نخستین گام در طراحی سایت

برترین ها: برترین ها قصد دارد در مجموعه گفتارهای " کارآفرینی دیجیتالی "، هر هفته و در روزهای فرد، موضوعات مرتبط با فضای مجازی و جامعه اطلاعاتی را در زمینه های مختلف مورد بحث و بررسی قرار داده و خوانندگان محترم این پرتال را با موضوعات و مطالب جالب و خواندنی درباره دنیای دیجیتال، کسب و کار اینترنتی و ایده های موفق در این حوزه آشنا کند. هم چنین در بخش " کارآفرینی دیجیتالی "، آخرین تحولات دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران در قالب گزارش جامعی در ۵ شنبه هر هفته تحت عنوان " آی تی ایران در هفته ای که گذشت" مورد بررسی و اشاره قرار می گیرد. پس هر هفته با ما همراه باشید با مطالب خواندنی درباره تحولات ICT در ایران و سایر نقاط جهان.


راه حل هایی برای وب مسترها، عنوان سلسله گزارشاتی است که سرویس دیجیتال پرتال برترین ها در بخش " کارآفرینی دیجیتالی " برای مخاطبان عزیز ارائه می کند. امروزه سایت های بسیار زیادی در اقصی نقاط جهان طراحی و راه اندازی می شود. اما بسیاری از آن ها در جذب مخاطب بالقوه و بالفعل عاجز هستند و نمیتوانند در بلند مدت، امتیاز رقابتی خود را حفظ کنند. این سلسله مطالب تلاش دارد تا با نثری روان و مصور، موضوعات کلیدی و مهمی را به مخاطبان عام و به ویژه وب مسترهای پرتال های فارسی زبان ارائه کند. این مجموعه مطالب از تجارب مختلف طراحان سایت و تئوریسین های طراحی وب دریافت شده است و مجموعه خوبی برای تئوری در طراحی سایت موفق به شمار می رود. در بخش اول، به موضوع تدوین چشم اندازه و ماموریت برای یک پرتال خوب اشاره میکنیم.
قبلا در گزارشی عنوان کردیم که اکنون شمار کاربران اینترنت، حدود ۳ میلیارد نفر و شمار سایت های فعال بیش از ۳۴ میلیون پرتال می باشد. هم چنین در گزارش دیگری عنوان شد که کارآفرینی دیجیتالی، یک خلاقیت فرصت آفرین است که میتواند کسب و کارهای مختلفی را برای مردمان روزگار عصر دیجیتال خلق کند. حال سوال اینجاست که این پرتال ها باید چه ویژه گی های حداقلی را داشته باشد و از چه موضوعاتی باید پیروی کند؟

پيش از آن که وارد مقوله مباني و راهکاري طراحي وب سايت بشويم، بايد درباره نقش و جايگاه يک پرتال اينترنتي در دنياي فناوري اطلاعات و ارتباطات امروزي، اطلاعاتي هر چند مختصر، در اختيار داشته باشيم. اين اطلاعات به ما کمک مي کند تا درک نسبتا درست و صحيحي از اهميت يک وبگاه در فضاي اطلاعاتي امروز داشته و بتوانيم با آگاهي از اصول اوليه، در فرآيند طراحي، راه اندازي و مديريت يک پرتال موفق، در دنياي رقابتي دهکده جهاني، گام هاي استوار تري را برداريم. شما وقتي قصد داريد در يک رشته تحصيلي، درجه دکترا دريافت کنيد، نخستين پرسشی که از شما مي شود يا خودتان مطرح مي کنيد آن است که خودم و جامعه اي که در آن هستم، چه انتظار از دکتراي يک رشته تحصيلي دارد و با اين درجه عالي، به دنبال چه اهدافي خواهم بود؟

داشتن يا نداشتن اين مدرک تحصيلي، چه تاثيري در زندگي و سرنوشت آينده شما خواهد داشت؟ چه امکاناتي را بايد به عنوان مقدمات، فراهم کنيد و چه بازدهي را بايد در انتظار داشته باشيد؟ درباره هر کاري، چنين سوالاتي قابل تصور است. هر کاري را بايد مانند يک پروژه، تعريف ،هدايت و مديريت کرد. پروژه فعاليتي است که يک زمان آغاز و يک زمان پايان دارد.

