سرطان هایی که افراد مسن را تهدید می کنند(۱)

ماهنامه دنیای سلامت - دکتر محمدرضا صفری نژاد: لفظ سرطان سبب نگرانی شدید همه می شود ولی میزان تشویش طرز برخورد با مشکل در افراد مختلف متفاوت است. باید صبور بود و به درمان های توصیه شده عمل کرد و از نظر روحی نیز بر بیماری غلبه کرد و با آن کنار آمد. بسیاری از سرطان هایی که یک دهه قبل غیرقابل درمان بودند الان یا به طور کامل درمان می شوند و یا اینکه به طول عمر بیماران افزوده شده است.

متاسفانه تعداد سرطان ها بیشمار است ولی سه نوع سرطان شیوع بیشتری در خانم های مسن دارند که بیشتر به آنها پرداخته می شود. وقتی می گوییم مسن یعنی در افراد بالای ۵۰ سال ولی این قانون و قاعده نیست. هر سرطانی، هر سنی را گرفتار می کند ولی هر سرطانی یک سن شیوع بیشتر دارد که ممکن است از دوران کودکی تا پایان عمر این شیوع متفاوت باشد.

سرطان رحم

پوشش مخاط رحم، آندومتر نام دارد و اکثر سرطان های رحم از این پوشش ایجاد می شوند که به آنها سرطان آندومتر می گویند و اغلب در جامعه سرطان آندومتر را مترادف سرطان رحم می دانند. سرطان آندومتر چهارمین سرطان شایع در خانم ها است و اگر به موقع تشخیص داده شود، پیش آگهی آن خیلی خوب خواهد بود.

یکی از علائم سرطان رحم خونریزی پس از یائسه شدن است، بنابراین خونریزی پس از یائسه شدن را باید جدی تلقی کرد. چاقی و استفاده از هورمون های استروژنی خطر سرطان آندومتر را زیاد می کند. تخمین زده می شود در سال ۲۰۱۳ تعداد ۴۹۵۶۰ مورد جدید سرطان رحم و ۸۱۹۰ مورد مرگ ناشی از سرطان رحم در آمریکا اتفاق افتاده است.

سرطان رحم معمولا از پوشش مخاطی رحم ایجاد می شود که به آن سرطان آندومتر می گویند و موضوع مورد بحث این مقاله نیز سرطان آندومتر است. سرطان آندومتر یا سرطان رحم شایع ترین سرطان دستگاه تولید مثل در زنان می باشد. چهارمین سرطان شایع در خانم ها پس از سرطان سینه، سرطان ریه و سرطان روده بزرگ می باشد. سرطان آندومتر در زنان یائسه بیشتر دیده می شود. بیش از ۹۰ درصد موارد سرطان آندومتر در خانم های بالای ۵۰ سال دیده می شود.

عدم تعادل هورمونی، خانم هایی که هرگز حامله نشده اند، افزایش سن، خونریزی واژینال بعد از یائسگی، پریودهای طولانی و یا خونریزی مابین پریودها، ترشح مایع آبکی و خون آلود از واژن، درد لگن، درد در حین نزدیکی؛ از نشانه ها سرطان آندومتر می باشد.

تست های تشخیصی

تشخیص سرطان آندومتر با معاینه، تصویربرداری و نمونه برداری می باشد.

سرطان رحم دارای 4 مرحله است:

مرحله 1: سرطان محدود به خود رحم است و از آن خارج نشده است.

مرحله 2: سرطان هم رحم و هم گردن رحم را گرفتار کرده است.

مرحله 3: سرطان از رحم خارج شده و وارد لگن شده است ولی هنوز راست روده و مثانه را گرفتار نکرده است.

مرحله 4: سرطان از لگن نیز عبور کرده و علاوه از راست روده یا مثانه به نقاط دوردست نیز ممکن است منتشر شده باشد، مثل ریه.

هر قدر مرحله سرطان افزایش می یابد، پیش آگهی نیز بدتر می شود.

