«فیجت اسپینر»ها چرا محبوب شدند؟

هفته نامه همشهری جوان - میلاد تیرداد: یک جسم عجیب کوچک، ساده و خوش رنگ و لعاب و فانتزی که با صدای قِرقِر اندکی به سرعت می چرخد. این قدر سریع که انگار خیال ایستادن از حرکت را ندارد و با قوانین فیزیک و اصطکاک غریبه است! احتمالا این روزهای اخیر شما هم اسپینر را در دست دوست و آشنا دیده اید. از مترو و اتوبوس تا کلاس دانشگاه و محل کار. اسباب بازی جدید آدم بزرگ ها همان طور که گفتیم «اسپینر» نام دارد، یعنی چرخنده و این چرخیدن تنها کاری است که این وسیله انجام می دهد.

قیمت اسپینرها اما در برابر یک چرخش ساده کمی گران به نظر می رسد. ظاهر دلفریب و رنگارنگی که در قلبش تنها یک بلبرینگ پنهان است. هر طور هم که نگاهش کنید به قیمت های بعضا بالای صد هزار تومانی که می فروشندش نمی ارزد. گرچه بعضی از انواع گرانقیمت آن ویژگی های جالبی دارند که ممکن است این قیمت را برای تان توجیه کند. مثلا اسپینر شما فندک یا اسپیکر بلوتوثی هم هست!

به هر حال همین مدل های گرانقیمت هم طرفداران خودشان را دارند. فیجت اسپینر مدل های ارزان تر و ساده ای هم دارد. از سایت فروشگاه های اینترنتی معروف تا کانال های تلگرامی و حتی مترو به راحتی می توانید انواع مدل اسپینر را خریداری کنید. اما این اسباب بازی از کجا آمد؟ چطور تا این حد محبوب شد و آیا فایده ای هم برای ما دارد؟

عادت های مختلفی مثل چرخاندن زنجیر، بازی با سیم تلفن یا پرزهای فرش را اغلب در اطراف مان دیده ایم و حتی گاهی خودمان چنین عاداتی داریم. تا به حال برای تان پیش آمده که وقتی در صف نانوایی یا اتاق انتظار مطب پزشک منتظرید،با سوییچ و کلیدهایتان مشغول شوید؟ یا حتی تکان دادن مداوم پاها.

دلایل مختلفی برای این عادت ها و حرکات از جمله تمرکز بهتر، تخلیه فشار عصبی و امثالهم ذکر شده است اما به تازگی وسیله هایی ساخته شده که ادعا دارند استرس را از شما دور می کند و باعث می شود که بهتر تمرکز کنید و از شرّ افکار گوناگون خلاص شوید. اما این وسیله نوعی ماساژور، پازل یا حتی چیزی شبیه به مکعب روبیک نیست؛ این وسیله فیجت اسپینر (Fidget spinner) نام دارد و شکل های مختلفی دارد اما ساده ترین و متداول ترین نوع آن دارای سه شاخه است که به یک دایره متصل اند و دور همین دایره می چرخند.

اسپینر نسبت به اندازه کوچکش، سنگین است و این را در اولین برخورد با آن متوجه می شوید. اغلب مدل های آن در دایره مرکزی خود یک بلبرینگ دارند که راز چرخش سریع و روان و طولانی این اسباب بازی است. به همین سادگی فیجت اسپینر کوچک در بین انگشتان شما می چرخد.

عامل اعصاب!

بیایید دقیق تر به این اسباب بازی نگاه کنیم. گفتیم که اسم آن فیجت اسپینر است؛ کلمه فیجت (Fidget) به معنی حرکت و عملی عادت گونه است که ممکن است ناشی از عصبی بودن، آشفتگی و خستگی یا مجموع اینها باشد. از جمله فیجت های معمول می توان به تکان دادن خودکار، بازی با قسمتی از لباس مانند دکمه های پیراهن یا تکان دادن پاها اشاره کرد. فیجت ها راهی برای رهایی از استرس و آشفتگی هستند اما اغلب به عنوان عادت های بد شناخته می شوند، مخصوصا در بین کودکان.

اما بر اساس تحقیقات دانشمندان، کودکانی که این حرکات را انجام می دهند نسبت به کودکانی که از این کار منع می شوند، در یادگیری و یادسپاری عملکرد بهتری دارند. تحقیقات علمی نشان داده اند که انجام این حرکات در موارد بسیاری به تمرکز و دوری از استرس افراد کمک می کند، به خصوص کودکانی که اختلال اوتیسم یا ADHD دارند.

