آیا باید همانند مکنزی به اقتصاد ایران خوشبین بود؟ (۱)
خوشبینی به بهبود اوضاع اقتصاد ایران از همان انتخابات سال ۱۳۹۲ کلید خورد. زمانی که حسن روحانی به عنوان رئیسجمهور انتخاب شد، خوشبینی جامعه نسبت به بهبود شرایط اقتصادی باعث شد تا آرامش نسبی بر بازارها حاکم شود که شرایط را لااقل از نظر روانی برای کار دولت مهیا کرد.
فرصت رشد یک هزار میلیارددلاری
به تازگی انتشار گزارش تحلیلی از سوی موسسه مطالعاتی معتبر مکنزی پیرامون بررسی ویژگیها و ظرفیتهای بخشهای مختلف اقتصاد ایران در پسابرجام باعث شده است واکنشهای بسیاری در داخل کشور نسبت به این گزارش برانگیخته شود و برخی کارشناسان آن را با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد ایران، بسیار خوشبینانه میدانند. در این گزارش که با عنوان «ایران: فرصت رشد یک تریلیوندلاری؟» از سوی نویسندگان مکنزی؛ ریچارد دابز، همایون حاتمی، ترا الاس، صبا عرب و ارسلان مهتافر تهیه شده است تاکید شده است که اقتصاد ایران پتانسیل افزایش یکهزار میلیارد دلاری در تولید ناخالص داخلی و اشتغالزایی 9 میلیون نفری را دارد.
عصری جدید برای اقتصاد ایران آغاز شده است. در پی کاهش تحریمهای بینالمللی در ژانویه ۲۰۱۶، ایران که تا این زمان در خوداتکایی نسبی به سر میبرده و از روابط گستردهای با کشورهای غربی برخوردار نبوده، بار دیگر خواهد توانست پیوندهای خود را با اقتصاد جهانی تجدید کند. انتظار رشد سریع اقتصادی در بین دولت ایران، افراد عادی و جوامع تجاری داخلی و بینالمللی در حال افزایش است. ما در این گزارش، فرصت رشد ایران تا سال ۲۰۳۵ را با بررسی بخش به بخش پتانسیلها و چالشهای اقتصاد، میسنجیم.
- با خروج از دوران تحریمها، ایران قادر خواهد بود رشد آینده خود را بر مبنای شش توانمندی اصلی پایهریزی کند. اقتصاد متنوع، سطح بالای تحصیلات علمی، طبقه مصرفکننده در حال رشد، درجه بالای شهرنشینی، فرهنگ ریشهدار کارآفرینی و موقعیت جغرافیایی ایران بین شرق و غرب، میتواند به ارتباط مجدد این کشور با اقتصاد جهانی و چشمانداز آینده آن کمک کند.
- ذخایر عظیم نفت و گاز ایران، محرکهای اساسی برای رشد اقتصادی هستند، اما این کشور دارای بخشهای متعدد دیگری نیز هست که پتانسیل کمک به رشد تولید ناخالص داخلی و اشتغال را دارند. اینها سایر صنایع مبتنی بر منابع، همچون پتروشیمی و معدن، بخشهایی همچون خودروسازی، کالاهای مصرف روزانه و گردشگری که توانایی رقابت بینالمللی را دارند، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بانکداری، بیمه و خدمات حرفهای که برای تبدیل ایران به یک اقتصاد دانشبنیان، ضروری هستند و صنایع مرتبط با زیرساخت همچون حمل و نقل، خدمات عمومی و ساختمان که زمینهساز رشد هستند را شامل میشوند.
- بر اساس رویکرد خرد به کلان ما که تصویری جامع از تحلیل بخش به بخش ایجاد میکند، ایران پتانسیل رشد یک تریلیوندلاری تولید ناخالص داخلی و ایجاد 9 میلیون شغل را تا سال 2035 دارد. این امر معادل نرخ رشد اقتصادی سالانه 3 /6درصدی بر مبنای نرخ ارز حقیقی است که پیشبینیشده این نرخ طی دو دهه آینده به تدریج افزایش یابد. چنین رشدی مستلزم سرمایهگذاری حدود 5 /3 تریلیوندلاری است و تولید ناخالص داخلی جهان را بیش از یک درصد افزایش میدهد.