زمان پايان برخي از کارهاي ما، مي تواند پايان عمر باشد. بنابراين هيج کاري را نمي توان تعريف کرد که براي آن، آينده اي غير قابل پيش بيني و نامشخص و مبهم، در نظر گرفت. البته پايان يک پروژه، مي تواند آغاز پروژه تعريف شده ديگري باشد. اما در واقع هر کار بزرگی که به پروژه ها و زير بخش هاي مختلف تقسيم بندي نشود، مشخص خواهد بود که طراحان آن، نگاه راهبردي و اثربخشي به توسعه فعاليت خود نداشته و انتظار شکست و عدم بازدهي مطلوب، قابل حصول است. در موضوع سايت اينترنتي نيز، بايد چينين رويکردي را در نظر داشت. بايد پروژه اي به مقوله وب سايت نگاه کرد تا در دنياي ديجيتالي شده امروزي ، موفق و موثر بود. اولين خصيصه يک پروژه، مکتوب بودن آن است. هيچ پروژه اي را نمي توان شفاهي، تدوين و تبيين و تفسير کرد.

همه چيز بايد مکتوب باشد. بايد شفاف باشد. بايد مستند و مستدل باشد. براي همين است که ريسک پروژه قابل تفسير است. براي همين است که بودجه بخش هاي مختلف پروژه و منابع انساني و غير انساني دخيل در آن، قابل شناسايي و ارزيابي مي باشد. بنابراين بايد تلاش کرد که به سايت و توسعه کسب و کار اينترنتي، نگاه پروژه محور داشت.

شايد يکي از مهم ترين رازهاي طراحي وب سايت هاي موفق، نگاه گردانندگان آن به مقوله پروژه محوري در توسعه کسب و کار ديجيتالی باشد. اکنون بر مي گرديم به مقوله اصلي اين بخش از گزارش خودمون. انتظارات از يک وب سايت اينترنتي. انتظارات زياد است، اما انتظارات اوليه کدام است و براي رسيدن به آن ها، چه بايد کرد؟ البته فارغ از کارکرد و موضوع و هدف پرتال. از يک پرتال اينترنتي چه انتظاري داريم؟

در واقع کدام بخش از نيازهاي شهروندان دهکده جهاني از طريق پرتال هاي اينترنتي تامين مي شود و چرا بايد تامين بشود؟ چه مواردي را يک طراح وب سايت در راه اندازي يک پايگاه در تور جهان گستر بايد در نظر داشته باشد؟ همه اين ها، بخشي از پرسش هاي مهمي است که يک سايت اينترنتي بايد به آن ها پاسخ روشن و واضح بدهد. اگر پاسخ يک وب سايت به اين قسم از سوالات، اثربخش و روشن باشد، کارايي و بازدهي پرتال افزايش خواهد يافت و مي تواند در انتظار مخاطبان بيش تر و سودآوري بهتر باشد. به طور کلي، يک پرتال اينترنتي بر اساس ماموريت و چشم اندازي که براي آن طراحي و تدوين شده است، بايد موضوعات زير را در نظر داشته باشد:

پرتال اينترنتي بايد در راستاي ماموريت هاي تدوين شده باشد.

از يک سايت اينترنتي انتظار مي رود ، داراي ماموريتي (mission)واضح و تبيين شده باشد. يعني هدف از راه اندازي و مديريت پرتال، کاملا مشخص و مستدل باشد. پايگاه يا وبلاگي که هدف خاصي را دنبال نمي کند و تنها قصد حضور در دنياي چند ده ميليوني سايت هاي اينترنتي را دارد که البته بزودي هم فراموش مي شود و گردانندگانش از ادامه مسير مبهمي که براي خود تصوير کرده اند، منصرف مي شوند.