فیجت اسپینر هم با هدف کمک به انجام بهتر همین امر ساخته شده است. اما این روزها بیشتر به عنوان سرگرمی و اسباب بازی شناخته می شود تا یک وسیله تمدد اعصاب! جنس آن می تواند پلاستیکی یا یا فلزهایی نظیر برنج و استیل باشد. طرح ها و رنگ های آن هم هر روز بیشتر می شوند، از آرم BMW و مرسدس بنز تا بتمن و مرد عنکبوتی، از اسپینرهای اصطلاحا رم خور که برای تان آهنگ هم پخش می کنند تا مدل های ضد ضربه که بدون ترس از خراب شدنش به در و دیوار می کوبید!

آن قدر تنوع در مدل ها بالاست که اگر از طرفداران این وسیله باشید، قطعا در انتخاب یک و یا حتی چند مدل برای خرید دچار مشکل خواهید شد. هر چه جنس اسپینر مرغوب تر، طرح و رنگش فانتزی تر و میزان چرخش بیشتر باشد قیمت بالاتری خواهد داشت، که بعضی از آنها حدود پنج دقیقه و حتی بیشتر هم می چرخند. تا این لحظه اسپینرهایی با قیمت حدود 200 هزار تومان هم دیده شده است.

اوتیسمی ها

اما در نهایت و با وجود تمام این صحبت ها یک «خب که چی؟» بزرگ روبروی ما ایستاده است. آیا اسپینر واقعا برای اعصاب مفید است؟ آیا به واسطه مواد سازنده یا حتی وزنش ممکن است برای کودکان خطرناک باشد یا خیر؟ طبق دلایل علمی و تحقیقات بسیار ادعا می شود که فیجت اسپینر و دیگر فیجت ها به رفع استرس و تمرکز کمک می کند، مخصوصا برای کودکان اوتیسم یا بیش فعال بسیار مفید است اما در نهایت قضاوت مفید بودن یا نبودن این وسیله و احساس نیاز به خرید آن یا عدم نیاز به یک شیء چرخان کوچک، تنها به شخص مصرف کننده بستگی دارد.

در دنیا همین طور است

نشریاتی مانند گاردین و نیویورک تایمز ادعا کرده اند که خانمی شصت و دو ساله به نام کاترین هتینگر، فیجت اسپینر را ساخته است، در حالی که خانم هتینگر این گفته را نفی کرده. او گفته زمانی به خاطر ابتلا به یک بیماری نادر عصبی قادر به جنب و جوش و بازی کردن با دختر خردسالش نبوده و با استفاده از وسایل ساده ای که در منزل داشته، اسباب بازی مشابه به اسپینر با شمایل بشقاب پرنده را برای فرزندش می سازد و در سال 1993 نیز درخواست خود برای ثبت پتنت آن را تسلیم سازمان مربوطه در آمریکا می کند که البته این پتنت حدودا چهار سال بعد به وی اعطا می شود.

خود خانم هتینگر اما بر این باور است که این اسباب بازی شباهت زیادی به آنچه برای دخترش ساخته بود، ندارد و اختراع فیجت اسپینر صرفا به او نسبت داده شده است. در سال ۲۰۱۵ میلادی، تحقیقی مروی جمعی از کودکان هشت تا دوازده ساله مبتلا به بیش فعالی انجام شد که نتایج آن در نشریه روانشناختی کودکان غیرعادی منتشر شد.

بر اساس این تحقیق آن دسته از کودکانی که به واسطه فعالیت های بدنی خاص دستان و پاهای خود را بیشتر از دیگران تکان می دادند، نسبت به آنها که دائما در جای خود نشسته و فعالیتی نداشتند، بهتر عمل می کردند و در نهایت مشخص نشد که این تمرینات برای کودکان مبتلا به بیش فعالی سودمند هستند. البته تاکنون هیچ مطالعه مستقلی روی فیجت اسپینرها و اثرات سودمند آنها انجام نشده است و در نتیجه نمی توان با قطعیت گفت که این ابزارها هم چنین فایده ای دارند.

فیجت ها انواع زیادی دارند که اسپینر تنها یکی از آنهاست

این چیه دستت؟

اسپینر تنها اسباب بازی تخلیه عصبی که با الگو گرفتن از حرکات فیجت ساخته شده نیست. اگر کلمه Fidget را در گوگل سرچ کنید، شاهد پیشنهادهایی مثل Fidget pen یا Fidget cube برای تکمیل عبارت از گوگل خواهید بود. اینجا نگاهی به تعدادی از این اسباب بازی های عجیب که گاهی هم کاملا بیهوده به نظر می آیند، انداخته ایم.

