آشنایی با قلعه های ایران (۳)

برترین ها: در ایران قلعه های بسیاری وجود دارد که هر کدام بازمانده از دوران خاصی هستند و در شهرها و روستاهای سراسر کشور پراکنده شده‌اند. هر کدام از آنها زیبایی خاص خود را دارند. برای آشنایی بیشتر از قلعه های دیدنی کشور خودمان در ادامه مطلب با ما همراه باشید.

قلعه پالنگان (کردستان)

قلعه پالنگان در استان کردستان در فاصله ۸۰۰ متری جنوب شرقی روستای پالنگان قرار دارد. این قلعه در دره تنگیور و در محل چشمه‌های پرآب قرار دارد که آثار و بقایای اتاق‌ها، آتشکده‌ها و پل‌های قدیمی آن نمایان است.



آثار و یادمان‌های به دست آمده از این قلعه نشان می‌دهد که قدمت تاریخی پالنگان به دوران‌های کهن می‌رسد. قلعه پالنگان از قبل از حکمرانی اردلان‌ها و حتی امرای کلهر مسلم وجود داشته است. اما از چگونگی و تاریخ ساخت آن اطلاعاتی در دست نیست. قلعه پالنگان در سال ۱۰۶۶ هجری شمسی ویران می‌شود.

آشنایی با قلعه گویجه (آذربایجان‌شرقی - مراغه)

قلعه کوچک گویجه در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی مراغه و در کنار رودخانه قوری چای قرار دارد. نام قلعه گویجه برگرفته از سنگ‌های سبزرنگی است که در منطقه وجود دارد. باید بدانید، این قلعه به دست انسان ساخته نشده است و حاصل توده‌ای طبیعی است و انسان‌ها نیز با استفاده از لاشه سنگ‌ها سوراخ‌ها و راه‌های آن را به بیرون بسته‌اند.


قدمت این بنا از هزاره قبل از میلاد تا اوایل دوران اسلامی تخمین زده شده است و از نادرترین قلعه‌های تاریخی کشور با معماری صخره‌ای محسوب می‌شود. همه قسمت های قلعه گویجه در دل کوه است به طوری که محوطه آن روی صفه‌ای از سنگ قرار دارد و دارای قسمت‌های مختلف شامل آب انبار، راه پله‌، سکوهای اقامت، دخمه و تالار اصلی است. این قلعه در دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه دوره سلجوقی هنوز کاربرد داشته و بناهائی به آن افزوده شده است و گورستانی هم مربوط به دوره سلجوقی در ضلع جنوب شرقی قلعه وجود دارد.

قلعه شیرکوه (قزوین)

قلعه شیرکوه که بیدلان نیز خوانده می‌شود در نزدیکی روستای باغدشت و برفراز قله‌ای که ۱۸۵۱ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، قرار دارد. دسترسی به این قلعه سخت است و دره‌هایی با عمق بیش از ۶۰۰ متر دارد. دیواره‌های بلند و برج‌های مستحکم قلعه آن را تسخیرناپذیر نشان می دهند.


جالب است بدانید، در این قلعه ۸ مخزن بزرگ آب با عرض حدود ۷۵.۱ و بلندی ۶ تا ۱۶ متر در دل سنگ وجود دارند که از عزم جدی قلعه نشینان برای پایداری در محاصره‌های طولانی حکایت دارد. ویژگی منحصر به فرد قلعه شیرکوه، قلعه‌ای ایذایی است که در ۵.۳ کیلومتری غرب آن قرار دارد و برجک نامیده می‌شود و برای اشراف کامل به عبورکنندگان از تنگه طالقان ساخته شده است. غیر از بقایای دیواره‌ها، برج‌ها، گذرگاه سرپوشیده و سنگرهای نگهبانی کنده شده در دل تخته سنگ‌ها، تنوری سنگی به ارتفاع ۶۰.۱ و قطر ۷۵.۱ متر را باید از آثار قلعه شیرکوه به حساب آورد.

