بوده و بطور کامل در جریان روند زایمان قرار گیرند. درمدت انجام عمل سزارین ممکن است از بیهوشی عمومی استفاده شود، در نتیجه تماس اولیه نوزاد با مادر و شروع شیردهی به نوزاد به تاخیر میافتد.
عوارض زایمان طبیعی
۱. پارگی پرینیال Perineal
پرینیوم یا میاندوراه perineum بافت نرمی است که بین واژن و مقعد قرار دارد. این بافت نرم کشیده میشود تا فضا را برای تولد نوزاد فراهم کند، اما پارگی کوچک و حتی شدید ممکن است اتفاق بیفتد. پارگی اتفاقی است که بسیاری از خانمهای باردار انتظار آن را دارند و از آن میترسند.
با اقدامات زیر میتوانید خطر بروز پارگی پرینیال را کاهش دهید:
از اپیزیوتومی* episiotomy غیر ضروری اجتناب کنید.
به حالت ایستاده یا عمودی زایمان انجام شود. به این ترتیب فشار به عضلات کف لگن و پرنیوم کاهش پیدا میکند.
تصمیمات اگاهانه در مورد استفاده از داروهای ضد درد بگیرید. اگر در هنگام زور زدن چیزی احساس نمیکنید، خطر پارگی افزایش پیدا میکند، چرا که قادر نیستید سیگنالهای بدن خود را درک کنید و محافظت کافی به پرینیوم ارائه نمیشود.
در هنگام زور زدن از پرینیال خود محافظت کنید.
استفاده از کمپرس گرم بر روی پرینیوم میتواند گردش خون را به این قسمت افزایش داده و انعطاف پذیری پوست را در این قسمت بهبود بخشد.
از زور زدنها و فشارهای اضافه اجتناب کنید و به بدن خود گوش دهید - در زمان نیاز زور بزنید.
از روشهای غیر ضروری مانند فورسپس* forceps یا ساکشن اجتناب کنید.
* اپیزیوتومی episiotomy: یک برش جراحی در ناحیه پرینه یا میاندوراه (ناحیه عضلانی بین واژن و مقعد) است و قبل از انجام برش بیحسی موضعی داده میشود.
*فورسپس forceps: دستگاهی است که به وسیله آن نوزاد را از رحم مادر بیرون میکشند.
نکات بیان شده به کاهش شدت پارگی یا اجتناب از پارگی کمک میکند.
۲. آسیب دیدن عضله کف لگن بعد از زایمان طبیعی
در برخی موارد در هنگام تولد نوزاد عضلات کف لگن دچار آسیب دیدگی میشوند. برای خانمهایی که دچار آسیب عضله کف لگن میشوند، نتیجه آن ممکن است موقت باشد یا درد مزمن کف لگن بروز کند.
فیزیوتراپی و دارو به رفع این مشکل کمک میکند، اما در مورد بعضی خانمها این عارضه بعد از زایمان تشخیص داده نشده باقی میماند و تصور میشود این درد طبیعی است. در مورد برخی خانمها هم عضلات کف لگن در زمان زایمان دچار آسیب جسمی میشود. برخی دیگر نیز وزن ناشی از بارداری به عضلات کف لگن فشار وارد میکند؛ بنابراین حتی در صورت سزارین هم ممکن است دچار مشکلات مربوط به عضلات کف لگن (و رابطه جنسی دردناک) شوید. اگر آسیب دیدگی به عضله کف لگن رخ دهد، حتما درمانهای لازم را انجام دهید. بهبود این شرایط کمی طول خواهد کشید.
۳. پرولاپس احشاء لگن Pelvic Organ Prolapse
گاهی در نتیجه آسیب دیدگی عضله کف لگن فرد ممکن است دچار پرولاپس احشاء لگن Pelvic Organ Prolapse شود. این شرایط زمانی رخ میدهد که مثانه، رحم یا روده بزرگ به داخل واژن نفوذ کرده یا در بیرون واژن برآمده میشود.
