گروه «دامور»؛ موسیقی آکاپلا به سبک ایرانی

ماهنامه هنر موسیقی - محمدعلی پورخصالیان: آکاپلا۱ واژه ای ایتالیایی است به معنی «به سبک کلیسا» و در موسیقی به معنی اجرای قطعه ای موسیقی تنها با استفاده از صدای خواننده و تکنیک های صداسازی با کمک حنجره و دهان، بدون استفاده از هیچ ساز دیگری است. هرچند بیشتر آشنایان با این فرم از اجرا، ممکن است این فرم را با کلیسای مسیحی و چانت های گریگوریان۲ و مادریگال۳ بشناسند، اما ریشه این سبک از اجرا به نیایش های کلیمیان باز می گردد و پس از مسیحیان، مسلمانان هم در نیایش های خود از این نوع اجرا استفاده کرده اند.

در دوران رنسانس، بسیاری از آوازهای مردمی و غیرمذهبی به این نحوه اجرا می شده؛ اما آنچه امروز به عنوان آکاپلا در صنعت موسیقی شناخته می شود، فارغ از ریشه مذهبی آن، نوعی موسیقی مردمی است که در اصل به سبکی از موسیقی پاپ آمریکایی به نام«دوو واپ»۴ می رسد.

این سبک موسیقی معاصر (که تلفظ نام آن مشابه تلفظ کلمه دوغاب به زبان فارسی است) از محبوب ترین سبک های پاپ دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۵۰ و حتی اوایل دهه ۱۹۶۰ آمریکا بوده است و تاثیر آن در صنعت موسیقی تاثیری پررنگ بوده که تاکنون نیز رگه هایی از این اثر در موسیقی پاپ مدرن دیده می شود. دوو واپ سبکی است که به وسیله سیاه پوستان آمریکا به وجود آمد و مهم ترین خصوصیت این گونه موسیقی، استفاده از ساختار آکوردی و هارمونی کلیشه ای و ساده، ملودی های موسیقی سول و ریتم‌اند‌بلوز۵، استفاده از آوازهای بی معنی و هارمونی دار بر بستری از ریتم های ساده با پس زمینه هارمونی آوازی است. استفاده از خود هجاهای «دوو واپ» نیز به خصوص در این سبک بسیار مرسوم بوده است. مثلا در آهنگ های بسیاری چنین هجاهایی را می شنویم، «دو، واپ، واپ» یا «شَل لا، شل لا، شل لا، لا». این موسیقی موسیقی ای شهری است که در شهرهای بزرگ مثل نیویورک، شیکاگو، بالتیمور، دیترویت و لس آنجلس به شکوفایی رسید.

در سال های پس از آمدن این سبک توسط سیاه پوستان آمریکایی، آمریکایی های ایتالیایی تبار هم علاقه فراوانی به این نوع موسیقی نشان دادند و بلافاصله این سبک، ستاره های ایتالیایی تبار بسیاری را به صنعت موسیقی معرفی کرد. بسیاری از ما بدون اینکه بدانیم این موسیقی را تجربه کرده ایم. در نخستین قسمت فیلم «راکی»، راکی از کنار خیابانی در محله های فقیرنشین نیویورک رد می شود. گروهی متشکل از چند جوان سر کوچه ایستاده اند و با هم و بدون ساز آوازی می خوانند. اما همه این جوانان ترانه را نمی خوانند. عده ای با صداهای بم به جای سازهای باس، زمینه بم آهنگ را فراهم می کنند و عده ای دیگر با آواهای بی معنا، بدنه آکوردی و پس زمینه دور آکوردی را می خوانند. یک خواننده، تک خوان است و بقیه با دست زدن، بشکن زدن و پا کوبیدن یا حتی با دهان صداهایی شبیه به صدای طبل و سنج تولید می کنند.

مشابه همین صحنه در فیلم «داستان برانکس» به کارگردانی و بازی رابرت دنیرو وجود دارد. این، موسیقی دوو واپ در خالص ترین حالت خود است. دوو واپ، موسیقی سرِ نبش خیابان ها بوده که در خالس ترین حالت، تنها با هم‌‌آوایی آوازه خوانان، اجرا می شده است. با محبوبیت عجیب این سبک، استفاده از ساز نیز وارد موسیقی دوو واپ می شود. استفاده از آواهای بی معنی که با موسیقی دوو واپ مد روز شد، تا به امروز نیز از این سبک به یادگار مانده و در موسیقی های پاپ و راک و جَز مدرن تر موسیقی، سبک دوو واپ به عنوان یک سبک از رونق افتاد، ولی تکنیک های مخصوص این سبک به سبک های دیگر رفت و در آن ها به حیات خود ادامه داد.

