نامساعدترین مکان هایی که انسان ها در آن ها زندگی کردند
۳۰ سال از فاجعه هسته ای چرنوبیل می گذرد، اما منطقه حفاظت شده اطراف آن هنوز برای انسان ها خطرناک است و حتی این احتمال وجود دارد که ورود عموم مردم به این منطقه برای همیشه ممنوع باقی بماند.
مجله همشهری دانستنیها - ذوالفقار دانشی: 30 سال از فاجعه هسته ای چرنوبیل می گذرد، اما منطقه حفاظت شده اطراف آن هنوز برای انسان ها خطرناک است و حتی این احتمال وجود دارد که ورود عموم مردم به این منطقه برای همیشه ممنوع باقی بماند. با وجود پیشرفت فناوری، بشر هنوز در برابر حوادث طبیعی آسیب پذیر است؛ با این حال در برخی از خطرناک ترین و نامساعدترین مکان های زمین، انسان ها توانسته اند خود را برای زندگی تطبیق دهند با هفت نمونه از این سازگاری عجیب و غریب آشنا شوید.
کشتزارهای ضدفرسایش
موقعیت: استرالیا
در اواخر سال 2015 (پاییز 1394) هزاران هکتار از بوته زارها و زمین های زراعی جنوب استرالیا در آتش سوخت و نابودی پوشش گیاهی، خاک برهنه را در معرض تهدید فرسایش باد قرار داد. «برایان فیشر» که در نزدیکی آدلاید به پرورش گوسفند مشغول است، تصمیم گرفت جلوی این اتفاق را بگیرد. طی ده روز او و دو پسرش با استفاده از تراکتور روشی را اجرا کردند که پدر برایان پس از خشکسالی دهه 1940 (1320) برای حفظ زمین زراعی خود انجام داد. فیشر توضیح می دهد «اصول این روش ساده است؛ باید زمین را به شکل مارپیچ شخم زد. باد از هر سمتی بوزد؛ نمی تواند به فرسایش خاک دامن بزند، زیرا همیشه برخلاف جهت شخم می وزد.»
این دیواره مارپیچی کم ارتفاع مانع از شکل گیری توفان شن و گرد و غبار در سطح زمین زراعی 400 هکتاری می شود. همچنین از لایه ارزشمند خاک حاصلخیزی حفاظت می کند که روی لایه های سنگی و بستر نامرغوب این زمین ها را پوشانده و چند سانتی متر بیشتر ضخامت ندارد.
سدی در برابر بیابان
موقعیت: چین
برنامه «سه کمربند پناهگاهی شمالی» که به «دیوار سبز بزرگ» مشهور است، در سال 1978 (1357) و با هدف توقف پیشرفت خزنده صحرای گوبی به شمال چین راه اندازی شد. این پروژه که نباید آن را با پروژه مشابهی به همین نام در صحرای بزرگ آفریقا اشتباه گرفت، قصد دارد کمربندی از درختان را در مرز با صحرای گوبی ایجاد کند تا مسیر بادها و توفان های شن شمالی را سد کرده و با تقویت خاک از طریق گسترش ریشه ها، روند بیابان زایی را متوقف کنند.
این کمربند با طول حدود 4500 کیلومتر از حدود 100 میلیارد اصله درخت تشکیل شده و طبق برنامه ریزی قرار است تا سال 2050 (1429) تکمیل شود. هرچند حدود 66 میلیارد اصله درخت تاکنون کاشته شده، اما این پروژه عظیم هر روز با مشکلات و تهدیدات جدیدی رو به رو می شود. در سال 200 (1379) یک میلیارد اصله درخت صنوبر بر اثر بیماری خشک شده کشاورزی بی رویه و استفاده نامناسب از زمین به روند بیابان زایی در این نواحی دامن زده است.