قلعه دختر روستای دوان (فارس)

قلعه‌ دختر در ارتفاعات کوه‌های دوان و مشرف به روستای دوان قرار دارد. روستای دوان در ۱۲ کیلومتری شمال کازرون و در دامنه کوهی از رشته کوه‌های زاگرس واقع است. در مورد قدمت قلعه، با در نظر گرفتن شواهد کمی همچون دیواره‌های دور قلعه، خورده سفال‌های درون آن، دیواره‌ها و نوع بناهای ساخته شده درون قلعه، ملات به کار رفته در بنا و... می‌توان فرض اولیه را بر ساسانی بودن آن قرار داد.


دختر در فرهنگ ایرانی به عنوان موجودی بکر و دست‌نیافتنی قلمداد می‌شود. قلعه و یا دژهایی را هم که روی کوه‌ها و یا تپه‌ها بنا می شده و دسترسی به آنها به هر نحو مشکل بوده است را به نام قلعه دختر نامگذاری می کرده اند.

قلعه تل (خوزستان)

قلعه تل در شهر تاریخی قلعه تل در شمال استان خوزستان در حدود سال ۱۷۹۰ میلادی ساخته شده است. قدمت این قلعه به محمد تقی‌خان چهارلنگ بختیاری می رسد. این قلعه تل از زمان جنگ جهانی دوم و شهریور ۱۳۲۰ شروع به ویران شدن کرد. در سال ۱۸۴۰ میلادی بنای قلعه دارای حوزه نفوذ گسترده‌ای بود که دامنه آن در شمال و شمال شرق تا مناطق اراک و اصفهان از یک سو و سراسر لرستان و خوزستان و قسمت‌هایی از فارس و کهگیلویه را از سوی دیگر فرا می‌گرفت. در این دوران قلعه تل به‌عنوان مرکز فرماندهی ایل بختیاری ایفای نقش می‌کرد و سبب دغدغه‌های حکومت مرکزی شد.


قلعه یک بنای خشتی و گلی است.

قلعه شیخ سلطان یا مغویه (هرمزگان)


قلعه مغویه در دهستان مغویه از توابع بخش مرکزی شهرستان بندر لنگه واقع شده است. این بنای تاریخی متعلق به شیخ سلطان المرزوقی یکی از حکمرانان منطقه و رئیس قبیله المرازیق و حاکم مغویه می‌باشد و به شیخ سلطان المرزوقی مشهور است. ساختمان قلعه دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد و قدمت حیاط اندرونی از بیرونی بیشتر است.


این بنا ۲ طبقه و در قسمت‌هایی نیز ۳ طبقه است و تعداد زیادی اتاق به همراه حمام سنتی، یک برج نگهبانی و ۲ بادگیر دارد. ساخت این بنا در سال ۱۳۲۱ هجری قمری پایان یافته ‌است.

قلعه شیخ نصوری (بوشهر)

قلعه نصوری در شهر بندر طاهری از توابع بخش مرکزی شهرستان کنگان قرار دارد و یکی از اثرهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. قلعه نصوری که به قلعه شیخ نیز مشهور است، متعلق به اوایل دوره قاجاریه است.


این قلعه به دستور شیخ جبار نصوری در سال ۱۲۲۴ قمری ساخته شده است. مصالح به کار رفته در این قلعه نیز سنگ‌های بزرگ و ملاط آن گل و گچ می‌باشد. قلعه داری گچ‌بری‌ها و ۱۸ تابلو بسیار زیبا از مجالس شاهنامه فردوسی است در ایوان باختری آن قرار دارند. درب قلعه بزرگ و چوبی با گل‌میخ و کنده‌کاری است. بعد از ورودی اصلی، هشتی با ۸ طاقچه ساده قرار دارد. در طبقه دوم یک ایوان با ستون‌های سنگی و گچبری‌های جالب وجود دارد.

قلعه فورک (خراسان جنوبی)

قلعه فورک در روستای فورک در شرق شهرستان بیرجند قرار دارد. این قلعه بعد از قلعه الموت مهم‌ترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده است و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند. فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند.