موج دوم محبوبیت دوو واپ این بار بدون آوردن نام این سبک با آمدن چند سریال تلویزیونی و فیلم سینمایی ایجاد شد؛ به خصوص با آمدن سریال های تلویزیونی مثل «گیلی»6 و فیلم های سینمایی سریالی مثل «پیچ پرفِکت»7 که پی‌رنگ اصلی داستان حول موسیقی آکاپلا نوشته شده است، موسیقی آکاپلا و در اصل موسیقی دوو واپ دوباره به جریان اصلی موسیقی بازگشته است. در سال های اخیر چند خواننده پرفروش و معروف و به ویژه مِگان ترِینِر8 آثاری را به بازار عرضه کردند که از نظر سبکی کاملا در قالب سبک دوو واپ ساخته شده است. آنچه آکاپلای امروزی است در واقع عناصر بسیاری از دوو واپ وام گرفته است.

با محبوبیت سریال ها و فیلم های آمریکایی که در آن اجراهای آکاپلا به سبک دوو واپ از نکات بارز بود، موج این محبوبیت به خارج از مرزهای آمریکا رسید و در ایران هم با ظهور گروه های آکاپلا، این موسیقی به مخاطبان موسیقی ایرانی معرفی شد. هرچند به دلیل فاصله این موسیقی با موسیقی پاپ ایرانی، (به دلایل مختلف) و انواع ادعاهای مطرح شده بر نخستین بودن در سبک های موسیقی در ایران، تاریخی قطعی را نمی توان برای ظهور نخستین گروه آکاپلای ایرانی تعیین کرد، ولی می توان گفت توافق بیشتری درباره سال ۱۳۸۴ و ظهور نخستین گروه های آکاپلای ایرانی وجود دارد. یکی از گروه های شناخته شده آکاپلا در ایران گره آوازی «دامور» است که در اوایل سال جاری نخستین آلبوم تصویری خود را با سرمایه گذاری شخصی و مستقل منتشر کرده است. این گروه به سرپرستی فراز خسروی دانش از سال ۱۳۸۹ با فراخوان برای عضوگیری و انتخاب گزینشی اعضای آن شکل گرفت.

بیشتر اعضای گروه دانش آموختگان موسیقی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد هستند و هرچند اعضای گروه طی سالیان، تغییر کرده است، اما به گفته خسروی دانش از آنجایی که یک سال پیش از تشکیل رسمی گروه، درباره دورنمای فعالیت و نحوه اجرا و چگونگی تنظیم ها فکر شده بود، گروه همچنان به فعالیت خود ادامه داده است و در مسیر مورد نظر خود حرکت می کند. در رپرتوار این گروه قطعات مختلفی را می توان شنید؛ قطعاتی که از موسیقی کلاسیک اروپایی انتخاب و برای اجرای آکاپلا تنظیم شده است؛ قطعاتی از موسیقی جَز استاندارد، موسیقی نواحی ایران و موسیقی سنتی.

آنچه در ادامه می خوانید حاصل گفت و گویی است که در آموزشگاه موسیقی در زمان استراحت میان تمرین این گروه، با فراز خسروی دانش انجام شده است.

آقای خسروی دانش! با توجه به اینکه موسیقی آوازی آن قدر در کشور ما گسترده نیست، چه جامعه مخاطبی را برای گروه دامور در نظر گرفته اید؟

موسیقی آوازی آن قدر در ایران گسترده نیست و به همین دلیل هم ما تصمیم گرفتیم از انواع سبک های موسیقی در رپرتوار خود داشته باشیم تا جامعه مخاطب ما محدود به یک سبک نباشد. الان در رپرتوار ما موسیقی جَز، کلاسیک، پاپ و فولکلور ایرانی وجود دارد و حتی آهنگ هایی هم داریم مثل آهنگ «برگ های پاییزی» که آن را به صورت آکاپلا در سبک جز استاندارد تنظیم کرده ایم و به زبان اصلی، یعنی انگلیسی اجرا می کنیم.

کارهایی که اجرا می کنید از سبک های مختلف موسیقی است که به صورت آکاپلا تنظیم شده است و این طور که در تمرین به نظر رسید رهبری گروه را شما به عهده دارید. کارها را شما تنظیم کرده اید؟

بله. ساز تخصصی من در دانشگاه پیانو است و در تنظیم ها سعی کردم آهنگ های مختلف را به صورت چندآوایی (پلی فونیک) تنظیم کنم.

