گرمازدگی

كودكان بيشتر تمايل دارند، در محيط خارج از منزل بازي كنند و از آنجايي كه بسيار حساس و ضعيف هستند، تحمل گرماي زياد هوا و آفتاب سوزان تابستاني را ندارند و ممكن است گرماي زياد تاثير عميقي روي فيزيولوژيك بدن آن‌ها داشته باشد. گرمازدگي در كودكان مي‌تواند آن‌قدر خطرناك باشد كه والدين مجبور شوند براي كنترل وضعيت كودك‌شان او را در بيمارستان بستري كنند يا در مورد خودشان هم چند روزي نتوانند سركار حاضر شوند. اما آنچه واضح است اين‌كه با شروع فصل تابستان بايد بيشتر از قبل به سلامت كودك‌تان اهميت دهيد و اطلاعات بيشتري در مورد علائم گرمازدگي، چگونگي برخورد با بيماري‌و راه‌هاي پيشگيري به دست آوريد براي پاسخ به اين سوالات با دكتر بهرام دلاور، متخصص كودكان و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي- درماني تهران گفت‌وگويي كرده‌ايم تا با گرمازدگي در كودكان بيشتر آشنا شويم.



گرمازدگي در شرايطي رخ مي‌دهد كه دماي مركزي بدن تا حدود 5/38 تا 39 درجه بالا برود و بدن با كمبود مايعات مواجه شود و نتواند مايعات از دست رفته را جبران كند. كودكان در فصل تابستان بيشتر در محيط بيرون از خانه و در فضاي آزاد بازي مي‌كنند و از آنجا كه سطح پوست‌شان نسبت به بالغان خيلي حساس‌تر است و از طرفي مانند بالغان هم عرق نمي‌كنند زيرا مقدار غدد عرق در سطح پوست كودك خيلي كمتر از يك فرد بالغ است و تنظيم عرق كردن كودكان به‌گونه‌اي است كه در دماي بالاتر تعريق مي‌كنند، پس كمتر احساس تشنگي مي‌كنند و تمايل كمتري به خوردن مايعات دارند. همه عوامل ذكرشده باعث توليد گرماي بيشتري در بدن مي‌شود و كودك بيشتر مستعد گرمازدگي و عوارض ناشي از آن مي‌شود. پس كودكان در فصل تابستان خيلي بيشتر از بزرگسالان دچار گرمازدگي مي‌شوند. زيرا مكانيسم دفاعي بدن ما در مقابل گرما با تشنگي عمل مي‌كند.





البته چنگ شدن دست‌ها به معناي تشنج نيست، زيرا كودك كاملا هوشيار است و فقط به‌علت فعاليت بسيار زياد مانند دويدن يا پريدن دچار تنگي نفس شده كه بر اثر از دست رفتن آب بدن‌، ‌اختلال اسيدي و بازي و گرما به وجود مي‌آيد. در اين شرايط اطرافيان كودك سعي مي‌كنند انگشتان دست را باز كنند ولي موفق نمي‌شوند. براي درمان كودك توصيه مي‌كنيم مثل مراحل قبلي ابتدا كودك را به محيط خنك انتقال دهيد و اگر خيلي سريع نفس مي‌كشد يك كيسه پلاستيكي جلوي دهان او قرار داده و داخل پلاستيك تنفس كند تا بتواند وضعيت تنفسي بهتري پيدا كند و مصرف مايعات به ميزان زياد براي بهبود كودك بسيار كمك‌كننده است.



گرمازدگي درجات مختلفي دارد در مرحله خيلي خفيف مادر متوجه گرمازدگي فرزندش نمي‌شود. كودكان هنگام بازي، فعاليت زيادي دارند و آب زيادي از دست مي‌دهند در اين مرحله بچه‌ها عصرها يا شب‌ها دچار گرفتگي عضلاني مي‌شوند و از مادر درخواست مي‌كنند تا ناحيه منقبض شده را ماساژ دهد. پس والدين بايد توجه كنند، گرفتگي عضلاني نوعي گرمازدگي خفيف است و آب بدن كودك كم شده است. معمولا عضلات ساق و ران بيشتر دچار گرفتگي مي‌شوند. در مرحله بعدي، علائم كمي شديدتر مي‌شود و كودك سنكوپ كرده. ورزش طولاني‌مدت در هواي گرم و نداشتن مصرف مايعات، گرماي مركزي بدن را بالا برده و فشارخون افت مي‌كند و كودك از حال مي‌رود، اين حالت اصلا نگران‌كننده نيست. مادر يا اطرافيان كودك هر چه سريع‌تر بايد او را به مكان خنك‌تري انتقال دهند و كمك كنند تا مايعات مصرف كند و آب از دست رفته جبران شود. در مرحله بعد، دستان كودك حالت چنگ شدن پيدا مي‌كند و اختلالات اسيد و بازي در بدن ايجاد مي‌شود.