البته زایمان طبیعی تنها عاملی نیست که باعث بروز پرولاپس احشا لگن میشود، افزایش وزن دوران بارداری نیز به بروز این مشکل منجر خواهد شد. سیگار کشیدن و چاقی نیز عوامل دیگری هستند که باعث بروز این مشکل میشوند. با این حال فشار مداوم، روشهای کمک زایمان (مانند استفاده از فورسپس) و آسیب دیدگی عضله کف لگن عواملی هستند که احتمال بروز پرولاپس احشا لگن را افزایش میدهند.
سیستوسل cystocele یا پرولاپس مثانه زمانی رخ میدهد که مثانه وارد واژن میشود و رکتوسل rectocele زمانی رخ میدهد که انتهای روده به داخل واژن کشیده میشود. این مشکل درجههای مختلفی دارد و به جز مواردی که خیلی شدید هستند، در بقیه موارد استراحت و فیزیوتراپی به بهبود و درمان کمک خواهد کرد.
این مشکل شرایط دیگری است که معمولا تشخیص داده نمیشود، گاهی به دلیل شرم بیمار و گاهی به دلیل تجربه کم پزشک.
۴. خطر زایمان طبیعی: درد مداوم پرینیال یا واژن
این درد میتواند ناشی از آسیب عضله کف لگن یا پارگی پرینیال باشد، اما گاهی نیز این درد با هیچ مشکل قابل مشاهده دیگری همراه نیست. این درد ممکن است ناشی از آسیب دیدن برخی عصب ها، التهاب واژن یا زخم در این ناحیه باشد.
اگر دچار درد مداوم هستید، لازم است حتما به پزشک مراجعه کنید، به ویژه اگر این درد بیشتر از چند هفته یا تا دو ماه بعد از زایمان طول کشید.
اینکه اولین رابطه جنسی بعد از زایمان کمی ناراحت کننده باشد طبیعی است، اما درد مزمن در زمان برقراری رابطه جنسی طبیعی نیست و باید درمان شود. با این حال بررسیها نشان داده اند خانمهایی که سزارین کرده اند دو برابر بیشتر از خانمهایی که زایمان طبیعی داشته اند در رابطه جنسی خود بعد از تولد نوزاد دچار درد میشوند.
۵. پرولاپس بند ناف Umbilical Cord Prolapse
پرولاپس بند ناف یک عارضه بسیار نادر است و زمانی رخ میدهد که بند ناف قبل از نوزاد بیرون میآید. بند ناف ممکن است فشرده شود و این مسئله جان نوزاد را به خطر میاندازد. در این شرایط بلافاصله سزارین اورژانسی انجام میشود، مگر اینکه تولد نوزاد اجتناب ناپذیر باشد.
شرایطی مانند پاره شدن کیسه آب مادر یا وضعیت بد نوزاد در داخل رحم یا پاره شدن غشا داخلی رحم عواملی هستند که احتمال بروز پرولاپس بند ناف را افزایش میدهند.
به طور کل بدن و نوزاد برای زایمان طبیعی طراحی شده اند. حتی با وجود خطرات و عوارض زایمان طبیعی، باز هم این روش ایمنترین گزینه برای مادر و نوزاد محسوب میشود. سازمان جهانی بهداشت بیان میکند در ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد زایمانها با سزارین انجام میشود که این آمار نشان میدهد زایمان طبیعی بین ۸۵ تا ۹۰ درصد بی خطر است.
به علاوه لازم است به یاد داشته باشید که وجود خطر لزوما به معنای رخ دادن آن نیست و به نوعی احتمال دادن وقوع آنهاست.
اقدامات قبل از زایمان طبیعی
قبل از زایمان طبیعی اولین نکته انتخاب محل زایمان است. همچنین باید برای تولد نوزاد تان برنامه ریزی لازم را انجام دهید. باید در انتخاب متخصص زنان و زایمان دقت لازم را داشته باشید تا بتوانید بهترین جراح زنان را انتخاب نمایید و زایمانی موفقیت آمیز را تجربه نمایید. بعد از اینکه پزشک خود را انتخاب نمودید لازم است که از وی آموزشهای لازم مقابله با استرس را دریافت کنید و با آمادگی کافی به اتاق عمل بروید.