در اخبار مرتبط با گروه، پیش از آنکه حضورا در تمرین گروه باشم و پیش شما بیایم، همیشه نام شما را به عنوان سرپرست گروه خوانده ام، اما به عنوان عضو گروه نامی از شما ذکر نشده است. شما در گروه به عنوان عضو حضور ندارید؟!

یکی از برنامه های این گروه، حضور گروه بدون رهبری روی صحنه است. این فکری بود که از ابتدا دوست داشتم انجام بدهم. دوست داشتم بچه ها دیده بشوند؛ چون حضور رهبر گروه روی صحنه و درست در مرکز صحنه، تمرکز نگاه کردن مخاطبان را از گروه به خود معطوف می کند.

مجوز فعالیت گروه را به چه عنوانی تقاضا کرده اید؟

به عنوان گروه آوازی.

همان طور که خودتان هم گفتید در رپرتوار گروه «دامور» آثاری از سبک های مختلف موسیقی مثل پاپ، موسیقی کلاسیک، جز و موسیقی فولکلور ایرانی وجود دارد که به صورت آکاپلا تنظیم و اجرا شده است. با وجود این تنوع در انتخاب آثار، مجوز گروه را براساس چه سبکی تقاضا کرده اید؟

در اصل شورای موسیقی کلاسیک ما را تایید کرده است و البته از نظر مجوز هم هیچ وقت با مشکل مواجه نشده ایم.

با توجه به اینکه تعدادی از اعضای گروه خانم هستند، آیا برای فعالیت با موارد خاصی مواجه شده اید؟

شرایط خاص حضور خانم ها در گروه های آوازی به این صورت است که باید تعداد خانم ها، در چنین گروه هایی حداقل سه نفر باشد که در این گروه چهار عضو خانم داریم و در این باره تا به حال با مشکلی مواجه نشده ایم و حتی در شبکه یک و شبکه بین المللی جام جم صدا و سیما هم اجرا داشته ایم.

برای آلبوم نخستتان که صوتی است و آلبوم دوم که تصویری است چه کسی سرمایه گذاری کرده است؟

خودمان سرمایه گذاری کردیم؛ البته شرکت هایی بوده اند که تمایل به سرمایه گذاری و پخش داشته باشند، ولی سرمایه گذاریشان این گونه بود که هزینه ای را برای آلبوم به ما می دادند، اما تمام حقوق آلبوم متعلق به آنان می شد. ما وقتی در این باره مشورت گرفتیم به این نتیجه رسیدیم که بعد از این همه زحمت که کار را تا اینجا رسانده ایم چرا باید حقوق آلبوم را به شرکت های دیگر واگذار کنیم که معلوم نیست فردا روزی اگر بخواهیم همین آثار را اجرا کنیم به ما اجازه بدهند یا نه. این مسئله برای خیلی از خواننده های پاپ اتفاق افتاده و نتوانسته اند آلبوم خود را در کنسرت اجرا کنند؛ بنابراین تصمیم گرفتیم که خودمان شخصا سرمایه گذاری کنیم.

بزرگ ترین چالشی که در این مدت با آن مواجه شده اید چه بوده است؟

بزرگ ترین چالش برای این گروه، مدیریت چنین گروهی است. معمولا برای چنین گروه هایی کسانی که در موسیقی از نظر تهیه کنندگی و مدیریت گروه کار کرده اند، سخت قبول می کنند که کار چنین گروهی را عهده دار شوند. یکی دیگر از سختی های این کار، فرهنگ سازی برای چنین سبک هایی است؛ فرهنگ سازی سبکی که در ایران جدید است، مثل آکاپلا و تاکید بر چندآوایی و هارمونی در تمام آثار، به عنوان یک سبک در ایران و معرفی آن به مردم و مخاطبان موسیقی.

هدف «دامور» این است که با انتخاب قطعاتی که مردم دوست دارند و تنظیم آن به صورت پلی فونیک، گوش شنیداری مردم را ارتقا بدهد؛ چون مردم با موسیقیِ سازی آشناترند و به همین دلیل به صورت طبیعی زیاد گوش آن ها درگیر پلی فونی نمی شود، ولی در موسیقی آوازی چون در اغلب سبک ها تمرکز بر خواننده است، در موسیقی آوازی آکاپلا با گروهی از خوانندگان مواجه می شوند که علاوه بر کلام، آواهای دیگری را تولید می کنند و کل مجموعه به صورت پلی فونیک است و به این ترتیب گوش مردم بیشتر درگیر می شود. همین مسئله به گوش کمک می کند که از نظر دریافت موسیقی ارتقا یابد و فرهنگ شنیداری ما هم ارتقا پیدا کند.