- برای تحقق این فرصتها، ایران نیاز به این موارد دارد: افزایش بهرهوری و ارتقای زیرساختهای صنعتی به گونهای که اقتصاد بهتر بتواند سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی، فناوریهای نو و روشهای نوین مدیریت را جلب و جذب کند، یک نظام مالی که به طور کارا، پساندازها را به سمت سرمایهگذاری مولد هدایت کند و به خوبی با نظامهای بینالمللی ارتباط برقرار کند، یک بازار نیروی کار با انعطافپذیری بیشتر و مهارتهای کاری و مشارکت بالاتر نیروی کار و یک محیط کسب و کار که مشوق رقابت و نوآوری پویاتر باشد. شفافیت، حاکمیت قانون، حاکمیت شرکتی و سرعت اصلاحات نیز نیاز به بهبود دارد.
- در کنار بنگاههای ایرانی، شرکتهای بینالمللی هم نقش مهمی در تقویت و ایجاد رقابتپذیری جهانی در اقتصاد ایران دارند. سرمایهگذاری مستقیم خارجی در دوره تحریمها وجود نداشت، اما در حال حاضر جریان آن مجدداً در حال آغاز است. از زمان اجرای توافق هستهای در ژانویه 2016، بسیاری از نمایندگان شرکتهای خارجی برای شروع مذاکرات به ایران سفر کرده و در برخی موارد، توافقات تجاری نیز امضا کردهاند.
- تحقیق فرصتهای ایران برای رشد و ارتباط مجدد کامل آن با اقتصاد جهانی، مستلزم زمان و تلاش چشمگیر است. تمام تحریمهای بینالمللی لغو نشدهاند و دولت ایران در حالی که قصد خود برای اصلاحات گسترده را بیان میکند، باید به این اصلاحات سرعت بخشد. اگر ایران بخواهد آرزوهای مردم خود را برای یک اقتصاد شکوفا در دو دهه آینده محقق سازد، ثبات در کشور و در روابط بینالمللی ضروری خواهد بود.
خلاصه مدیریتی
متعاقب اجرای توافق هستهای بین ایران و ایالات متحده، چین، فرانسه، آلمان، روسیه و انگلستان در 16 ژانویه 2016، تحریمهای بینالمللی علیه ایران تا اندازهای کاهش یافت. اما هیاتهای تجاری و نمایندگان دولتها، حتی قبل از «روز اجرا»1 وارد ایران شدند. وزیر اقتصاد آلمان، گروهی از مدیران کسب و کار این کشور را در جولای 2015 به ایران برد. ولادیمیر پوتین رئیسجمهوری روسیه چهار ماه دیرتر به ایران رفت. حدود 100 نفر از مدیران بنگاههای فرانسوی در فوریه 2016 به ایران رفته و متیو رنزی نخستوزیر ایتالیا در راس هیاتی 60نفره از مدیران بخش خصوصی این کشور در آوریل 2016 رهسپار ایران شدند. در همین اثنی، نمایندگان دولت ایران نیز برای مذاکره در خصوص فرصتهای سرمایهگذاری بینالمللی به نقاط مختلف دنیا سفر کردند. حسن روحانی رئیسجمهوری ایران در ژانویه 2016 نمایندگان بخش تجارت و کسب و کار این کشور را در سفر به فرانسه و ایتالیا هدایت کرد و توافقات تجاری با ارزش چندین میلیارد دلار به امضا رساند.
توافق هستهای برای ایران یک نقطه تحول بود و به نوبه خود برای اقتصاد جهانی نیز آغاز فصل جدیدی از تعاملات به حساب میآمد. در طول دو دهه قبل، روابط تجاری و مالی ایران با بسیاری از کشورهای جهان، مشمول تحریمهای بینالمللی بود که این باعث منزوی شدن اقتصاد این کشور و در نتیجه رشد نامتوازن آن شد. در آن دوره، ایران از موج ارتقای بهرهوری و جهانی شدن که باعث تقویت رشد در دیگر نقاط جهان شد، عقب ماند. در سال ۱۹۸۹، اقتصاد ایران، به ارزش اسمی، برابر و همتراز اقتصاد ترکیه بود؛ در حال حاضر، با تولید ناخالص داخلی ۴۱۵ میلیارددلاری و تولید ناخالص داخلی سرانه ۵۳۰۰دلاری (اسمی) در سال ۲۰۱۴، نصف اندازه اقتصاد ترکیه است. بر اساس برابری قدرت خرید، اقتصاد ایران در سال ۱۹۸۹ به اندازه ۵۰ درصد بزرگتر از اقتصاد ترکیه بود؛ در سال ۲۰۱۴ با قدرت خرید ۴ /۱ میلیارددلاری، اندکی کوچکتر از ترکیه بود.
