چراغ سبز ریاض؛ بن‌سلمان به ایران پناه می آورد؟

برترین‌ها: با وجود اینکه برخی رسانه‌ها به نقل از منابع آگاه ایران و عربستان اخبار مذاکره مستقیم دو کشور با میانجیگری عراق را تکذیب کردند اما مواضع رسمی به گونه ای دیگر است.

تعامل و گفتگو میان دو کشور (ایران و عربستان) می‌تواند گامی رو به جلو جهت حلِ منازعات و چالش‌های گسترده ترِ منطقه‌ای باشد.

میدل ایست آی در این رابطه می‌نویسد: «در چند روز اخیر گزارش‌هایی دال بر ملاقات و گفتگو میان مقام‌های ایرانی و عربستانی در بغداد پایتخت عراق، با هدفِ رایزنی و تعامل در مورد مسائل مهم در روابط دو کشور منتشر شده است. "نشریه فایننشیال تایمز" گزارش داده که نخست وزیر عراق در ترتیب دادنِ این جلسه، نقش مهمی ایفا کرده است.

استقبال ایران از مذاکرات سازنده با عربستان

به محض انتشار خبر مذکور، عربستان سعودی و همچنین برخی رسانه‌های ایرانی، انجام گرفتنِ این ملاقات را تکذیب کردند. با این حال، وزیر خارجه ایران "جواد ظریف" در حالیکه از تایید یا تکذیب گفتگو میان مقام‌های ایرانی و عربستانی خودداری کرده، در موضع گیری از انجام گفتگو از سوی ایران با عربستان سعودی استقبال نموده و آن را سازنده توصیف کرده است.

تکذیب ادعای دیدار رئیس سیا با شمخانی در بغداد

باشگاه خبرنگاران نوشت: باربارا اسلاوین، روزنامه‌نگار مشهور آمریکایی و عضو ارشد موسسه شورای آتلانتیک، در توئیترش مدعی شد از میان مقام‌های ارشد ایران، این، علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ایران بوده که با ویلیام برنز رئیس سیا در بغداد دیدار کرده. اسلاوین مدعی شده که در دیدار شمخانی و برنز یک مقام سعودی ناشناس نیز حضور داشته.

یک منبع مطلع در گفتگو با تسنیم، خبر دیدار علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی با ویلیام برنز، مدیر سیا را در عراق تکذیب کرد. این منبع گفت که «آقای شمخانی چنین دیدار و گفتگویی را با مقام آمریکایی مزبور نداشته است.»

بن‌سلمان: خواستار روابط خوب با ایران هستیم

خبرگزاری فارس به نقل از شبکه خبری العربیه گزارش داد: «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی گفت که ایران یک کشور همسایه است و امیدواریم بتوانیم رابطه خوبی با آن داشته باشیم. وی، گفت: «خواستار روابط خوب با ایران هستیم. مشکل ما رفتار منفی ایران است و ما در حال کار با کشورهای منطقه و جهان برای یافتن راه حل هستیم». ولی‌عهد عربستان همچنین مدعی شده که عربستان در ۹۰ درصد مسائل با آمریکا هم‌نظر است و ایالات متحده شریک راهبردی ریاض به شمار می‌رود. بن سلمان اضافه کرد: «امیدواریم که حوثی‌ها برای پایان جنگ به میز مذاکره بیایند و ابتکار عربستان برای حل این موضوع همچنان پابرجاست».

جزییات بیشتر از مذاکرات ایران و عربستان در بغداد

انتخاب به نقل از القدس العربی چاپ لندن نوشت: با وجود انکارها، منابع عربی تاکید می کنند که در تاریخ نهم ماه جاری، نشستی در پایتخت عراق بین ریاض و تهران انجام شده است.

مذاکرات شامل چهار عنصر اصلی شده، اول، پرونده یمن و قدرت گرفتن حوثی ها که حالا در شرایط پیش روی در جبه مأرب هستند و دوم، پرونده لبنان، که شاهد یک فروپاشی و تجزیه تهدید کننده است، سوم، پرونده توافق هسته ای ایران و مذاکرات وین و چهارم، امنیت آبهای خلیج فارس.