درمان

درمان بستگی به مرحله سرطان، شرایط عمومی بیمار دارد. درمان در اکثر موارد با جراحی است که در آن رحم، لوله های رحمی و تخمدان ها خارج می گردند. بعد از جراحی ممکن است از پرتودرمانی برای کاهش شانس میزان عود سرطان استفاده شود. اگر شرایط عمومی بیمار مساعد نباشد و یا اینکه بیمار سرطان پیش رفته داشته باشد، از پرتودرمانی برای کنترل سرطان و کنترل درد استفاده می شود.

هورمون درمانی: هورمون درمانی در مواردی انجام می شود که سرطان آندومتر پیشرفته بوده و به خارج از رحم دست اندازی کرده باشد. برای هورمون درمانی از داروهای زیر استفاده می شود:

* تجویز پروژسترون که ممکن است رشد سلول های سرطانی را متوقف سازد.

* چون ۸۰ درصد سرطان های آندومتر وابسته به هورمون استروژن هستند، می توان داروهایی که میزان استروژن خون را کم می کنند تجویز کرد.

* شیمی درمانی: شیمی درمانی در مواردی انجام می شود که سرطان آندومتر پیشرفته بوده و به خارج از رحم دست اندازی کرده باشد. برای شیمی درمانی ممکن است یک یا چند دارو تجویز شود.

پیشگیری

برای کاهش خطر ابتلا به سرطان رحم یا سرطان آندومتر می توان اقدامات زیر را انجام داد:

* اگر شما یائسه هستید و هورمون درمانی می شوید در مورد تاثیر مصرف هورمون در ایجاد سرطان آندومتر با پزشک خود مشورت نمایید. اگر رحم شما قبلا درآورده شده است، خطری شما را تهدید نمی کند. برای هورمون درمانی جهت کاهش علائم یائسگی بهتر است استروژن و پروژسترون را با هم تجویز کرد و از تجویز استروژن تنها اجتناب نمود. هورمون درمانی خطر سرطان سینه را نیز زیاد می کند.

* استفاده از قرص های ضد حاملگی: استفاده حداقل یک سال از قرص های ضد حاملگی از خطر سرطان آندومتر می کاهد. پس از قطع مصرف قرص های ضد حاملگی اثرات کاهش خطر سرطان آندومتر سال ها باقی می ماند.

* وزن ایده آل: چاقی خطر سرطان آندومتر را به مقدار زیادی افزایش می دهد. اگر چاق هستید و اضافه وزن دارید نسبت به کاهش آن اقدام کنید.

* ورزش به مدت ۳۰ دقیقه و چند جلسه در هفته از خطر سرطان آندومتر می کاهد.

سرطان تخمدان

سرطان تخمدان دومین سرطان شایع زنانه، شایع ترین عامل مرگ ناشی از سرطان های زنانه و کشنده ترین سرطان زنانه است. این سرطان در کشورهای صنعتی به استثنای ژاپن بیشتر دیده می شود. در آمریکا یک خانم در طول مدت زندگی ۵.۲-۴.۱ درصد شانس ابتلا به سرطان تخمدان دارد. یعنی از هر ۶۰-۴۰ زن یک نفر آن در طول زندگی مبتلا به سرطان تخمدان خواهد شد.

تقریبا نصف مرگ و میرهای ناشی از سرطان تخمدان در خانم های ۷۴-۵۵ ساله اتفاق می افتند. هر قدر سن افزایش می یابد خطر سرطان تخمدان بیشتر می شود. خطر سرطان تخمدان در خانم هایی که دارای سابقه فامیلی درجه ۱ سرطان تخمدان هستند ۵ درصد است. سرطان تخمدان متاسفانه در مراحل اولیه علامتی ایجاد نمی کند تا اینکه در داخل لگن و شکم منتشر شود، در این مرحله متاسفانه سرطان تخمدان قابل درمان نبوده و کشنده خواهد بود.