Fidget Cube فیجت کیوب

از اسمش پیداست که مکعبی شکل است. یک مکعب کوچک شش وجهی شبیه به تاس که در هر وجه اشکال عجیبی می بینید. دقیقا همین چیزهای عجیب این مکعب را به یک ابزار فیجت تبدیل کرده اند. از کلیدی شبیه به کلید پریزهای ساده برای روشن و خاموش کردن لامپ تا یک دیسک چرخنده، یک کره کوچک که در جای خود دور خودش می گردد و جوی استیکی شبیه به آنچه در کنترلر کنسول های بازی دیده اید. این مکعب کوچک به راحتی با یک دست کنترل می شود و ادعا می کنند بازی کردن با ابزار موجود در هر وجه آن به دوری از استرس شما کمک می کند.

Stress Ball توپ ضد استرس

یک اسباب بازی نرم و کوچک که شکل های بسیار متنوع و جالبی دارد. معمولا قطر آن از هفت سانتی متر بیشتر نیست و به راحتی در یک دست جا می شود تا آن را بین انگشتان خود فشار دهید. از این وسیله برای تخلیه فشار عصبی و حتی تمرینات ورزشی برای تقویت عضلات دست استفاده می شود. استرس بال شکل های بسیار زیاد و متفاوتی دارد.

از توپ های ابری ساده تا نوعی جدیدتر که یک توپ را داخل تور می بینید. با فشردن توپ شاهد اشکال عجیب و غریبی خواهید بود. توپ با فشردن تغییر شکل زیادی می دهد و از بین توری که در آن است به شکل جالبی بیرون می آید. کره های پر تعداد کوچک و بزرگی که هر قدر هم توپ را فشار دهید، مثل حباب نمی ترکند.

Spiky Sensory حلقه های میخی

یک دایره لاستیکی نسبتا بزرگ که قطر آن حدودا چهار اینج است، سطحی پر از زائده های تیغ مانند که البته مانند جنس خود این حلقه نرم بوده و تیز نیستند. این حلقه به راحتی در دست خم می شود و زائده های سطح آن در کف دست شما حس جالبی ایجاد می کنند. فشردن این جسم عجیب در کنار حسی که از میخ های نرم سطح آن در دست شما به وجود می آید باعث کاهش استرس خواهد بود. شاید فکر کنید که این وسیله با استرس بال فرق چندانی ندارد اما شکل متفاوت و تیغ های نرم سطح آن، این دو وسیله را به کل متفاوت از یکدیگر کرده اند.

Infinity Cube مکعب بی نهایت

هشت مکعب کوچک فلزی که با لولاهای 360 درجه و بدون محدودیت به هم متصل شده اند و یک مکعب بزرگ تر را تشکیل می دهند. این همان مکعب بی نهایت است. در هر سمت و جهتی که بخواهید مکعب های کوچک تر حرکت می کنند و اشکال عجیب و غریب را می سازند. بدون وقفه و معطلی می توانید آن را در دست بچرخانید و به هر شکلی در بیاورید. لولاهای 360 درجه ای و منعطف باعث می شود که محدودیتی در کار با این وسیله نداشته باشید، حتی یک توقف کوتاه،اما قیمت حدودا 120 هزار تومانی این اسباب بازی برای چنین وسیله ای بسیار گران به نظر می رسد!

Fidget Dice فیجت دایس

هم خانواده و شبیه به همان مکعب فیجت است اما ۱۲ وجه دارد. تعدادی از وجه های آن شبیه فیجت کیوب است اما ابزار بیشتری روی ۱۲ وجه خود دارد تا به هر نحو که دوست دارید خود را مشغول کنید. انواع دکمه، اعداد چرخان، سطوح بافت دار و زبر و جوی استیک را می توانید در این وسیله ببینید که شکل جالبی دارد. فیجت دایس هم مانند برادر بزرگ تر خود راه های مختلفی برای دوری از افکار مختلف و استرس را روی سطح خود دارد! اما برگ برنده آن تنوع بیشتر، رنگ و طرح های بسیار زیبا حتی در مقایسه با مکعب فیجت و قیمت و اندازه شبیه به فیجت کیوب است.