تا سال 2035، ایران فرصت افزودن یک تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی و ایجاد 9 میلیون شغل جدید را دارد.
رفع تحریمهای سازمان ملل و اتحادیه اروپا، فرصت ارتباط مجدد با اقتصاد جهانی و جبران فرصتهای از دسترفته را به ایران داد؛ اگر چه تحریمهای یکجانبه آمریکا هنوز پابرجاست. در حال حاضر، انتظارات در ایران و جامعه تجارت بینالملل، بالاست. طی ۱۰ ماه از ابتدای پذیرش توافق هستهای در جولای ۲۰۱۵، ارزش قراردادهای تجاری ابتدایی ایران با شرکتهای جهانی حداقل ۱۳۰ میلیارد دلار اعلام شده است (برای جزییات بیشتر به ضمیمه «معاملات شرکتهای بینالمللی از زمان توافق هستهای» در انتهای این گزارش مراجعه کنید). اما سوالات زیادی باقی میماند. چگونه بنگاههای داخلی و بینالمللی میتوانند از این فرصتهای رشد استفاده کنند؟ کدام بخشها احتمالاً موتور محرک رشد خواهند بود؟ دولت ایران باید چه اقداماتی انجام دهد تا پتانسیل خود را محقق سازد؟
در تلاش برای پاسخ به این سوالات، ما تحقیقی عمیق در 18 بخش که منابع رشد تولید ناخالص داخلی و اشتغال هستند، انجام دادیم. این بخشها از نفت و گاز و خودرو تا فناوری اطلاعات و ارتباطات و زیرساختها را شامل میشود. ما همچنین برای تحلیل نقاط قوت، شناسایی چالشهای اصلی و فرصتهای رشد، با کارشناسان اقتصادی و مدیران بنگاههای کسب و کار در داخل و خارج از ایران مصاحبه کردهایم.
بر اساس این تحلیل، دریافتیم که طی 20 سال تا 2035، ایران فرصت افزودن یک تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی و ایجاد 9 میلیون شغل را دارد. شرکتهای داخلی بیشترین تاثیر را در رشد آتی دارند اما شرکتهای بینالمللی هم نقش بسزایی ایفا خواهند کرد، آنها علاوه بر سرمایهگذاری، تکنولوژی و دانش مدیریت را نیز وارد میکنند که میتواند باعث بهبود چشمگیر در بهرهوری شود. ایران در دستیابی به رشد، میتواند بر برخی نقاط قوت کلیدی تاکید کرده و آنها را پرورش دهد که از آن جمله تنوع اقتصادی بالا در ایران است. اما همچنین باید اصلاحات قابل توجهی را انجام دهد تا اقتصاد خود را بر پایههای قویتری بنا نهد تا بتواند از رشدی پویا، پایدار و بلندمدت پشتیبانی کند.
دولت نیاز به تسریع در اصلاحاتی دارد که بیشترین اثر را در کوتاهترین زمان دارند. بنگاههای چندملیتی باید مدلهای کسب و کار خود را تغییر داده و خود را با یک محیط کسب و کار منحصربهفرد تطبیق دهند. بنگاههای ایرانی باید بهرهوری خود را در مواجهه با رقابت جهانی ارتقا دهند. موسسات مالی در ایران و خارج از آن، برای بازگشایی جریانهای مالی باید مجدداً با هم مرتبط شوند. اگر این موارد مدنظر قرار گرفته و ایران در تحقق پتانسیلهای خود موفق شود، این کشور میتواند مجدداً نقشی در اقتصاد جهانی ایفا کند که متناسب با تاریخ طولانی و موقعیت جهانی استراتژیک این کشور بین شرق و غرب باشد.