خانه های ضدسانحه
موقعیت: فیلیپین
در سال 2013 (1392) توفان حاره ای «Haiyan» فیلیپین را فرا گرفت و بیش از شش هزار کشته و 89.6 میلیارد پزو (1.3 میلیارد دلار) خسارت بر جای گذاشت. اکنون، کارشناسان شرکت «Monolithic»- مستقر در ایالات متحده- به ساخت پناهگاه هایی خاص در فیلیپین مشغول شده اند که مقاومت بیشتری در برابر توفان های حاره ای دارند.
این خانه های گنبدی، سطحی منحنی دارند و در مقایسه با سقف های تخت و دیوارهای صاف، در برابر بادهای پرسرعت و زمین لرزه های شدید، مقاومت بالاتری نشان می دهند. خانه های گنبدی ساختاری خودحمایتی دارند و تنش را در تمام سازه توزیع می کنند. کافی است چنین ساختاری را با مصالح تقویت شده مستحکمی بسازید که از سنگ های آذرین بازالت تهیه شده تا به خانه ای مقاوم در برابر همه سوانح طبیعی دست یابید.
در سال 2015 (1394) شرکت «مونولیثیک» پروژه احداث 50 خانه گنبدی را برای سکونت 200 خانوار در شهر ساحلی داپیتان (واقع در جزیره میندانائوی فیلیپین) آغاز کرد، اما مشکلات محلی پیشرت این پروژه را با کندی رو به رو کرده است. مونولیثیک همچنین پروژه های کوچک مقیاس دیگری را در دیگر نقاط جهان از اندونزی تا هائیتی در دست اجرا دارد.
بخچال های دست ساز
موقعیت: هیمالیا
در فصل بهار، ساکنان بیابان های هیمالیا با کمبود آب مواجه می شوند. پروژه «Ice Stupas» که در سال 2014 (1393) راه اندازی شده؛ قصد دارد این مشکل را با ایجاد یخچال های مصنوعی حل کند.
فناوری به کار رفته در این پروژه بسیار ساده است. «سونام وانگچاک»، بنیانگذار و مهندسی پروژه می گوید: «ما یک سر لوله ای را در بالادست رودخانه و انتهای دیگرش را به جایی می کشیم که آب نیاز است. طبق قانون ظروف مرتبط، آّب تمایل دارد سطح یکسانی را حفظ کند؛ بنابراین وقتی سر لوله را در بالادست قرار می دهیم- که ارتفاع بالاتری دارد- آب در پایین دست با فشار و سرعت بالا خراج می شود و می توان از آن به عنوان فواره ای مرتفع بهره برد. هوای سرد فلات تبت باعث می شود آب در حین سقط یخ بزند.»
به مرور زمان یخ ها از سطح زمین رشد پیدا کرده و برج هایی مخروطی شکل ایجاد می کنند که به خاطر شباهت به برخی معبدهای بودایی «Stupas» نامیده می شوند. برخلاف یخچال های طبیعی که در ارتفاعات بالای کوهستان رشد می کنند و تا فرارسیدن تابستان باقی می مانند، «استوپاس»های یخی در بهار ذوب می شوند و این همان زمانی است که کشاورزان برای آبیاری محصولات خود به آب نیاز دارند.
بزرگ ترین یخچال های استوپا 20 متر ارتفاع دارند و حدود دو میلیون لیتر آب را در خود ذخیره می کنند؛ اما بیشتر استوپاس های فعلی برای تامین آب شرب مناطق روستایی و در ابعاد کوچک تر ساخته می شوند.
رنگ کردن کوه
موقعیت: رشته کوه آند
بازتاب گرما در سطوح روشن،بیشتر از سطوح تیره رنگ است. این همان حقیقت فیزیکی است که دراواسط دهه 2000 (1380) «ادواردو گولد» مخترع پرویی را به راه حلی نوآورانه برای مقابله با ذوب شدن یخچال های رشته کوه آند در آمریکای جنوبی رساند. گولد تصمیم گرفت زمین را چنان خنک کند که شرایط دمایی لازم برای رشد یخچال های جدید مهیا شود و به همین منظور، با کمک چند داوطلب دیگر شروع به رنگ آمیزی کوهستان با رنگ سفید کرد! آنها برای این کار از رنگی سازگار با محیط زیست استفاده کردند که از ترکیب لیمو، سفیده تخمر مرغ و آب حاصل می شد.
