بزرگترین آلودگی‌های نفتی در دریا

وب سایت یورو نیوز: علاوه بر ابعاد انسانی غرق شدن کشتی سانچی ایران که منجر به جانباختن ۳۲ دریانورد شد، این حادثه یکی از فاجعه‌بارترین حوادث زیست محیطی دریایی در جهان به شمار می‌رود.

اگرچه هنوز برای تخمین شدت فاجعه زود است اما با توجه به حجم محموله به نظر می‌رسد این حادثه در زمره تلخ‌ترین حوادث زیست دریایی قرار بگیرد. بنا بر اعلام مقامات ایران این کشتی حامل ۱۳۵ هزار تن، معادل یک میلیون بشکه نفت سبک و معیانات گازی بود. به گفته دولت چین تا کنون دو لکه نفتی به وسعت ۱۱۰ کیلومتر مربع بر روی دریا مشاهده شده است.

اگرچه بخشی از آلودگی قابل جمع آوری و پاکسازی است، اما بخش اعظم آن تا سال‌های دور در طبیعت باقی می‌ماند و یقینا هزاران موجود آبزی را از بین خواهد برد. دود ناشی از آتش گرفتن نفت نیز در روزهای آینده به صورت باران‌های سیاه و سمی به زمین و دریا باز خواهد گشت.

این نخستین بار نیست که حادثه‌ای از این دست محیط زیست دریایی را تهدید می‌کند، پیش از این نیز بارها چنین اتفاق‌هایی روی داده است. به همین دلیل کشورها، از جمله ایران، قوانین سخت‌گیرانه‌ای را برای کشتی‌های حامل مواد نفتی و سمی در نظر گرفته‌اند. برای مثال بر اساس کنوانسیون مارپل کشتی‌های حامل مواد سمی و نفتی باید دوجداره ساخته شوند تا در صورت بروز حادثه‌ای از این دست حداکثر مقاومت را در مقابل ضربه داشته باشند.

این قوانین سختگیرانه پس از یک سلسه حادثه غرق شدن کشتی‌ها به تصویب رسیدند. حوادثی که محیط زیست دریایی را به طور خطرناکی تهدید کردند.

در اینجا به ۱۲ حادثه بزرگ که منجر به نشت مواد نفتی به دریا شد اشاره می‌کنیم.

۱۲. حادثه اکسان والدز: کار ساخت نفت‌کش آمریکایی اکسان والدز در سال ۱۹۸۵ آغاز و یک سال بعد به پایان رسید. اما عمر آن دیری نپایید و در ۲۴ مارس ۱۹۸۹ پس از بارگیری از یک سامانه نفتی در خلیج «پرودو بی» در نزدیکی آلاسکا با یک صخره برخورد کرد و به شدت صدمه دید. در پی این برخورد جداره کشتی پاره شد و حدود ۳۷ هزار تن (معادل ۳۱۲ هزار بشکه) نفت به دریا ریخت و ۷ هزار کیلومتر مربع را آلوده کرد. در این حادثه هزاران گونه پرنده و آبزی از بین رفتند.

تنها نقطه مثبت این حادثه تغییر قوانین ساخت کشتی‌ها در ایالات متحده بود. انتشار عکس‌های تکان دهنده از آسیب‌های زیست محیطی باعث برانگیخته شدن افکار عمومی شد تا جایی که قانون گذاران آمریکا قوانین سختگیرانه‌ای را برای ساخت نفت‌کش‌ها در نظر گرفتند.

۱۱. هجدهم مارس سال ۱۹۶۷ نفت‌کش لیبیایی توری کنیون در جنوب غربی انگلستان به یک صخره مرجانی برخورد کرد. در اثر این حادثه نزدیک به ۱۲۰ هزار تن (یک میلیون بشکه) نفت به دریا سرازیر شد تا نخستین فاجعه زیست محیطی دریایی ناشی از نشت نفت در تاریخ رقم بخورد. لکه نفتی آنقدر بزرگ بود که سراسر ورودی دریای مانش، از فرانسه تا بریتانیا را پوشاند.

۱۰. نوامبر سال ۱۹۸۸ هوای بد و طوفان شدید باعث شد تا نفتکش ادیسه در هزار کیلومتری کانادا دچار سانحه شود. در این حادثه کشتی از وسط شکست و به دو نیم تقسیم شد و حدود ۱۳۲ هزار تن (بیش از یک میلیون و صد هزار بشکه) نفت به دریا ریخت. گارد ساحلی و نیروهای امدادی کانادا دیر وارد عمل شدند و نتوانستند اطفای حریق آن طور که باید انجام دهند، در نتیجه مقدار زیادی از نفت سوخت و دود شد.