چقدر در این کار موفق بوده اید؟ با توجه به ظرایف کار در آوازهای پلی فونیک چقدر از سوی جامعه موسیقی ایرانی و مخاطبان درک شده اید؟

استقبال مردم از ما و موسیقی ما خوب بوده است. درباره درک شدن، بعضی از اهالی موسیقی که تعصب دارند، درک می کنند؛ یعنی متوجه می شوند که هدف گروه چیست و دارد چه اتفاقی می افتد و چه فکری پشت سر آن است. وقتی می بینند که هم موسیقی محلی ایرانی هست و هم موسیقی کلاسیک، متوجه می شوند که خوراک موسیقایی است.

ما باید بتوانیم با یک چیزی مخاطب را جذب کنیم و از سوی دیگر، گونه ای موسیقی را که خودمان دوست داریم هم ارائه کنیم؛ چون ما همگی موسیقی کلاسیک کار کرده ایم. ولی روی موسیقی کلاسیک تعصب ندارم؛ به خاطر اینکه به این کار اعتقاد داریم و با امیدِ ایجاد تغییر این کار را انجام می دهیم. از سویی دیگر برخی هم هستند که معتقدند رپرتوار باید کاملا کلاسیک باشد.

منظور این است که عده ای که با گارد گرفتن با موسیقی شما مواجه می شوند نظرشان این است که موسیقی ایرانی در رپرتوار نباشد؟

بله. هم موسیقی ایرانی و هم موسیقی پاپ. در ایران موسیقی دان هایی که کلاسیک پسند هستند و تعصب دارند، کم نیستند. این مسائل کمی کار ما را سخت تر می کند؛ اما چون هدف ما چیز دیگری است در روند کارمان تاثیر زیادی ندارد.

این گروه از طرفداران متعصب موسیقی، موسیقی آکاپلا را به عنوان موسیقی تفریحی می شناسند. کسانی هم که با موسیقی آشنا نیستند شاید فکر کنند اجرای موسیقی تنها با استفاده از حنجره، کار آسانی است. به همین دلیل باید کار فرهنگ سازی را انجام بدهیم و هم برای برآوردن انتظارهای مختلف، باید رپرتوار متنوعی داشته باشیم.

این داستان ثبت بین المللی گروه چیست؟ چون درباره یکی از گروه های آکاپلا در ایران با چنین واژه ای در متن خبر مواجه شدم و از آنجایی که می دانم در صنعت موسیقی چنین الفاظی وجود ندارد، سوال پیش می آید که آیا درباره آکاپلا استثنایی وجود دارد؟

نه چنین مسئله ای وجود ندارد. مگر اینکه منظور ثبت نام در فستیوال های خارجی یا بین المللی باشد که در آن از گروهی دعوت بشود. این نوع اصطلاح ها بیشتر جنبه جوسازی و بازاریابی دارد.

شما تا به حال در جشنواره های خارجی شرکت کرده اید؟

متاسفانه نه؛ البته از یک بابت متاسفانه و از بابتی خوشبختانه.

از چه نظر خوشبختانه؟

جشنواره ای که ما دوست داریم در آن شرکت کنیم جشنواره ای است که واقعی باشد. جشنواره واقعی جشنواره ای است که گروه های حرفه ای در آن حضور داشته باشند. در حال حاضر جشنواره های بسیاری در جهان و به خصوص در کشورهای نزدیک ما وجود دارد که به راحتی به همه شرکت کنندگان تاییدیه یا مقام می دهند. درمجموع ممکن است در چنین جشنواره هایی چندصد گروه از جشنواره مقام گرفته باشند. شاید حضور در این جشنواره ها برای تجربه حضور خوب باشد، اما من تمایل ندارم بچه های گروه در چنین جشنواره هایی شرکت کنند.

در حال حاضر تمام صداها توسط اعضای گروه و به صورت هم زمان انجام می شود. آیا برنامه ای دارید که در هنگام اجرا به سمت استفاده از فناوری بروید. مثلا استفاده از لوپر و سمپلر9؟

احتمال دارد؛ چون یکی از اعضای فعلی گروه به صورت حرفه ای صدابردار است و می تواند این ارتباط با فناوری را برای گروه ایجاد کند.

از شما سپاسگزاریم و برایتان آرزوی موفقیت داریم.

من هم از شما برای این گفت و گو تشکر می کنم.

پی نوشت ها:
۱. Acapella
2. Gregorian Chant
۳. Madrigal
4. Doo Wop
۵. Soul- R&B
6. Glee
۷. Pitch Perfect
8. Megan Trainer
۹. Looper and Sampler