در سال 2009 (1388) بانک جهانی این پروژه را جزو «100 ایده نجات زمین» انتخاب کرد و پروژه گولد و همکارانش به سرعت مورد توجه جهانیان قرار گرفت؛ اما مشکلات مدیریتی و کمبود بودجه، پیشرفت آن را با وقفه رو به رو کرد و مرگ گولد در سال 2014 (1393) پیشرفت پروژه را عملا متوقف کرد. پس از آن چند ایده دیگر مانند استفاده از نیتروژن مایع برای خنک کردن یخچال ها مطرح شد، اما دانشمندان رهیافت دیگری برای مهار این اثرات پیشنهاد می دهند.
«سزار پورتوکاررو» از انستیتو یخچال شناسی و اکو سیستم کوهستان های بلند در پرو می گوید: «یخچال ها به سرعت عقب می نشینند (آب می روند)، اما متوقف کردن این روند غیرممکن است، چرا که مشکلی جهانی است و ما می بایست تلاش خود را بر مقابله با تاثیرات عقب نشینی یخچال ها متمرکز کنیم.»
جزیره زباله
موقعیت: بلیز
جزیره «Westpoint» یکی از چندین جزیره شنی است که حوالی جزیره «توباکوی کای بلیز» از آب های کم عمق کاراییب سربرآورده؛ اما برخلاف دیگر همسایگانش، جزیره وست پوینت دست ساز است یا اگر دقیق تر بگوییم، یک انسان با استفاده از زیاله پایه این جزیره را ساخته است.
ساخت این جزیره 8000 مترمربعی را «جرالد مک دوگال»، ماهیگیری محلی در سال 2006 (1385) آغاز کرد. ایده ساخت این جزیره آنجا به ذهنش رسید که متوجه شد در اطراف زباله هایی که کارگران یکی از هتل ها بیرون می ریزند، شن ها با الگویی خاص روی هم جمع می شوند.
پایه جزیره را لایه هایی از آشغال با چینش منظم تشکیل داده که در میان آن ها کیسه های پلاستیکی و بطری های سوخته نیز به چشم می خورد. توده هایی از گل، شن و خاک اره بین زباله ها قرر گرفته تا با نگاه داشتن آب، شرایط مناسب برای رشد گیاهان را فراهم کند. هر چند اوضاع نامناسب اقلیمی و توفان های گرمسیری بخشی از جزیره را تخریب کرده، اما وست پوینت کماکان بالاتر از سطح آب قرار دارد و مک دوگال از آن به عنوان مرکز فروش ماهی استفاده می کند.
جمع آوری مِه
موقعیت: سراسر جهان
حتی در خشک ترین نقاط زمین هم می توان روی «مه» به عنوان آب آشامیدنی حساب کرد، به شرطی که بتوان آن را جمع آوری کرد. پژوهشگران شرکت «FogQuest» موفق شده اند با استفاده از پوشش ریزدانه تجاری ارزان قیمتی که در اصل به عنوان سایبانی برای درختان طراحی شده، ابزاری برای جمع آوری مه بسازند که به طور متوسط پنج لیتر آب شرب به ازای هر متر مربع از پوشش در شبانه روز جمعمی کند.
خروجی این ابزاردر شرایط خاص رطوبت بالا و وزش باد مناسب تا 30 لیتر آب در روز هم می رسد. «رابرت شِمِناوئر» دانشمند علوم جوی و از بنیانگذاران فاگ کوئست می گوید: «دانه های مه بسیار ریزند و قطرشان بین یک تا 25 میکرومتر (هر میلی متر برابر هزار میکرومتر است) تغییر می کند. باد ذرات مه را به پوشش مورد نظر فشار می دهد و جاذبه زمین قطرات درشت تر را به پایین می کشد. در نهایت قطرات گردآوری شده از طریق لوله های مرتبط درون مخزن جمع می شوند.»