اقتصاد ایران در سال ۲۰۱۴ از لحاظ برابری قدرت خرید، هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا بود. با این حال در سالهای اخیر، در خوداتکایی نسبی به فعالیت پرداخته و در تعامل با اقتصادهای دیگر جهان محدود بوده است. اگرچه اقتصاد ایران نسبت به شوکهای خارجی، از جمله تحریمها و پایین آمدن قیمت نفت، نسبتاً انعطافپذیر بوده، لیکن اقتصاد کشور به سبب بازدهی پایین، بیکاری و تورم بالا (که اخیراً تحت کنترل درآمده است) در شرایط مطلوبی قرار نداشته است.
از آنجا که ایران در حال حاضر به دنبال ارتباط مجدد با اقتصاد جهانی، شتاب دادن به رشد تولید ناخالص داخلی و اشتغال و برآوردن آرزوهای جمعیت جوان، شهری و رو به رشد خود است، قادر خواهد بود از شش نقطه قوت اصلی کمک بگیرد. این نقاط قوت عبارتند از:
- تنوع اقتصادی: ایران دارای بزرگترین ذخایر اثباتشده گاز و چهارمین ذخایر اثباتشده نفت در جهان است و هزینه تولید نفت و گاز در این کشور، جزو کمترینها در میان همتایان خود است. اینها داراییهای اصلی هستند که میتوانند باعث رشد اقتصاد شوند. در عین حال اقتصاد ایران دارای تنوع بالایی بوده و وابستگی شدید به نفت و گاز ندارد، به طوری که در سال ۲۰۱۴، این بخش تنها ۲۳ درصد از ارزش افزوده ناخالص را تشکیل میداد. این در حالی است که این رقم برای امارات متحده عربی ۳۰ درصد و برای کویت ۵۰ درصد است.
- آموزش علمی: ایران دارای یکی از بالاترین سطوح مشارکت در آموزش عالی در دنیا و بالاتر از انگلستان، فرانسه و آلمان است و بیش از یکسوم این افراد در رشتههای مهندسی فارغالتحصیل شدهاند۲. این آمار، ایران را در میان پنج کشور اول دنیا از لحاظ تعداد فارغالتحصیلان رشتههای مهندسی در هر سال قرار میدهد و این تقریباً همتراز با ایالات متحده آمریکا و بالاتر از ژاپن و کره جنوبی است. دانش فنی یک عامل قدرتمند است که میتواند محرک بهرهوری و اشتغال باشد، اگر استعدادهای پرورشیافته در نظام آموزشی وارد مشاغل ارزشمند در اقتصاد شوند.
- طبقه مصرفکننده در حال رشد: تحقیقات موسسه جهانی مکنزی، اندازه و پویایی طبقه مصرفکننده را به عنوان یک عامل پیشبینیکننده رشد اقتصادی در اقتصادهای نوظهور تشخیص داده است.4 در حال حاضر حدود 56 درصد از خانوارهای ایرانی درآمد سالانه 20 هزار دلار بر اساس برابری قدرت خرید دارند، سطحی که ما آن را به عنوان «خانوارهای مصرفکننده» تعریف میکنیم. این نسبت، بیش از دو برابر نسبتهای مربوط به چین و هند است و در کشورهای BRIC5 نیز تنها روسیه است که با ایران برابری میکند. در واقع، از لحاظ برابری قدرت خرید، سرانه خردهفروشی ایران، بالاتر از ترکیه، مالزی یا مکزیک است.
- جمعیتی با نرخ شهرنشینی بالا: تحقیقات موسسه جهانی مکنزی نشانگر اهمیت شهرهای پویا برای رشد اقتصادی است و بیان میدارد که در ۲۵ سال آینده، بیش از ۵۰ درصد از رشد جهانی مربوط به شهرهای در اقتصادهای در حال ظهور خواهد بود.۶ درجه شهرنشینی ایران، از رتبه جهانی آن در تولید ناخالص داخلی سرانه پیشی میگیرد که این بیانگر این است که پتانسیل رشد در آینده وجود دارد.
- فرهنگ کارآفرینی: بر اساس گزارش دیدهبان جهانی کارآفرینی8، کارآفرینان در ایران از جایگاه برتری نسبت به همتایان خود در فرانسه برخوردار بوده و همتراز این افراد در ایالات متحده هستند و نوآوری کارآفرینان ایرانی در ابعاد متنوعی نمایان است. در حالی که بسیاری از شرکتهای بینالمللی از جمله غولهای دیجیتال دارای محدودیت برای کار با ایران بودند، اما کارآفرینان ایرانی وارد میدان شدند تا این شکاف را پر کنند. هر 10 برند برتر محصولات غذایی، شرکتهای داخلی هستند، ضمن اینکه ایران خود دارای نسخههای داخلی آمازون، یوتیوب، پی پل9 و دیگر وبگاههای اینترنتی است. برخی از سه میلیون یا بیشتر ایرانی ساکن خارج از کشور، کارآفرینان برجسته از جمله آرش فردوسی، همکار موسس دراپباکس10 و امید کردستانی، از مدیران سابق گوگل هستند.