۹. حادثه «ام تی هاون» در سال ۱۹۹۱ در نزدیکی بندر جنوای ایتالیا و هنگامی روی داد که کشتی در حال انتقال نفت به سکوی دریافت بود. حین عملیات یک انفجار سانحه را رقم زد و بیش از ۱۴۵ هزار تن (یک میلیون و دویست هزار بشکه) نفت خام به دریا ریخت. شدت حادثه به حدی بود که سال‌ها بعد در عمق ۵۰۰ متری بستر دریا آثار آلودگی نفتی یافت شد.

تصویری از کشتی غرق شده ام تی هاون

۸. کشتی آموکا کدیز با پرچم لیبریا حامل بیش از ۲۲۰ هزار تن (یک میلیون و ۹۰۰ هزار بشکه) نفت از خلیج فارس به سمت اروپا بود. ماه مارس ۱۹۷۸ طوفان شدید، نفت‌کش را در نزدیکی استان برتانی در ساحل غربی فرانسه به دو نیم تقسیم کرد و تمام نفت آن به دریا سرازیر شد.

طوفان شدید و بدی آب و هوا باعث شد تا عملیات پاکسازی عملا بی نتیجه بماند و مقدار کمی از نفت سطح دریا جمع شود. جریان شدید آب، آلودگی نفتی را در تمام دریا پخش کرد. ساحل غربی فرانسه نیز به شدت آلوده شد و رسوب نفتی در صخره‌ها نفوذ کرد. به این ترتیب تا مدت‌ها ماهیگیران محلی نتوانستند کار خود را از سر بگیرند و فعالیت اقتصادی این منطقه که عمدتا به ماهیگیری و دریانوردی وابسته است با مشکلات مهمی روبرو شد. این حادثه یکی تلخ‌ترین فجایع زیست محیطی اروپا بود.

۷. تابستان ۱۹۸۳ کستیو دبلبور در نزدیکی سواحل آفریقای جنوبی دچار حریق شد. این نفت‌کش حامل ۲۵۰ هزار تن (دو میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه) نفت خام سبک بود. کستیو دبلبور که از اسپانیا حرکت کرده بود در میانه دریا به دو نیم تقسیم شد و نفت آن در یکی از بکرترین مناطق کره زمین که دارای متنوع‌ترین گونه‌های زیستی دریایی بود نشت کرد. این حادثه صدمات سنگینی بر روی صنعت شیلات آفریقای جنوبی وارد کرد.

۶. در سال ۱۹۹۱ کشتی ای بی تی سامر با پرچم لیبریا حامل ۲۶۰ هزار تن (۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه) نفت خام ایران به بندر روتردام هلند بود که به دلایل نامعلومی در هزار کیلومتری ساحل آنگولا منفجر شد. نفت‌کش به مدت سه روز در آتش سوخت و سرانجام در اعماق اقیانوس اطلس فرو رفت.

۵. زمستان ۱۳۶۱ در بحبوحه جنگ ایران و عراق برخورد یک یدک‌کش به سکوی نفتی نوروز در خلیج فارس باعث شد تا یکی از بزرگترین فجایع زیست محیطی جهان رقم بخورد. بر اساس برآوردها روزانه ۵ هزار و پانصد بشکه نفت به خلیج فارس سرازیر می‌شد.

این فاجعه زمانی شدت گرفت که در فروردین ۱۳۶۲ و در جریان تلاش متخصصان برای جلوگیری از نشت نفت، جنگنده‌های عراقی به میدان نوروز حمله کردند. لکه‌های نفتی آتش گرفتند و تعدادی از متخصصان جان باختند. به این ترتیب روند جلوگیری از نشت نفت متوقف شد و کارشناسان خارجی نیز به دلیل عدم امنیت، منطقه را ترک کردند.

اختلاف ایران و عراق بر سر نحوه آتش‌بس بود. تهران خواستار آتش‌بس در منطقه حادثه شد تا چاه مهار شود اما بغداد بر آتش‌بس کامل اصرار داشت. عراق برای فشار آوردن به ایران چاه‌های نفتی نوروز را هدف حمله هوایی قرار می‌داد و متخصصان نیز زیر حملات سنگین تلاش می‌کردند تا آتش را خاموش و چاه را مهار کنند. سرانجام پس از ۹ ماه در شهریور ماه ۱۳۶۲ متخصصان ایرانی توانستند سیمان ریزی دهانه چاه را تمام کنند و به یکی از تلخ‌ترین و فاجعه‌بارترین حوادث زیست محیطی پایان دهند. در جریان عملیات مهار چاه نوروز ۱۱ نفر جان خود را از دست دادند.