شرکت«فاگ کوئست» از سال 2000 (1379) تاکنون پژوهش های جمع آوری مه را در نواحی مختلفی از زمین که همه جور شرایط اقلیمی و جغرافیایی در آنها دیده می شود، از صحرای «آتاکاما» (خشک ترین جای زمین) در شیلی گرفته تا ارتفاعات اورست در نپال اجرا کرده اند.
کشتزارهای ضدفرسایش
موقعیت: استرالیا
در اواخر سال 2015 (پاییز 1394) هزاران هکتار از بوته زارها و زمین های زراعی جنوب استرالیا در آتش سوخت و نابودی پوشش گیاهی، خاک برهنه را در معرض تهدید فرسایش باد قرار داد. «برایان فیشر» که در نزدیکی آدلاید به پرورش گوسفند مشغول است، تصمیم گرفت جلوی این اتفاق را بگیرد. طی ده روز او و دو پسرش با استفاده از تراکتور روشی را اجرا کردند که پدر برایان پس از خشکسالی دهه 1940 (1320) برای حفظ زمین زراعی خود انجام داد. فیشر توضیح می دهد «اصول این روش ساده است؛ باید زمین را به شکل مارپیچ شخم زد. باد از هر سمتی بوزد؛ نمی تواند به فرسایش خاک دامن بزند، زیرا همیشه برخلاف جهت شخم می وزد.»
این دیواره مارپیچی کم ارتفاع مانع از شکل گیری توفان شن و گرد و غبار در سطح زمین زراعی 400 هکتاری می شود. همچنین از لایه ارزشمند خاک حاصلخیزی حفاظت می کند که روی لایه های سنگی و بستر نامرغوب این زمین ها را پوشانده و چند سانتی متر بیشتر ضخامت ندارد.
سدی در برابر بیابان
موقعیت: چین
برنامه «سه کمربند پناهگاهی شمالی» که به «دیوار سبز بزرگ» مشهور است، در سال 1978 (1357) و با هدف توقف پیشرفت خزنده صحرای گوبی به شمال چین راه اندازی شد. این پروژه که نباید آن را با پروژه مشابهی به همین نام در صحرای بزرگ آفریقا اشتباه گرفت، قصد دارد کمربندی از درختان را در مرز با صحرای گوبی ایجاد کند تا مسیر بادها و توفان های شن شمالی را سد کرده و با تقویت خاک از طریق گسترش ریشه ها، روند بیابان زایی را متوقف کنند.
این کمربند با طول حدود 4500 کیلومتر از حدود 100 میلیارد اصله درخت تشکیل شده و طبق برنامه ریزی قرار است تا سال 2050 (1429) تکمیل شود. هرچند حدود 66 میلیارد اصله درخت تاکنون کاشته شده، اما این پروژه عظیم هر روز با مشکلات و تهدیدات جدیدی رو به رو می شود. در سال 200 (1379) یک میلیارد اصله درخت صنوبر بر اثر بیماری خشک شده کشاورزی بی رویه و استفاده نامناسب از زمین به روند بیابان زایی در این نواحی دامن زده است.
خانه های ضدسانحه
موقعیت: فیلیپین
در سال 2013 (1392) توفان حاره ای «Haiyan» فیلیپین را فرا گرفت و بیش از شش هزار کشته و 89.6 میلیارد پزو (1.3 میلیارد دلار) خسارت بر جای گذاشت. اکنون، کارشناسان شرکت «Monolithic»- مستقر در ایالات متحده- به ساخت پناهگاه هایی خاص در فیلیپین مشغول شده اند که مقاومت بیشتری در برابر توفان های حاره ای دارند.