علاوه بر این، برگزاری نشست نشان می دهد دو طرف ایرانی و سعودی در روند سیاستهایشان در لبنان و یمن و همچنین در سوریه و عراق نیاز به نوعی راه حل نیاز دارند.

دلایل نرمش احتمالی بن سلمان در برابر ایران

الاخبار، چاپ بیروت اینگونه تحلیل کرده است که:

آیا تنگنای محمد بن‌سلمان به حدی رسیده است تا به گزینه تلخ درخواست کمک از تهران برای نجات عربستان، به‌ویژه در جریان جنگ یمن، پناه ببرد؟ جایی که تبدیل به باتلاقی برای سعودی‌ها شده که روزبه‌روز آثار آن درحال نفوذ به داخل عربستان بوده و موجبات ناامنی را برای این کشور به بار آورده است؟ از زمانی که بن‌سلمان عهده‌دار ولایتعهدی شد و به تدریج توانست تمام اختیارات پادشاهی را از آن خود کند، فلسفه حکومت خود را روی تلاش برای انتقال دشمنی عربستان و دیگر کشور‌های عربی، از اسرائیل به ایران استوار کرد، اما چه چیزی تغییر کرده است؟

گزینه‌های محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی، روزبه‌روز کمتر و سخت‌تر می‌شود. چراکه وی نه حمایتی از طرف دولت جدید آمریکا دریافت کرده تا بتواند به راحتی برتخت پادشاهی بنشیند و نه توانسته راهی برای خروج از جنگ یمن بیابد که تبدیل به یک بحران داخلی بزرگ برای عربستان شده است. بن‌سلمان حتی نتوانسته از عادی‌سازی روابط با اسرائیل استفاده کرده و مذاکرات هسته‌ای ایران را که به سرعت درحال پیشرفت است متوقف کند؛ از این‌رو، بازگشایی خطوط تماس با تهران، یک گزینه منطقی و مطلوب برای سعودی‌ها در شرایط فعلی محسوب می‌شود.

چرا عربستان به فکر مذاکره با ایران افتاد؟

در این مرحله، هنوز زود است که بخواهیم پیش بینی کنیم که آیا انجام گرفتنِ گفتگو‌های احتمالی میان تهران و ریاض خواهد توانست به کاهشِ تنش‌های دوجانبه و منطقه‌ای ختم شود یا خیر. در شرایط کنونی، مواضع مختلف ایران و عربستان سعودی در مورد مسائل گوناگون منطقه‌ای که ریشه‌های عمیقی نیز دارند (در مسائل مختلف منطقه خاورمیانه نظیر بحران سوریه، لبنان، عراق و یمن)، چالش‌های اساسی را سبب شده است. شاید به همین دلیل است که چندان شگفت انگیز به نظر نمی‌رسد که نخست وزیر عراق جهت از سرگیری روند تعاملات و گفتگو‌ها میان ایران و عربستان پیشقدم شده است. وی عملا این رویکرد را در پیش گرفته، زیرا بر این باور است که دیپلماسی میان دو طرف می‌تواند نقش مهمی در تخفیف تنش‌های منطقه‌ای (مخصوصا در معادله عراق) بازی کند.

تعاملات ایران و عربستان و اتحاذ خوش بینی محتاطانه

بدون تردید گفتگو‌های موفق میان ایران و عربستان سعودی می‌تواند طیفی از بحران‌های منطقه خاورمیانه را به سمت حل شدن پیش برد. با این حال باید به این نکته نیز توجه کرد که اغلبِ این بحران‌ها و منازعات، ریشه‌ها و محرک‌های داخلی نیز دارند و در چهارچوب رقابت‌های بین دولتیِ دیگر (غیر از رقابت‌های ایران و عربستان سعودی) نیز قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در عراق، ترکیه و امارات نیز بازیگران تاثیرگذاری هستند. ترکیه در سوریه بازیگر مهمی است. امارات متحده عربی نیز در یمن بازیگریِ موثری دارد.

