تا اطلاع ثانوی، کنسرت ممنوع!

هفته نامه چلچراغ - حامد توکلی: استان خراسان رضوی با رسمی شدن ممنوعیت برگزاری کنسرت های موسیقی هنوز در صدر اخبار است. می گویم رسمی شدن، چون مدت هاست که همین روال وجود دارد و حالا تنها اتفاقی که افتاده، اعلام رسمی آن است. چند سالی می شود که هیچ کس به طور واضح این محدودیت را علنی نکرده بود، اما تقریبا تمام کنسرت ها بعد از آن که تمام هماهنگی هاشان انجام می شدند، ناگهان به موانع فراقانونی می خوردند.

این ممنوعیت تلویحی، دست اندرکاران موسیقی استان را متحمل هزینه های فراوان کرد. ولی چند روز پیش دادستان و امام جمعه شهر دیگر آب پاکی را به طور کامل روی دست هنرمندان و مردم ریختند و حالا دومین کلان شهر کشور و شهرهای اطراف آن به طور مطلق از فرصت داشتن هر گونه رخداد مرتبط با موسیقی محروم اند.

رفتیم سراغ رضا سلیمان نوری، یکی از اهالی مشهد که پژوهش گر فرهنگی است و روزنامه نگار قدیمی. از او درباره وضعیت فرهنگی استان پرسیدیم و تبعات این محدودیت مدنی عجیب و غریب که حیرت خیلی ها را برانگیخته. رضا سلیمان نوری، کارشناس علوم ارتباطات و کارشناس ارشد ایران شناسی با گرایش فرهنگ و آداب و رسوم و از بنیانگذاران نخستین گروه شهرگردی حرفه ای در ایران است و کتابی در دست تدوین دارد که قرار است فرهنگ لغات لهجه مشهدی باشد.


ظرفیت های فرهنگی هنری مشهد و خراسان رضوی در این سال ها چه بوده است؟

من مشهد را پایتخت ملی مذهبی ایران زمین می دانم. ملی به دلیل قرار گرفتن مدفن خداوندگار سخن پارسی حضرت فردوسی توسی در آن و مذهبی هم که مشخص است به دلیل حضور گهربار مرقد مطهر سلطان توس حضرت امام رضا (ع) در این خاک پرگهر. این امر البته تنها به گذشته اختصاص ندارد و اکنون و در دوران معاصر نیز با توجه به ظهور افرادی چون اخوان ثالث، عماد خراسانی، استاد محمدتقی شریعتی، دکتر علی شریعتی و استاد محمدرضا شجریان به عنوان شخصیت های فرهنگی و ادبی و رهبر انقلاب، شهید مطهری، استاد علامه حکیمی، آیت الله العظمی سیستانی و آیت الله العظمی وحید خراسانی و... به عنوان شخصیت های دینی و سیاسی از این خاک پرگهر باز هم باید مشهد را پایخت ملی مذهبی و به عبارت بهتر پایتخت فرهنگی ایران اسلامی لقب داد.

نگاه اهالی خراسان رضوی به فرهنگ و مخصوصا آثار هنری در سه دهه اخیر چگونه بوده است؟

مردم مشهد و خراسان برخلاف برخی تفکرات رایج کنونی در این استان به شدت اهل فرهنگ بوده و به هنر و فرهنگ به عنوان بخش جدایی ناپذیر از زندگی خود نگاه می کنند. این امر به حدی قطعی است که نیاز به مثال زدن نیست.

کدام یک از دوره های گذشته بر این استان را مهم ترین عصر برای هنر آن می دانید؟

برخی نگاه های به هنر و فرهنگی خاصه موسیقی عوض شد که ثمره آن ظهور شخصیت هایی چون استاد محمدرضا شجریان و بعدها کیوان ساکت در موسیقی، برادران ارجمند و برادران کیانیان در تئاتر و هنرهای نمایشی و... بود.


آیا می توان گفت تمایل اکثریت ساکنان استان به اجتناب از مواجهه با رخدادهای فرهنگی است؟

دقیقا برعکس است. مردم خراسان به شدت به رخدادهای فرهنگی متمایل هستند و نمونه آن برگزاری جشن ها و آیین های کهنی چون جشن سده در برخی نقاط این مرز و بوم یا آیین پیران چنگی در قوچان است. هم چنین از یاد نبریم که در بسیاری از نقاط این استان موسیقی بومی و آیینی جای ویژه ای در گردهمایی های مختلف مردم دارد. مثلا حاج قربان که با آوای دوتارش و نغمه هایش در ستایش حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) از مرزها فراتر رفته و در جشنواره های بین المللی مطرح شده.