علل سرطان تخمدان

علت اصلی سرطان تخمدان نامعلوم است ولی فاکتورهای زیر میزان شیوع آن را تحت تاثیر قرار می دهند:

خانم های مسن، با افزایش سن میزان شیوع سرطان تخمدان افزایش می یابد.

سرطان گردن رحم

سرطان گردن رحم دومین سرطان شایع در خانم ها است و متاسفانه در مراحل ابتدایی علائمی ایجاد نمی کند. یکی از مهم ترین علائم سرطان گردن رحم خونریزی غیرطبیعی است. عامل اصلی سرطان گردن رحم ابتلا به ویروس زگیل تناسلی است که از راه مقاربت و تماس جلدی منتقل می شود. استفاده از کاندوم از انتقال این ویروس صددرصد جلوگیری نمی کند. خانم ها باید حداکثر سعی و تلاش را بکنند که مبتلا به ویروس HPV یا زگیل تناسلی نشوند.

سرطان گردن رحم دومین سرطان شایع در خانم ها می باشد. دو گروه از خانم ها بیشترین شانس ابتلا به سرطان گردن رحم دارند: خانم های ۳۹-۳۵ ساله و خانم های ۶۴-۶۰ ساله. حدود ۵۰ درصد خانم هایی که سرطان گردن رحم در آنها تشخیص داده می شود، هرگز تست پاپ اسمیر نداده و ده درصد خانم هایی که سرطان پیشرفته دارند در ۵ سال گذشته تست پاپ اسمیر نداده اند.

گردن رحم پایین ترین قسمت رحم است. امروزه مشخص شده است که عامل اصلی سرطان رحم، ویروس عامل بیماری زگیل تناسلی یا همان ویروس HPV می باشد. زگیل تناسلی یک بیماری آمیزشی است و از طریق مقاربت و تماس جلدی به راحتی منتقل می شود. استفاده از کاندوم از انتقال این ویروس به صورت صددرصد جلوگیری نمی کند.

بعد از این که این ویروس وارد بدن شد تا آخر عمر باقی می ماند ولی در عده ای سیستم ایمنی بدن ممکن است چند سال بعد، این ویروس را از بین ببرد. این ویروس سبب تغییراتی در سلول های گردن رحم می شود که منجر به سرطان می گردد. امروزه به علت گنجاندن واکسیناسیون زگیل تناسلی در برنامه واکسیناسیون کشوری در اروپا و آمریکا، از مرگ و میر ناشی از سرطان گردن رحم در کشورهای مزبور به مقدار زیادی کاسته شده است.

علل سرطان گردن رحم کدام ها هستند؟

اکثر سرطان های گردم رحم ناشی از ویروس HPV می باشند. اگر خانمی با مردی که دارای این ویروس است نزدیکی داشته باشد، این ویروس را به راحتی خواهد گرفت.

همین جا باید متذکر شد که از هر صد نفر آلوده به این ویروس فقط در ۵ نفر ضایعات زگیلی در ناحیه تناسلی ایجاد می شود، بنابراین اگر کسی در سابقه و یا فعلا دارای ضایعات پوستی زگیل مانند نیست، دلیلی بر این نیست که مبتلا به ویروس HPV نمی باشد.

این ویروس بیش از ۴۰ نوع دارد که دو نوع ۱۶ و ۱۸ سبب سرطان گردن رحم می شوند. یک خانم می تواند سال ها این ویروس را در بدن خود داشته باشد بدون اینکه از آن مطلع باشد چون این ویروس هیچ علامتی به جز زگیل ایجاد نمی کند. این ویروس در بدن سال ها بعد می تواند منجر به سرطان گردن رحم شود. به این دلیل خانم ها باید مرتب پاپ اسمیر بدهند تا هرگونه مورد غیرطبیعی تشخیص داده شود. با انجام تست پاپ اسمیر می توان تغییرات قبل از سرطانی شدن را پیدا کرد.