- موقعیت راهبردی برای جریانهای بین مرزی: جاده افسانهای ابریشم بین شرق و غرب زمانی امپراتوری ایران را میپیمود. اندازه و موقعیت ایران، به صورت تاریخی آن را به توقفگاهی مهم در مسیرهای تجاری شرق-غرب و شمال-جنوب تبدیل کرده بود. همین خصوصیات میتواند به ایران فرصت تبدیل به کانون منطقهای برای تجارت و مرکزی برای تجارت متنوع را بدهد. ایران با هفت کشور مرز خاکی دارد که مجموعاً ۴۳۰ میلیون نفر جمعیت و ۴۰ میلیون خانوار مصرفکننده دارند که پیشبینی میشود تا سال ۲۰۲۵ سالانه ۲ /۵ درصد رشد کنند. ایران در حال حاضر دارای کمترین حجم و جریان سرمایهگذاری مستقیم خارجی در خاورمیانه است که این تا اندازهای به دلیل تحریمهاست.
ایران این فرصت را دارد که با تقویت این نقاط قوت، رشد اقتصادی خود را شتاب بخشد -اما با چه سرعتی میتواند این کار را انجام دهد؟ علاوه بر تحلیل شاخصهای اقتصاد کلان، ما با استفاده از رویکرد متمایز موسسه جهانی مکنزی به اقتصاد، یعنی «خرد-به-کلان»12، مطالعهای عمیق در مورد 18 بخش صنعتی در ایران انجام دادیم. ما دریافتیم دامنه و سرعت پیشرفتهای اقتصادی ایران در آینده، اصولاً بر چهار عامل محرک رشد و همچنین اصلاحات اقتصاد کلان برای بهبود محیط کسب و کار استوار است.
بهینه کردن بازده منابع طبیعی ایران به خصوص نفت و گاز، اولین موتور محرک است. دومین عامل، تبدیل صنایع بزرگ تولیدی داخلی همچون خودرو، مصالح اصلی و کالاهای مصرفی روزانه، به بخشهای قابل رقابت در سطح بینالمللی است. سومین عامل، ایران را ملزم میکند که گذر به سمت اقتصاد دانشبنیان، تقویت نقاط قوت برای رشد بخشهایی همچون فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات مالی را سرعت ببخشد. نهایتاً، برای پیریزی رشد، زیرساختهای فیزیکی و دیجیتال نیاز به نوسازی و گسترش دارند.
رسیدن به رشد یک تریلیوندلاری مستلزم سرمایهگذاری تجمعی حدود 5 /3 تریلیون دلار تا سال 2035 است.
تحلیل ما نشان میدهد با تقویت این چهار موتور رشد، ایران پتانسیل اضافه کردن یک تریلیون دلار به اقتصاد -با احتساب نرخ ارز واقعی پیشبینیشده- را در ۲۰ سال آینده دارد.۱۳ چنین حجمافزایشی میتواند تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای سرانه را به تولید ناخالص داخلی اسپانیا در سال ۲۰۱۴ و بالاتر از تولید ناخالص داخلی ترکیه، روسیه، مالزی و مکزیک در سال ۲۰۱۴ برساند. این امر همچنین باعث افزایش بیش از یکدرصدی تولید ناخالص داخلی جهانی خواهد شد. این امر به معنای رشد میانگین سالانه ۳ /۶درصدی در ارزشدلاری اقتصاد ایران است که طی دو دهه آینده افزایش مییابد و ۹ میلیون شغل نیز ایجاد میشود. همانطور که در شکل ب نشان داده شده، این رشد به طور وسیعی بین تعداد زیادی از بخشهایی توزیع خواهد شد که در آینده، تابآوری اقتصاد ایران را در برابر شوکهای خارجی تقویت خواهند کرد.