حتما خوب می دانید که دغدغه چلچراغ همیشه جوان ها بوده است. چلچراغ هم می داند که استان شما از نظر فرهنگی همیشه بار متراکم و قدرتمندی داشته است. این قبیل سیاست ها را چگونه تفسیر می کنید؟

سیاست های اخیر بر ضد هنر در خراسان رضوی بیشتر سوءفهمی از واقعیت فرهنگ است. فرهنگ یک مجموعه به هم تنیده است که نمی توان بدون آسیب رساندن به سایر بخش ها بخشی از آن را به طور کامل حذف کرد. بر این پایه به طور حتم هرگونه مخالفات با هنر را می توان نوعی مخالفت با گسترش دین و فرهنگ نیز دانست.

بد نیست بدانید که اسلام در بسیاری از مناطق و کشورها خاصه در قرون جدید با استفاده از برخی جنبه های عرفانی هنر راه باز کرده است و از جمله موسیقی عرفانی و آیینی که خراسان در بین نقاط مختلف کشور یکی از غنی ترین منابع آن است.


از موضع و نظر دیگر اهالی فرهنگ و علمای شهر و استان در این باره مطلعید؟ آیا آن ها هم با این نگرش موافق اند و این را بهترین روش برای اعتلای فرهنگی و اخلاقی استان می دانند؟

تا آنجا که من اطلاع دارم بزرگان فرهنگ اغلب قریب به اتفاق اهل فرهنگ و علم خراسان نگاهی مثبت به مقوله هنر دارند و حتی برخی از آنان در دیدارهای خصوصی و غیررسمی هنر را از اسباب اصلی گسترش فرهنگ اسلامی می دانند. البته موسیقی و هنر درست و صحیح را نه موسیقی لهو و لعب که مراجع تقلید جهان تشیع نیز بالاتفاق بر این امر صحه گذاشته و تنها موسیقی لهو و لعب را حرام می دانند. این بزرگان تاکید دارند در جامعه ای که بر پایه اسلام بنا شده و وزارت فرهنگ آن پسوند ارشاد اسلامی دارد، بی شک تنها هنرهایی مجوز ارائه عمومی پیدا می کنند که تمامی موازین اسلامی در آن ها رعایت شده است.

آماری در دست هست که نشان دهد چه تعداد رخداد هنری از قبیل کنسرت تا به حال در استان لغو شده است؟

آمار رسمی در این رابطه وجود ندارد، اما طی حدود پنج سال اخیر به ویژه در سال های دولت تدبیر و امید می توان گفت که هیچ کنسرت رسمی در مشهد برگزار نشده است و اگر برنامه موسیقایی هم در این دیار برگزار شده، یا بدون تبلیغات بوده یا در قالب برنامه ای دیگر مجوز گرفته است.

شما به عنوان یک شهروند، از لغو کنسرت کدام هنرمند در استان بیشترین افسوس را خوردید؟ اگر در خاطر دارید، تعریفش کنید.

بی شک بزرگ ترین افسوس اهالی خراسان عدم برگزاری کنسرت سلطان آواز ایران، استاد محمدرضا شجریان در سرزمین اجدادی خود است. امری که هر چند به مشکل امروزین جلوگیری از برگزاری کنسرت در مشهد ارتباطی ندارد، اما مهم ترین آرزوی اهالی فرهنگ و موسیقی در این خطه است.

با این اوصاف آینده جوان خراسانی را چطور می بینید؟

بدون هیچ اغراقی اگر محدودیت های فرهنگی در استان بیشتر شود، شاهد فرار بیش از پیش اهالی فرهنگ و هنر این خطه خواهیم بود.


به نظر شما وضعیت ایده آل استان از نظر فرهنگی چیست؟

مشهد و خراسان توانایی الگوی کامل فرهنگی نه تنها ایران، بلکه جهان اسلام شدن را دارد. در این راستا باید با اندکی تامل امور فرهنگی را که با خصوصیات هنری و اجتماعی و دینی این خطه هم خوانی دارد، شناسایی و سپس آن را اجرایی کرد. به طور مثال و در همین زمینه موسیقی مشهد و خراسان می توانند به پایتخت موسیقی عرفانی و دینی نواحی نه تنها ایران، بلکه جهان تشیع تبدیل شده و کنسرت های معظم و بزرگ موسیقی نواحی و آیینی در آن برگزار شود، زیرا موسیقی عرفانی با گوشت و پوست و فرهنگ و اندیشه مردم این خطه بیش از هر نوع دیگر از موسیقی تناسب و هم خوانی دارد.

به نظر شما وظیفه نهادهای دولتی در این میان چیست؟

نهادهای دولتی موظف به اجرای کامل قانون هستند. در حال حاضر از منظر قانونی فعالیت لازم برای اجرای درست و صحیح برنامه های هنری و موسیقی در مشهد صورت نگرفته است.

پس به نظر من در ایجاد وضعیت فعلی مسئولان فرهنگی دولتی استان نقش بسیار مهمی دارند. در حال حاضر نیز ایشان و مسئولان فرهنگی استان موظف هستند با برگزاری جلسات مداوم با مخالفان برگزاری کنسرت در استان به رفع مشکلات پرداخته و شرایط را برای اجرای برنامه های سالم موسیقی که مورد تایید کامل علما و از جمله امام جمعه مشهد نیز هست، فراهم کنند.