از این منظر باید گفت که بعید است تعاملات دیپلماتیک موفق میان ایران و عربستان، به یکباره منجر به حل شدن کلیه منازعات منطقه ایِ مهم در غرب آسیا شود. با این حال، این مساله بدون تردید می‌تواند در تخفیف و کاهش دادنِ تنش ها، موثر باشد.

مولفه "بایدن" و تاثیرگذاری بر روند تعاملات ایران و عربستان سعودی

باید توجه داشت که اولویت‌های جهانی و منطقه‌ای دولت آمریکا تحت ریاست جمهوری "جو بایدن"، تا حد زیادی تغییر کرده اند. دولت جدیدی آمریکا در مواجهه با چالش‌های ایجاد شده از سوی روسیه و چین برای خود، در حال ارزیابی مجدد راجع به توزیعِ جهانی حضور نظامی آمریکا و بازنگری در راهبرد کلی آن است.

در این راستا، جو بایدن رئیس جمهور آمریکا فرمان خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان تا تاریخ ۱۱ سپتامبر سال جاری میلادی را صادر کرده است. ظاهران بنا بر این است که دولت آمریکا حضور نظامی خود در عراق و دیگر کشور‌های حاشیه خلیج فارس را نیز کاهش دهد. در این چهارچوب، می‌توان این نوع از رویکرد دولت بایدن را به نوعی سیگنال مثبتِ آن به تعامل با ایران، مخصوصا در بحبوحه تعاملات غیرمستقیم با تهران در جریان مذاکرات وین ارزیابی کرد.

از سویی، اینطور به نظر می‌رسد که دولت جدید آمریکا در حال فاصله گرفته از رویکرد سنتی خود مبنی بر حمایتِ بی، چون و چرا از عربستان سعودی (در منطقه خاورمیانه) است. بدون تردید عربستان بدون حمایت‌های آمریکا، بایستی تا حد زیادی پا بر جاه طلبی‌های منطقه‌ای خود بگذارد و با دیگر رقبای منطقه‌ای نظیر ایران، دست به مصالحه و سازش بزند.

مولفه اسرائیل، و تعاملات ایران و عربستان سعودی

اسرائیل از جمله بازیگران منطقه‌ای است که تا حد زیادی از تعاملات ایران و عربستان سعودی ناخشنود خواهد بود. برای دهه ها، اسرائیل با تاکیدات مکرر بر آنچه تهدیدات ایران می‌خواند سعی داشته تا روابطش را با کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس بهبود بخشد.

در این راستا، علی رغمِ عادی شدنِ روابط بحرین و امارات با اسرائیل در دوره ریاست جمهوری "دونالد ترامپ" در آمریکا، عربستان سعودی هنوز فاصله زیادی تا عادی سازی روابط خود با اسرائیل دارد. اگر سطح تنش‌ها میان ایران و عربستان فروکش کند، اسرائیل تا حد زیادی در پیشبرد دستورکار خود جهت عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با دیگر کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس نیز شکست خواهد خورد. از سویی، اراده دولت بایدن جهت احیای توافق برجام با تهران، تا حد زیادی رهبران سعودی را به این درک رسانده که بهتر است چندان به آمریکاو متحد منطقه‌ای اصلی آن یعنی اسرائیل اعتماد نکنند و راه تعامل و تنش زدایی با ایران را نیز در پیش گیرند و از منافع خود محافظت کنند.

با درنظرگرفتنِ وجود اختلافات جدی و عمیق میان تهران و ریاض، آغاز شدنِ فرآیند گفتگو و تعامل و دستیابی به یک درک مشترک میان دو طرف، کار بسیار سختی است. از سویی، غیرواقع بینانه است اگر آغاز شدن گفتگو‌ها میان دو طرف را شروعی بر پایان یافتن فوریِ بحران‌های منطقه‌ای نیز در نظر گیریم. با این حال، انجامِ این گفتگو‌ها و تعاملات، تا حد زیادی شانسِ کاهش دادن و یا حتی حل کردنِ بحران‌های جاری در خاورمیانه را به میزان زیادی افزایش خواهد داد».