این حکم از افزایش در تولید ناخالص داخلی، مستلزم بهبود گسترده در بهرهوری نیروی کار ایران است به گونهای که بهرهوری نیروی کار سالانه به طور متوسط 4 /3 درصد افزایش یابد -این افزایش نظیر تجربه ترکیه بین سالهای 1980 تا 2012 است. این افزایش در تولید ناخالص داخلی همچنین تعداد بیشتری نیروی کار را میطلبد: جمعیت ایران در حال حاضر با نرخ نسبتاً کم 6 /0 درصد در سال رشد میکند اما نرخ مشارکت نیروی کار هم، به خصوص برای زنان، باید افزایش یابد.
دولت ایران در برنامه پنجساله خود برای دوره ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، نرخ رشد هشتدرصدی و کاهش بیکاری و تورم به هشت درصد را هدفگذاری کرده است.۱۴ برای دستیابی به این آرزو، که برخی اوقات از آن به «۸-۸-۸» یاد میشود، دولت ۳۱ اولویت اقتصادی مشخص کرده که از آن جمله، بهبود محیط کسب و کار، تقویت نظام مالی و بهروزرسانی صنعت و زیرساخت از طریق اتخاذ فناوریهای نوین است. برنامه دولت همچنین تشویق به سرمایهگذاری توسط خارجیان و ایرانیان مقیم خارج میکند.
بهرهبرداری از نفت، گاز و دیگر منابع طبیعی ایران
با تحویل یک میلیون بشکه نفت از نفتکش مونت تولیدو15 به پالایشگاه Cespa اسپانیا در 6 مارس 2016، صادرات نفت خام ایران به اروپا مجدداً آغاز شد. نفت و گاز، نقشی حیاتی در تقویت رشد ایران ایفا میکنند. آغاز مجدد صادرات نفت، نیروی محرکی برای رشد اقتصادی سریعتر خواهد بود، در حالی که گاز در بلندمدت میتواند به رشد کمک کند. در دوره تحریمهای بینالمللی، صادرات نفت بیش از 50 درصد کاهش یافت و قیمتها نیز از نیمه سال 2014 با افت شدید مواجه شد، اما تولید گاز طبیعی ایران طی دو دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است.
برنامه توسعه پنجساله دولت برای سالهای 2016 تا 2021 مستلزم 150 میلیارد دلار سرمایهگذاری در نفت و گاز با اولویت میادین نفتی مشترک است. اولویت دولت برای گاز، افزایش سریع تولید فازهای باقیمانده از میدان پارس جنوبی است، جایی که خروج شرکتهای نفتی بینالمللی از آن در دوره تحریمها، باعث تاخیر، افزایش هزینهها و از دست دادن گاز به نفع طرف قطری شد. بر اساس قراردادهای نفتی فعلی، شرکتهای بینالمللی ملزم به عملیات از طریق بنگاههای داخلی تحت کنترل هستند و عواید را نیز برمبنای قرارداد بیع متقابل16 دریافت میکنند که مختص این کشور است. اما ایران به دنبال تجدیدنظر در شرایط تجاری قراردادهای خود است و ممکن است مانند دیگر کشورهای تولیدکننده نفت، بیشتر به سمت مدل مشارکت در تولید17 پیش برود.18
معدن نیز میتواند یک بخش مهم در رشد باشد، گرچه تحقق پتانسیلهای آن ممکن است زمان بر باشد؛ چرا که با توجه به قیمتهای رو به کاهش محصولات، شرکتهای معدنی جهانی نیز سرمایهگذاری در پروژههای جدید را کاهش دادهاند. ایران دارای ثروتی عظیم از ذخایر معدنی از جمله روی و مس است؛ هر یک از معادن سرچشمه و سنگآهن گلگهر در سال 2014 بیش از یک میلیارد دلار درآمد ایجاد کردند. ایران، سرمایهگذاری 29 میلیارددلاری را در بخش معدن هدفگذاری کرده است. انجام این کار باعث تقویت فعالیت اقتصادی در مناطق کمتر توسعهیافته این کشور میشود. با این حال، این بخش در مسیر خود برای رشد، با چالشهای مهمی مواجه میشود و مستلزم سرمایهگذاری عظیمی است. به عنوان مثال، بودجه اکتشاف ایران در سال 2012 تنها 40 میلیون دلار بود که برابر یکپانزدهم بودجه اکتشاف شیلی، بزرگترین تولیدکننده مس، است.
