نگاهی گذرا به زندگی هوشنگ گلشیری؛ شازده احتجاب

هوشنگ گلشیری در ۲۵ اسفندماه ۱۳۱۶ در اصفهان دیده به جهان گشود. در سال ۱۳۲۱ و در کودکی به همراه خانواده خود به آبادان رفت. گلشیری مدت اقامت در آبادن یعنی از تاریخ ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۴ را در شکل‌دهی حیات فکری و احساسی خود بسیار تاثیرگذار می‌داند.

برترین ها : هوشنگ گلشیری در ۲۵ اسفندماه ۱۳۱۶ در اصفهان دیده به جهان گشود. در سال ۱۳۲۱ و در کودکی به همراه خانواده خود به آبادان رفت. گلشیری مدت اقامت در آبادن یعنی از تاریخ ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۴ را در شکل‌دهی حیات فکری و احساسی خود بسیار تاثیرگذار می‌داند. پدر گلشیری کارگر بنا و سازنده‌ی مناره‌های شرکت نفت بود و آن‌ها مجبور بودند مدام از خانه‌ای به خانه‌ای دیگر می‌رفتند.

نگاهی گذرا به زندگی هوشنگ گلشیری؛ شازده احتجاب

هوشنگ گلشیری آن روزهای خود را این‌گونه توصیف می‌کند: «از ۱۳۳۴ تا ۱۳۵۲ در اصفهان زيسته‌ام. تا ۳۷ آموختن و خواندن بود و آشنايی از درون با سنت‌های ريشه‌دار، آن هم آدمی كه الخی بار آمده بود، در خانه‌ای شلوغ. ما شش بچه بوديم و يكی هم بعد آمد و مسكنمان اتاقی كوچك بود و صندوقخانه‌ای. خانه هم چند اتاق داشت با كلی آدم.

تابستان‌ها هم كار می‌كرديم، در بازار، من و برادر بزرگتر و بعد از ديپلم گرفتن هم من باز مدّتی در كارخانه‌ای، مدّتی هم در بازار، در دكان رنگرزی و خرازی و بالاخره در دكان قنادی، كار كردم. مدّتی هم در تهران و در خاكبرداری زمينی كه قرار بود برق آلستوم فعلی شود. بالاخره از دفتر اسناد رسمی سر درآوردم، پس از گرفتن ديپلم.» گلشیری پس از گرفتن دیپلم برای مدتی در دهی دورافتاده در سر راه اصفهان به یزد به معلمی مشغول شد.

گلشیری در سال ۱۳۳۸ تحصیل در رشته‌ی ادبیات فارسی را در دانشگاه اصفهان آغاز کرد. آشنایی با انجمن ادبی صائب اتفاق مهمی در زندگی گلشیری محسوب می‌شد که در همین دوره اتفاق افتاد. او از سال ۱۳۳۹ به این انجمن ادبی می‌رفت که این به تعبیر خودش «انجمن‌نشینی» از سال ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ ادامه داشت. شرکت در این جلسات باعث آشنایی گلشیری با برخی از نویسندگان آن روز اصفهان شد؛ همین‌طور زمینه‌ساز آشنایی گلشیری با بعضی از فعالان سیاسی شد که موجبات دستگیری او در سال ۱۳۴۰ را فراهم ساخت.

«چند ماهی زندان مرا از درون با اعضای حزب توده آشنا ساخت. بسیاری از داستان‌های سیاسی من با جهت‌گیری ضد چنان حزبی آن سال نطفه بست. مثل «عکسی برای قاب عکس خالی من»، «هر دو روی یک سکه»، «یک داستان خوب اجتماعی»، و بالاخره بعدها «جبه‌خانه».» گلشیری کار ادبی خود را در سال ۱۳۳۹ با جمع‌آوری فولکلور مناطق اصفهان آغاز کرد. گلشیری در پایان سال ۱۳۴۱ از زندان آزاد شد و در همان سال از «دانش‌کده‌ی ادبیات اصفهان» فارغ‌التحصیل شد.

گلشیری می‌گوید که پس از آزادی از زندان، راه خود را از «کهنه‌سرایان» جدا کرد. « بعد از زندان، ما جوانان از کهنه‌سرایان جدا شدیم و انجمنی جداگانه درست کردیم بر سر قبر صائب. ما در انجمن تازه بر زمین می‌نشستیم و دایره‌وار و هر کس اثری یا تحقیقی را می‌خواند.