علائم سرطان گردن رم

سرطان گردن رحم در مراحل ابتدایی علامتی ندارد. با پیشرفت سرطان ممکن است علائم زیر ظاهر شوند:

خونریزی غیرطبیعی از واژن، به هم خوردن پریودهای ماهیانه، خونریزی با هر تماس با گردن رحم مثل نزدیکی، درد لنگی یا نزدیکی دردناک، ترشحات خون آلود از واژن، خونریزی پس از یائسگی.

چگونه سرطان گردن رحم تشخیص داده می شود؟

خانم ها به صورت روتین تست پاپ اسمیر انجام می دهند. در حین انجام این تست هر نوع تغییر سرطانی در گردن رحم قابل تشخیص است. اگر نتیجه تست پاپ اسمیر غیرطبیعی باشد، تست های تکمیلی از جمله نمونه برداری انجام می شوند.

عوامل خطرزا برای سرطان گردن رحم کدام ها هستند؟

یک عده فاکتورهایی سبب می شوند که برای سرطان گردن رحم مستعد شود، این فاکتورها عبارتند از:

* داشتن شرکای جنسی متعدد. اگر یک خانمی با مردی رابطه جنسی داشته باشد که این مرد قبلا با چند نفر دیگر رابطه داشته است، مثل این است که با شرکای جنسی تمام آن خانم ها رابطه دارد. علت آن امکان زیاد آلوده شدن به ویروس HPV است.

* داشتن رابطه جنسی قبل از سن 18 سالگی.

* ضعف در سیستم ایمنی بدن. اگر خانمی آلوده به ویروس HPV باشد و به هر دلیلی سیستم ایمنی بدن وی ضعف داشته باشد، امکان ابتلا به سرطان گردن رحم در وی زیادتر می شود.

* کشیدن سیگار: سیگار سبب تشدید اثرات ویروس HPV می شود.

درمان سرطان گردن رحم

درمان سرطان گردن رحم بستگی به مرحله بیماری شرایط عمومی یا سلامتی بیمار و ترویج بیمار دارد.

جراحی: جراحی بر دو نوع است. اگر سرطان در مراحل خیلی ابتدایی باشد، فقط رحم برداشته می شود ولی اگر سرطان پیشرفته باشد؛ رحم، قسمتی از واژن و غدد لنفاوی لگن خارج می گردند.

* پرتودرمانی: گر سرطان در مراحل اولیه باشد، پرتودرمانی به همان میزان جراحی موثر است ولی در سرطان های پیشرفته پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی تجویز می شود.

* شیمی درمانی: اگر سرطان پیشرفته باشد، چاره ای جز شیمی درمانی وجود ندارد.

اقدامات پیشگیری کننده از سرطان گردن رحم

* هنگام نزدیکی از کاندوم استفاده کنید، کاندوم خطر آلودگی به ویروس HPV را کم می کند ولی صفر نمی کند. اولین نزدیکی را به تاخیر بیندازید. از داشتن شرکای جنسی متعدد اجتناب کنید. از کشیدن سیگار خودداری کنید و واکسن زگیل تناسلی را بزنید.

واکسیناسیون از ابتلا به بسیاری از انواع خطرناک ویروس HPV جلوگیری می کند. در اروپا و آمریکا دختران 12-9 ساله را واکسن می زنند ولی اگر دختری واکسن را نزده باشد مابین 26-13 سالگی هم می توان زد. بهترین موعد واکسیناسیون قبل از شروع رابطه جنسی است.

اگر کسی واکسن زد نباید خیالش کاملا راحت شود. باید هر از چندگاهی تست پاپ اسمیر انجام شود. مابین 29-21 سال تست پاپ اسمیر هر 3-2 سال توصیه می شود و در خانم های مابین 65-30 سال هر سه سال توصیه می شود.

اگر تست پاپ اسمیر همره با تست HPV باشد هر 5 سال انجام می شود. اگر خانمی احساس بکند که نیاز به پیگیری بیشتری دارد، فواصل پاپ اسمیر را می توان کمتر کرد. تنها راه قطعی عدم آلوده شدن به ویروس HPV، نداشتن رابطه جنسی است.

* جراح و متخصص ارولوژی