این خانه های گنبدی، سطحی منحنی دارند و در مقایسه با سقف های تخت و دیوارهای صاف، در برابر بادهای پرسرعت و زمین لرزه های شدید، مقاومت بالاتری نشان می دهند. خانه های گنبدی ساختاری خودحمایتی دارند و تنش را در تمام سازه توزیع می کنند. کافی است چنین ساختاری را با مصالح تقویت شده مستحکمی بسازید که از سنگ های آذرین بازالت تهیه شده تا به خانه ای مقاوم در برابر همه سوانح طبیعی دست یابید.
در سال 2015 (1394) شرکت «مونولیثیک» پروژه احداث 50 خانه گنبدی را برای سکونت 200 خانوار در شهر ساحلی داپیتان (واقع در جزیره میندانائوی فیلیپین) آغاز کرد، اما مشکلات محلی پیشرت این پروژه را با کندی رو به رو کرده است. مونولیثیک همچنین پروژه های کوچک مقیاس دیگری را در دیگر نقاط جهان از اندونزی تا هائیتی در دست اجرا دارد.
بخچال های دست ساز
موقعیت: هیمالیا
در فصل بهار، ساکنان بیابان های هیمالیا با کمبود آب مواجه می شوند. پروژه «Ice Stupas» که در سال 2014 (1393) راه اندازی شده؛ قصد دارد این مشکل را با ایجاد یخچال های مصنوعی حل کند.
فناوری به کار رفته در این پروژه بسیار ساده است. «سونام وانگچاک»، بنیانگذار و مهندسی پروژه می گوید: «ما یک سر لوله ای را در بالادست رودخانه و انتهای دیگرش را به جایی می کشیم که آب نیاز است. طبق قانون ظروف مرتبط، آّب تمایل دارد سطح یکسانی را حفظ کند؛ بنابراین وقتی سر لوله را در بالادست قرار می دهیم- که ارتفاع بالاتری دارد- آب در پایین دست با فشار و سرعت بالا خراج می شود و می توان از آن به عنوان فواره ای مرتفع بهره برد. هوای سرد فلات تبت باعث می شود آب در حین سقط یخ بزند.»
به مرور زمان یخ ها از سطح زمین رشد پیدا کرده و برج هایی مخروطی شکل ایجاد می کنند که به خاطر شباهت به برخی معبدهای بودایی «Stupas» نامیده می شوند. برخلاف یخچال های طبیعی که در ارتفاعات بالای کوهستان رشد می کنند و تا فرارسیدن تابستان باقی می مانند، «استوپاس»های یخی در بهار ذوب می شوند و این همان زمانی است که کشاورزان برای آبیاری محصولات خود به آب نیاز دارند.
بزرگ ترین یخچال های استوپا 20 متر ارتفاع دارند و حدود دو میلیون لیتر آب را در خود ذخیره می کنند؛ اما بیشتر استوپاس های فعلی برای تامین آب شرب مناطق روستایی و در ابعاد کوچک تر ساخته می شوند.
رنگ کردن کوه
موقعیت: رشته کوه آند
بازتاب گرما در سطوح روشن،بیشتر از سطوح تیره رنگ است. این همان حقیقت فیزیکی است که دراواسط دهه 2000 (1380) «ادواردو گولد» مخترع پرویی را به راه حلی نوآورانه برای مقابله با ذوب شدن یخچال های رشته کوه آند در آمریکای جنوبی رساند. گولد تصمیم گرفت زمین را چنان خنک کند که شرایط دمایی لازم برای رشد یخچال های جدید مهیا شود و به همین منظور، با کمک چند داوطلب دیگر شروع به رنگ آمیزی کوهستان با رنگ سفید کرد! آنها برای این کار از رنگی سازگار با محیط زیست استفاده کردند که از ترکیب لیمو، سفیده تخمر مرغ و آب حاصل می شد.