قلعه فورک در ۱۰ کیلومتری جنوب شهر اسدیه واقع شده است. این قلعه تاریخی از بناهای دوره افشاریه می‌باشد که در زمان نادرشاه به وسیله میرزا رفیع خان حاکم محل احداث گردید. فضاهای داخلی قلعه شامل ۳ قسمت است که قسمت اول: محل زندگی خدمه، انبار آذوقه و محل نگهداری احشام است. قسمت دوم: محل زندگی نظامیان و نگهبانان و محل نگهداری تدارکات نظامی و سومین قسمت که مهمترین بخش قلعه است محل زندگی حاکم و اطرافیانش بوده است. قلعه مجموعا ۱۸ برج دارد که در حال حاضر نیز تعدادی از آنها باقی مانده است. مصالح به کار رفته در ساخت قلعه بیشتر سنگ، آجر و خشت هستند.

نارین قلعه یا نارنج قلعه (یزد)

نارین‌قلعه مهمترین و دیدنی‌ترین بناى تاریخى شهرستان میبد است. این قلعه از بناهاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت. اطراف آن خندقی بوده است و نقب‌های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد.

مساحت این قلعه ۳ هکتار و بنا در ۷ طبقه و داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد است و بالاى تپه‌اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد. قطر پایین‌ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را دربر مى‌گرفت، ۵ و در بعضى قسمت‌ها به ۲۰ متر مى‌رسیده است.


نارنج قلعه ۴ برج گرد بلند دارد و آنچه امروزه از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه‌های از برج‌ها و باروها در روستای کوچک (کوشک) از آن باقی است. نارنج‌قلعه داراى اتاق‌هاى متعددى بوده است که در حال حاضر قسمت‌هایى از این اتاقک‌هاى کوچک تودرتو، موجود است و بسیارى از آنها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است.

از این قلعه که کاملا از خشت و گل ساخته شده است، در دوره‌های مختلف تاریخی به عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی استفاده می‌شده است. اوج اقتدار این قلعه در پیش از اسلام، مربوط به دوره ساسانیان و پس از آن مربوط به دوره آل مظفر است. این قلعه، یک قلعه نظامی بوده ولی بعضی با توجه به شکل ۵ طبقه آن احتمال می‌دهند که زیگورات بوده و از آن به عنوان معبد استفاده می‌کرده‌اند.

قلعه چالشتر (چهارمحال و بختیاری)

قلعه خدا رحم خان یا قلعه چالشتر اثری باشکوه از نظر معماری و هنری حجاری در ایران، در سال ۱۳۲۳ قمری در چالشتر در ۵ کیلو‌متری شهرکرد احداث شد. مجموعه تاریخی چالشتر شامل سردر سنگی، خان‌نشین، اندرونی، حمام، انبارها و اصطبل‌ها است. قلعه عیانی و خان‌نشین این مجموعه تاریخی دارای ۳۸ ستون سنگی با سر در و ایوان است.


این قلعه شامل نقوش افسانه‌ای و اسطوره‌ای، زندگی روزمره، گل و گیاه و نقوش فرشته است. این نقوش به صورت ماهرانه و زیبا خلق شده اند و در برخی موارد به صورت برجسته حجاری شده است. در این مجموعه قلعه، اندرونی با یک دالان با ‌قسمت خان‌نشین ارتباط و ایوان آن ‪ ۱۰ستون سنگی دارد. اتاق‌های این مجموعه قلعه نیز با نقوشی به سبک نقاشی لندنی که تلفیقی از هنر نقاشی ایرانی و غربی است، مزین است و از جمله می توان به نقوش گل و گلدان، افسانه لیلی ومجنون و نقوش اسلامی شامل یوسف و زلیخا به همراه خط نوشته‌ای از آیات قرآن اشاره کرد. این مجموعه قلعه ۵ ایوان دارد و ۵ اتاق نیز در اندرونی آن هستند و در مجموع ‪ ۴۰ستون دارد. اندرونی آن به نام قلعه ستوده معروف است. طبقه دوم قلعه ستوده دارای پنج اتاق است اتاق پنج دری و اتاق‌های جانبی آن با نقاشی‌های (لندی) کتیبه آیات قرانی صحنه نقاشی یوسف و زلیخا سر بخاری گچ بری قاب و تخته سقف‌ها تزیین شده اند. دو حوض سنگی بیضوی شکل در حیاط دو قلعه وجود دارد. قلعه ستوده با دالانی به قلعه خدارحم خان مرتبط می‌شود. حمام خصوصی این مجموعه از دو طرف، دالان ارتباطی به دو ساختمان است.