از زمان آغاز حادثه تا مهار کامل آن ۲۷۲ هزار تن (دو میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه) نفت وارد خلیج فارس شد.

به گفته جرج واکر در کتاب «جنگ نفت‌کش‌ها» در جریان جنگ ایران و عراق مجموعا آلودگی نفتی معادل مساحت کشور بلژیک در خلیج فارس ایجاد شد.

۴. بزرگترین نشت نفت به دریا ناشی از تصادم کشتی مربوط به ۱۹ ژوییه ۱۹۷۹ میلادی است، هنگامی که دو نفت‌کش عظیم آتلانتیک اکسپرس و ایژن کاپیتان در سواحل ترینیداد و توباگو به دلیل طوفان استوایی با یکدیگر برخورد کردند. هر دو کشتی آتش گرفتند و تلاش‌ها برای اطفای حریق بی نتیجه ماند. ۲۶ دریانورد جان خود را از دست دادند و در مجموع ۲۷۸ هزار تن (۲ میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه) نفت به دریای کاراییب سرازیر شد.

۳. سوم ژوین ۱۹۷۹ انفجار بر روی سکوی نفتی Ixtoc در خلیج مکزیک موجب نشت نفت به دریا می‌شود. روزانه ۱۰ تا ۱۵ هزار بشکه نفت به خلیج مکزیک سرازیر می‌شود و آتش ناشی از حریق لکه‌های نفت جریان مهار نشت را بسیار پیچیده می‌کند. سرانجام ۹ ماه پس از حادثه در ماه مارس سال ۱۹۸۹ نشت نفت مهار می‌شود. در طول این مدت ۴۶۷ هزار تن (۴ میلیون بشکه) نفت به دریا می‌ریزد. نزدیک به یک سوم از این میزان براثر آتش‌سوزی دود شد در نتیجه این حادثه علاوه بر آلودگی دریایی موجب آلودگی جو و هوا نیز شد.

۲. بیستم آوریل سال ۲۰۱۰ میلادی انفجار در سکوی نفتی دیپ واتر هاریزون در خلیج مکزیک یکی از مخرب‌ترین حوادث نفتی جهان را رقم زد. این سکو متعلق به شرکت بی پی بود و در پی یک فوران غیرقابل کنترل منفجر شد. در جریان انفجار ۱۱ نفر جان خود را از دست دادند. اطفای حریق و مهار کردن چاه ۸۷ روز طول کشید و به طور متوسط روزانه ۱۱ هزار و صد تن (ده هزار بشکه) نفت به خلیج مکزیک ریخت. در مجموع ۸۳۵ هزار تن (۷ میلیون بشکه) نفت وارد دریا شد.

۱. بدترین فاجعه زیست دریایی که تاریخ هرگز آن را فراموش نخواهد کرد در جنگ عراق و کویت روی داد. ۱۹ ژانویه ۱۹۹۱ سه تا پنج نفت‌کش ۲۰۰ هزار تنی عراق که در اسکله نفتی الاحمدی پهلو گرفته بودند عمدا نفت بارگیری شده را به خلیج فارس سرازیر می‌کنند. تخمین زده می‌شود این کشتی‌ها ۴ میلیون بشکه نفت وارد دریا کرده‌اند. اواخر ماه ژانویه نیز ارتش عراق عمدا شیرهای پایانه‌های نفتی Sea Island و مینا البکر کویت را باز می‌کند تا نفت آنها وارد دریا شود. بر اساس گزارشی که نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد درباره ابعاد زیست محیطی جنگ عراق و کویت منتشر کرده در این واقعه ۶ میلیون بشکه نفت وارد خلیج فارس شده است. کمیسیون تعیین خسارت سازمان ملل متحد این رقم را ۱۲ میلیون بشکه (یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن) برآورد کرده است.

به اینها باید آتش زدن ۷۰۰ حلقه چاه‌ نفت کویت را نیز افزود. بر اساس گزارش کمیسیون تعیین خسارت جنگ عراق و کویت روزانه ۲ و نیم تا ۶ میلیون بشکه نفت آتش گرفت و دود آن به آسمان رفت، فاجعه‌ای برخی از آن با عنوان «جنایت علیه طبیعت» و «اکو تروریسم» نام می‌برند.

شدت فاجعه به حدی بود که برف سیاه سمی در کوه‌های تبت و باران‌های سیاه در کشورهای همسایه، مانند ایران و عربستان و حتی نقاط دور دست مثل بنگلادش بارید. فاجعه‌ای که منجر به مرگ هزاران آبزی و پرنده و انقراض گونه‌های کمیاب جانوری در خلیج فارس شد و هنوز با گذشت ۲۷ سال هنوز آثار آن در پهنه خلیج فارس نمایان است.