در سال 2009 (1388) بانک جهانی این پروژه را جزو «100 ایده نجات زمین» انتخاب کرد و پروژه گولد و همکارانش به سرعت مورد توجه جهانیان قرار گرفت؛ اما مشکلات مدیریتی و کمبود بودجه، پیشرفت آن را با وقفه رو به رو کرد و مرگ گولد در سال 2014 (1393) پیشرفت پروژه را عملا متوقف کرد. پس از آن چند ایده دیگر مانند استفاده از نیتروژن مایع برای خنک کردن یخچال ها مطرح شد، اما دانشمندان رهیافت دیگری برای مهار این اثرات پیشنهاد می دهند.
«سزار پورتوکاررو» از انستیتو یخچال شناسی و اکو سیستم کوهستان های بلند در پرو می گوید: «یخچال ها به سرعت عقب می نشینند (آب می روند)، اما متوقف کردن این روند غیرممکن است، چرا که مشکلی جهانی است و ما می بایست تلاش خود را بر مقابله با تاثیرات عقب نشینی یخچال ها متمرکز کنیم.»
جزیره زباله
موقعیت: بلیز
جزیره «Westpoint» یکی از چندین جزیره شنی است که حوالی جزیره «توباکوی کای بلیز» از آب های کم عمق کاراییب سربرآورده؛ اما برخلاف دیگر همسایگانش، جزیره وست پوینت دست ساز است یا اگر دقیق تر بگوییم، یک انسان با استفاده از زیاله پایه این جزیره را ساخته است.
ساخت این جزیره 8000 مترمربعی را «جرالد مک دوگال»، ماهیگیری محلی در سال 2006 (1385) آغاز کرد. ایده ساخت این جزیره آنجا به ذهنش رسید که متوجه شد در اطراف زباله هایی که کارگران یکی از هتل ها بیرون می ریزند، شن ها با الگویی خاص روی هم جمع می شوند.
پایه جزیره را لایه هایی از آشغال با چینش منظم تشکیل داده که در میان آن ها کیسه های پلاستیکی و بطری های سوخته نیز به چشم می خورد. توده هایی از گل، شن و خاک اره بین زباله ها قرر گرفته تا با نگاه داشتن آب، شرایط مناسب برای رشد گیاهان را فراهم کند. هر چند اوضاع نامناسب اقلیمی و توفان های گرمسیری بخشی از جزیره را تخریب کرده، اما وست پوینت کماکان بالاتر از سطح آب قرار دارد و مک دوگال از آن به عنوان مرکز فروش ماهی استفاده می کند.
جمع آوری مِه
موقعیت: سراسر جهان
حتی در خشک ترین نقاط زمین هم می توان روی «مه» به عنوان آب آشامیدنی حساب کرد، به شرطی که بتوان آن را جمع آوری کرد. پژوهشگران شرکت «FogQuest» موفق شده اند با استفاده از پوشش ریزدانه تجاری ارزان قیمتی که در اصل به عنوان سایبانی برای درختان طراحی شده، ابزاری برای جمع آوری مه بسازند که به طور متوسط پنج لیتر آب شرب به ازای هر متر مربع از پوشش در شبانه روز جمعمی کند.
خروجی این ابزاردر شرایط خاص رطوبت بالا و وزش باد مناسب تا 30 لیتر آب در روز هم می رسد. «رابرت شِمِناوئر» دانشمند علوم جوی و از بنیانگذاران فاگ کوئست می گوید: «دانه های مه بسیار ریزند و قطرشان بین یک تا 25 میکرومتر (هر میلی متر برابر هزار میکرومتر است) تغییر می کند. باد ذرات مه را به پوشش مورد نظر فشار می دهد و جاذبه زمین قطرات درشت تر را به پایین می کشد. در نهایت قطرات گردآوری شده از طریق لوله های مرتبط درون مخزن جمع می شوند.»
شرکت«فاگ کوئست» از سال 2000 (1379) تاکنون پژوهش های جمع آوری مه را در نواحی مختلفی از زمین که همه جور شرایط اقلیمی و جغرافیایی در آنها دیده می شود، از صحرای «آتاکاما» (خشک ترین جای زمین) در شیلی گرفته تا ارتفاعات اورست در نپال اجرا کرده اند.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
ارسال نظر