در نهایت، کشاورزی یک بخش نسبتاً بزرگ است که حدود ۱۸ درصد از نیروی کار این کشور را به خود اختصاص داده است. ایران که بیشتر به خاطر پسته، زعفران و خاویارش شناخته میشود، همچنین تولیدکننده بزرگ بسیاری از میوهها، غلات و محصولات دامی است. مالکیت مزارع بسیار غیرمتمرکز است و خردهمالکان آنها را در اختیار دارند. استفاده از فناوریهای نوین همچون فناوری پیشرفته آبیاری و یکپارچه کردن مزارع میتواند باعث رشد پایدار بهرهوری شود.
توسعه صنایع رقابتی در سطح بینالمللی با پتانسیل صادرات
با وجود بازار داخلی بزرگ، ایران در اکثر بخشهای صنعتی، همچون خودرو و کالاهای مصرفی روزانه، خودکفا شده و برخی از این صنایع میتوانند در سطح بینالمللی قابل رقابت باشند. این مستلزم تلاش چشمگیر برای بهبود بهرهوری و کارایی و کاهش تدریجی موانع و تعرفههای حامی تولیدکنندگان داخلی است، چرا که وجود تعرفههای بالا، مانعی برای نوآوری، بهسازی و تبدیل آنها به صنایع رقابتی در سطح بینالمللی محسوب میشود.
ایران هم بزرگترین بازار خودرو در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا) دارد و هم یک تولیدکننده بزرگ در این بخش است و با فروش ۱ /۱ میلیون دستگاه خودرو در سال ۲۰۱۴، بازاری بزرگتر از بازار اسپانیا دارد. در حال حاضر، تولیدکنندگان ایران از جمله شبکه داخلی عظیم تولیدکنندگان قطعات، ۹۰ درصد تقاضای داخلی را تامین میکنند. اما خودروهای تولیدی، از جمله مدلهای رنو و پژو، نسبتاً قدیمی و منسوخ هستند و نظرسنجی از مشتریان، نشانگر نارضایتی قابل توجه آنها از کیفیت این محصولات است.۱۹ کارخانهها در سال ۲۰۱۴ کمی بیش از ۴۰ درصد، از ظرفیت تولید خود بهرهبرداری کردند.
اگر بخش خودرو ایران بتواند از طریق افزایش بهرهوری و نزدیک شدن به سطوح استانداردهای بینالمللی، رقابتیتر شود، میتواند به مرکز منطقهای تولید خودرو تبدیل شود. برآورد میکنیم بخش خودرو بتواند ارزش افزوده ناخالص خود را از 11 میلیارد دلار در سال 2014 به 58 میلیارد دلار با نرخ ارز واقعی در سال 2035 افزایش دهد، سالانه بیش از هشت درصد رشد کرده و حتی با وجود بهبود قابل توجه بهرهوری، 180 هزار شغل تولیدی ایجاد کند. برای تحقق این آرزو، خودروسازان باید سرمایهگذاریهای قابل توجهی را جذب کنند. دسترسی بیشتر به وامهای مصرفی و خدمات پس از فروش با استانداردهای بالاتر نیز میتواند تقاضا را تحریک کند. سیاستگذاران اعلام کردهاند که برنامه دارند خصوصیسازی را افزایش داده و حمایت از این صنعت را کاهش دهند.20 آنها باید انتخابهای دقیقی در مورد چگونگی و سرعت گشایش بازار به روی رقابت بینالمللی انجام دهند.
در مصالح اصلی، ایران جزو معدود کشورهایی است که به همسایههای خود سیمان صادر میکند. هم سیمان و هم فولاد از افزایش زیرساختهای داخلی منتفع میشوند. دولت به دنبال افزایش سه برابری تولید فولاد تا سال ۲۰۲۵ است تا از واردکننده خالص، به خودکفایی برسد.۲۱ تولیدکنندگان فولاد از مزایای سنگآهن باکیفیت و انرژی ارزان برای تولید به روش احیای مستقیم به جای استفاده از آهنقراضه بهره میبرند. اما بخش فولاد تحت حمایت تعرفه واردات است و باید بر چالشهای متعدد برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتری از جمله بهرهوری نیروی کار که کمتر از یکچهارم بهرهوری نیروی کار ترکیه است، غلبه کند.