رسم خواندن بر سر جمع و رو در رو از کاری سخن‌گفتن، به خصوص تحمل شنیدن داستان، یادگار این دوره است.» «جُنگ اصفهان» در اوایل دهه‌ی ۴۰ شمسی توسط هوشنگ گلشیری و هم‌فکرانش این‌گونه در مقابل جریانات ادبی و سنت‌گرای انجمن شعر صائب شکل گرفت و جلساتی تشکیل می‌شد که بعدها نام جنگ اصفهان به خود گرفت. «مجله‌ی جنگ اصفهان» شماره‌ی اول، ۱۳۴۴ محصول همین دوره است. «دور هم جمع می‌شديم و كارهايمان را برای هم می‌خوانديم.

هوشنگ گلشیری در سال ۱۳۵۸ با فرزانه طاهری، مترجم ازدواج کرد که حاصل این ازدواج دو فرزند به نام‌های غزل و باربد است. دو گلشیری دیگر نیز از خانواده گلشیری نویسنده و مترجم هستند؛ احمد گلشیری، برادر و سیامک گلشیری، برادرزاده.

هوشنگ گلشیری با نوشتن رمان کوتاه «شازده احتجاب» در اواخر دهه‌ی ۴۰ شمسی و در سال ۱۳۴۸ به شهرت فراوانی دست یافت. این کتاب توسط «جیمی بوکان»، نویسنده‌ی اسکاتلندی، به زبان انگلیسی ترجمه شده است. این کتاب هم‌چنین به زبان فرانسه نیز ترجمه شده است. بهمن فرمان‌آرا، کارگردان سی‌نما نیز فیلمی با نام «شازده احتجاب» و با اقتباس از این رمان ساخته است.

منتقدان و داستان‌نویسان و هنرمندان بسیاری در مورد این کتاب معروف نظر داده‌اند و زبان به ستایش آن گشوده‌اند. منوچهر آتشی، شاعر، «شازده احتجاب» را نقطه‌ی شروع درخشان رمان نو ایران می‌شناسد: «درست است که کوشش‌های ديگری هم در اين عرصه صورت گرفته، اما کار تمام‌عيار گلشيری در سيمای «شازده احتجاب»، جای هيچ ترديدی باقی نمی‌گذارد که واقعا بعد از «بوف کور» (و قصه‌های کوتاه بهرام صادقی)، «شازده احتجاب» زيباترين و پخته‌ترين اثر داستانی به زبان فارسی در زمان خود است.

داريوش مهرجويی، کارگردان سینما در مورد این اثر گلشیری چنین می‌گوید: «اگر بخواهيم از چهار پنج رمان مهم و معتبر قرن چهاردهم هجری در پهنه‌ی ادبيات ايران نام ببريم، بی‌شک، «شازده احتجاب» يکی از آن‌ها خواهد بود؛ چه به لحاظ ساختار و معماری کار و چه از نظر محتوا و ژرف‌بينی‌های به‌کاررفته در آن. قبل از هر چيز اهميت اين کتاب در آن است که شيوه‌ی شهادت دادن نسل جديد به نسل قديم را به ما می‌آموزند.»

گلشيري سردبيري ماهنامه‌ی ادبی «كارنامه» را در تابستان ۱۳۷۷ بر عهده گرفت و اولین شماره‌ی آن را در دی‌ماه همان سال منتشر كرد. در اين دوره جلسات بررسی شعر و داستان نيز به همت او در دفتر كارنامه برگزار می‌شد.

يازدهمين شماره‌ی «كارنامه» به سردبيری او پس از مرگش در خرداد ۱۳۷۹ منتشر شد. از آثار هوشنگ گلشیری می‌توان به «مثل همیشه» ۱۳۴۷، «نمازخانه‌ی کوچک من» ۱۳۵۴، «جبه‌خانه» ۱۳۶۲، «دست تاریک، دست روشن» ۱۳۷۴، «نیمه‌ی تاریک ماه» ۱۳۸۰، «شاه سیاه‌پوشان»، «بره‌ی گم‌شده‌ی راعی»، ۱۳۵۶، «جن‌نامه» ۱۳۷۶ و آثار فراوان دیگر اعم از ترجمه و فیلم‌نامه و … اشاره کرد.

هوشنگ گلشیری، در سن ۶۱ سالگی و بر اثر ابتلا به بیماری مننژیت در بیمارستان «ایران‌مهر» تهران درگذشت و در امام‌زاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.