مراقبتهای بعد از زایمان طبیعی
مهمترین و خطرناکترین زمان بعد از زایمان طبیعی ۶ ساعت اول است. در این بازه زمانی باید علائم حیاتی مادر مانند فشار خون، دمای بدن، تنفس و نبض وی و همچنین میزان خونریزی او مورد کنترل قرار گیرد تا مشکلی برای مادر پیش نیاید.
مادران بعد از گذشت شش هفته به حالت طبیعی خود باز میگردند به طور معمول تا چهل روزخونریزی دیده میشود و ممکن است بسته به نحوه زایمان و شرایط مادر این مدت متغییر باشد و در بعضی از زنان کوتاهتر و در زنان با شرایط بهتر بسیار کوتاه باشد.
برای اینکه مادران تحت مراقبت متخصص زنان و زایمان باشند باید بعد از گذشت ده روز با متخصص زنان در ارتباط باشند و توسط وی معاینه شوند و تمامی علائم و نشانههایی که بعد از زایمان طبیعی برای شما رخ داده است را با متخصص در میان بگذارید.
یکی از بهترین ورز شهایی که بعد از زایمان طبیعی میتواند به روند دوران بهبودی کمک کند پیاده روی سبک است. پیاده روی به مدت چهار تا ده دقیقه در روز کافی است و کمک میکند تا بدن زودتر به حالت طبیعی بازگردد.
به دلیل کم تحرکی مادران احتمال مبتلا شدن به یبوست بالا میرود پس برای جلوگیری از یبوست میزان مصرف میوه ها، غلات و مواد غذایی فیبر دار را افزایش بدهید تا دفع مدفوع راحتتر شکل بگیرد، همچنین مصرف مایعات برای پیشگیری از از یبوست نقش بسیاری مهمی دارد.
پیشنهاد میشود برای دفع ادرار و اجابت مزاج از توالت فرنگی استفاده کنید تا به زخمها فشاری وارد نشود.
اگر با علائمی مانند درد قفسه سینه، قرمزی و تب مواجه شدید فورا پزشک خود را در جریان بگذارید.
استحمام بعد از زایمان طبیعی
محل بخیههای عمل باید همیشه تمیز و خشک باشد پس به طور روزانه به حمام بروید. شما حتی میتوانید در فصلهایی مانند تابستان روزی دو یا سه بار دوش بگیرید، زیرا آب گرم باعث میشود دردهای حاصل از بخیهها و درد پهلو و بواسیر کاهش پیدا کند. برای شست و شوی زخمها تا بیست روز از لیف استفاده نکرده و شامپوی بچه و کف صابون را به آرامی به قسمتهای مورد نظر بمالید. بعد از حمام با حرارت ملایم سشوار محل بخیه را خشک کنید و اگر از محل برش ترشحات صورتی رنگی خارج شد طبیعی است و مادران نباید نگران این امرطبیعی باشند.
علائم خطر بعد از زایمان
در برخی مواقع بعد از زایمان ممکن است خطراتی مادر را تهدید کند که علائم آن را در اینجا به شما یاد آور میشویم. در صورت بروز این علائم حتما به پزشک خود مراجعه نموده و مسئله را با وی در میان بگذارید. البته این خطرات شدت چندانی ندارد و با مراجعه به پزشک برطرف خواهد شد و جای هیچ نگرانی نیست.
- تب و لرز
- خونریزی قبل از قاعدگی
- احساس درد و تورم در ناحیهی بخیهها
- قرمز و متورم شدن نوک پستان
- درد در ساق پا
- احساس درد در زیر دل
- ترشح از مهبل
- سرگیجه
- رنگ پریدگی
ارسال نظر