منظور از مايعات همان آب خالي است ولي در گرمازدگي‌هاي شديد پودر ORS جايگزين بسيار خوبي است. كودكان متوجه كم‌آبي نيستند و در دماي خيلي بالا عرق مي‌كنند و با عرق كردن مقدار سديم زيادي از بدن‌شان دفع مي‌شود. پس سديم از دست رفته را بايد جبران كنيم پس بهتر است محلول ORS به‌صورت جرعه‌جرعه به كودك خورانده شود. اگر كودك تمايلي به خوردن محلول ندارد مي‌توان محلول را داخل يخچال قرار داد تا محلول سرد و تگري شود. گاهي كودكان دچار تهوع و استفراغ مي‌شوند و نمي‌توانند مايعات مصرف كنند، در اين هنگام با قراردادن كودك در يك محيط خنك مي‌توان كمي شدت تهوع و استفراغ را كاهش داد و به آرامي به كودك مايعات بدهيم و اصلا لزومي ندارد سريعا مايعات خورانده شود. نوع ديگر از مايعات سرم‌هايي هستند كه به‌راحتي مي‌توان در منزل تهيه كرد. در يك ليتر آب يك قاشق چاي‌خوري نمك و يك قاشق چاي‌خوري شكر ريخته و هم بزنيد و بعد داخل فريزر قرار داده تا بعد از خنك شدن مصرف شود.



از روي پوست كاملا مي‌توانيم كمبود آب بدن را متوجه شويم، ولي اين در مواقعي است كه كمبود آب بسيار شديد بوده و فرد يا كودك آب زيادي از دست داده است. در اين روش به آرامي پوست ناحيه شكم يا قفسه سينه را با انگشت شست و سبابه به سمت بالا مي‌كشيم و سپس رها مي‌كنيم. در حالت طبيعي ظرف كمتر از ۳ ثانيه پوست بايد به حالت طبيعي برگردد و صاف شود اما اگر برگشت پوست بيش از ۳ ثانيه طول بكشد علامت آن است كه كم‌آبي كودك بسيار شديد است و يك علامت خطر محسوب مي‌شود و كودك بايد بلافاصله در بيمارستان بستري شود.





هر چه سن كودك كمتر باشد بيشتر در معرض خطر گرمازدگي قرار مي‌گيرد، زيرا غدد عرق كمتري نيز دارد بنابراين حساس‌تر است. در مورد كودكان بيمار بايد بگويم فقط يكي، دو بيماري داريم كه ترشح عرق در كودكان دچار مشكل است و اين بيماري‌ها عموميت چنداني در جامعه ندارند.



وقتي دماي مركزي بدن از 5/39 درجه بيشتر شود به‌تدريج علائم شدت بيشتري مي‌يابند و سردرد، ‌تهوع، استفراغ، گيجي و ضعف عمومي و سنكوپ ظاهر مي‌شود و ممكن است كودك در حال ايستاده ناگهان زمين بخورد و در تماس با زمين يا اجسام سخت، سر و اندام‌ها آسيب ببيند. اين مرحله، مرحله پيشرفته گرمازدگي است و ديگر با مايعات خوراكي و اقدامات اوليه بهبود نمي‌يابد. اين حالت يك اورژانس پزشكي محسوب مي‌شود و حتما كودك بايد در بيمارستان بستري شود.



هنگام ورزش يا بازي در محيط بيرون از خانه و زير آفتاب بايد از لباس‌هاي مناسبي براي كودكان استفاده كرد. لباس‌ها حتما نازك ، نخي و به رنگ روشن باشند و بايد نسبتا گشاد بوده تا گرما به‌راحتي از طريق يقه يا آستين‌هاي لباس دفع شود و اگر كودك عرق كرد، سريع تبخير شده و پوست خنك بماند. كودكان بايد حين بازي از كلاه‌هاي لبه‌دار استفاده كنند و بهتر است ازكرم‌هاي ضدآفتاب براي محافظت از پوست كودكان استفاده كنيم. اين كرم‌ها از آفتاب‌سوختگي پيشگيري مي‌كنند، البته كرم‌هاي ضدآفتاب فقط نقش‌محافظتي دارند و كودكان را از خطر گرمازدگي حفظ نمي‌كنند بلكه از نفوذ اشعه آفتاب جلوگيري مي‌كنند.



احتمال گرمازدگي در ساعت‌هاي ميانه روز بيشتر است، زيرا در اين زمان آفتاب به‌صورت مستقيم مي‌تابد و بسيار داغ است. والدين نبايد كودكان‌شان را در اين ساعت‌ها به محيط بيرون از خانه و زير آفتاب بفرستند و بايد برنامه‌بازي و ورزش كودك را خارج از اين ساعت‌ها تعيين كنند. گرم‌ترين ساعت‌هاي روز از 11 صبح تا تقريبا 5-4 بعدازظهر است. گرمازدگي معمولا زماني رخ مي‌دهد كه دماي بدن كودك به 5/39 درجه برسد، همچنين دماي اتاقي كه براي كودكان مناسب است بين 26 تا 27 درجه است.