کالاهای مصرفی روزانه و تجارت خردهفروشی عمدتاً تحت تسلط تولیدکنندگان داخلی است. تمام 10 برند برتر محصولات غذایی، داخلی هستند و از سوی شرکتهای ایرانی فرآوری میشوند، گرچه شرکتهای خارجی همچون بیرسدورف و هنکل آلمان نیز تاخت و تازهایی در محصولات بهداشت خانگی، محصولات آرایشی-بهداشتی داشتهاند. ایران بزرگترین بازار محصولات آرایشی در خاورمیانه است.
در نهایت، پتانسیل بخش گردشگری ایران در جاذبههای فراوان آن، از پیستهای اسکی در نزدیکی تهران و باقیماندههای 2500 ساله دوره هخامنشی در تخت جمشید تا باغ ارم در شیراز، نهفته است. ایران 19 سایت میراث جهانی یونسکو (بیشتر از یونان)، خط ساحلی دریای خزر، 20 تفریحگاه کوهستانی برای ورزشهای زمستانی، سواحل خلیج فارس و حرم امام رضا (ع) در مشهد به عنوان مقصد زیارتی مذهبی را دارد. با این حال در سال 2014 ایران تنها چهار میلیون گردشگر خارجی جذب کرد، در حالی که این رقم برای ترکیه 38 میلیون نفر و برای مالزی 27 میلیون نفر بود.
۱-Implementation Day
2- موسسه آمار یونسکو، رشتههای مرتبط با مهندسی شامل مهندسی، تولید و ساخت است.
۳-Fields Medal
4- جهان شهری، ترسیم قدرت اقتصادی شهرها، موسسه جهانی مکنزی، مارس 2011. درآمدها بر مبنای برابری قدرت خرید است.
۵- برزیل، روسیه، هند و چین
6- جهانشهری، ترسیم قدرت اقتصادی شهرها، موسسه جهانی مکنزی، مارس 2011. درآمدها بر مبنای برابری قدرت خرید است.
۷- در سال ۲۰۱۵ بر مبنای برابری قدرت خرید، Cityscope موسسه جهانی مکنزی.
8- Global Entrepreneurship Monitor
۹- PayPal
10- Dropbox
۱۱- شاخصهای توسعه جهانی، بانک جهانی، ۲۰۱۵.
12- Micro-to-Macro
۱۳- تمام ارزش افزوده ناخالص و پیشبینیهای سرمایهگذاری بخشها در این گزارش برای سال ۲۰۳۵ بر مبنای نرخهای واقعی ارز پیشبینی شده است. برای جزییات بیشتر ضمیمه فنی را ملاحظه کنید.
14- هدفگذاری هشت درصد رشد برای برنامه پنجساله ششم، فایننشال تریبیون (Financial Tribune)، 2 جولای 2015.
۱۵- Monte Toledo
16- buy-back contract
۱۷- production-sharing model
18- یک کمیته بازنگری دولتی که در سال 2013 ایجاد شده، اصول کلی سیستم قراردادی جدید را توصیف کرده که طی آن، شرکتهای بینالمللی یک سرمایهگذاری مشترک با شرکت ملی نفت ایران تشکیل داده و سهمی از سود را دریافت میکنند، در حالی که اصول کنترل حاکمیت بر منابع در قانون اساسی ایران را نیز رعایت میکنند.
۲۰- اظهارات حسن روحانی رئیسجمهور ایران در سومین کنفرانس بینالمللی صنعت خودرو ایران در تهران، ۲۹ فوریه ۲۰۱۶.
21- برنامه راهبردی برای 2025، وزارت صنعت، معدن و تجارت، جولای 2015.
۲۲- مسعود سلطانیفر، معاون رئیسجمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران این برنامهها را در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد؛ نگاه کنید به علیاکبر دارینی، «ایران در حال آماده شدن برای سونامی گردشگران»، آسوشیتدپرس، ۱۸ اکتبر ۲۰۱۵.
نظر کاربران
من خوشبینم اما نه به خاطر سیاستمداران نه به خاطر کشورای خارجی و نه امثال اینها
من تاریخ را که نگاه میکنم میبینم مردم ایران حمله اسکندر مقدونی - حمله مغول و .... حتی احمدی نژاد را هم به هر نحوی بوده رد کردن و هیچ وقت به بن بست نخوردن
اقتصاد هم یه جوری حل میشه