بنابراين لزوم تدوين ماموريت براي سايت هاي اينترنتي با هر موضوع و کارکردي، غير قابل اجتناب است. بايد پذيرفت که فعاليت در دنياي مجازي، نيازمند تدوين ماموريت هايي است بر اساس مختصات و مولفه اي چند وجهي دنياي ديجيتالي و رسيدن به اين آگاهي، درک درستي از شرايط موجود را طلب مي کند. در واقع يک سايت اينترنتي بايد به سمت کسب اهداف خاصي راه اندازي و مديريت شود.


اگر پايگاهي است خبري، بايد بداند که کدام بخش از جامعه و چه موضوعاتي را قصد دارد اطلاع رساني و توليد محتوا کند. اگر به اين دو قضيه، يعني مخاطب و موضوع دقيق فعاليت توجه نکند و تنها رفتار عمومي و نامشخصي را در دستور کار قرار بدهد، همانند فردي است که هر ماه به دنبال يک کسب و کار در بازار ترغيب مي شود. پس از مدتي، اين فرد نمي تواند به دليل تغيير متناوب و مکرر شغل خود، جايگاه مطلوبي در بازاري که در آن فعاليت مي کند، کسب کرده و وجهه مشخصي از خود به جاي بگذارد. اين وجهه مبهم و نامشخص، آسيبي است که به بهره وري و اثربخشي فعاليت هاي اين فرد وارد مي کند و او را در بازار ، ناموفق و ورشکسته مي کند.

در سلسله مطالبی که در بعد اشاره می شود، نکات مخصوص به هر نوع پرتال با موضوعات گوناگون اشاره می شود. بررسي موفقيت هاي بزرگان کسب و کار، چه در دنياي سنتي و چه در دنياي آنلاين نشان مي دهد، همواره موفقيت از آن افرادي بوده است که در يک عرصه، حضوري طولاني مدت را تجربه کرده و با پذيرش سود اندک، نگاه بلند مدت به موفقيت هاي آينده دارند. کسي که قصد دارد تاجر موفق در عرصه پلاستيک شده و گردش مالي ميلياردي داشته باشد، بايد خود را در کلاس تاجران ميلياردي صنعت پلاستيک قرار دهد.

قرار دادن در اين کلاس، ملزوماتي دارد که کت و شلوار و دفتر شيک و تحصيلات عاليه، شايد خيلي براي موفقيت در اين حوزه، "کلاس" تلقي نشود. در واقع کلاس کاري در هر صنعتي و عرصه اي از کسب و کار، ملزومات خاص خود را دارد که بايد از تجارب بزرگان آن عرصه استفاده کرد تا در آن کلاس وارد شد و فعاليت هدفمند کرد. پرتال اينترنتي، با هر شيوه و ساختاري که راه اندازي مي شود، بايد ماموريت و هدف مشخصي را دنبال کند. اين ماموريت بايد مکتوب باشد و يا در سايت در اختيار مخاطبان قرار بگيرد يا براي گرداننده يا گردانندگانش مدون و در دسترس باشد. هر فعاليتي که در حال و آينده، جهت توسعه کسب و کار وب سايت انجام مي پذيرد، بايد در راستاي اين ماموريت تدوين شده و تعريف شده باشد.

به عنوان مثال، اختصاص يک خبرنامه اينترنتي يا يک سامانه ارسال پيامک و يا راه اندازي نرم افزار موبايل خبري پايگاه، موضوعاتي است در راستاي ماموريت هاي اطلاع رساني يک پرتال خبري. اگر اين پرتال وارد عرصه بازي هاي آنلاين شد و سرويسي براي خريد و فروش کالا و محصولات دست دوم در ساب دامنه خود ارائه کرد، در واقع مسير را گم کرده است و انتظارات مخاطبان را در راستاي ماموريت هاي اصلي خود، فراموش کرده است.

از يک پرتال خبري، اطلاع رساني دقيق و مستند و فراگير به زبان هاي مختلف انتظار مي رود نه ابزارهاي براي اطلاع رساني کالا و خدمات! بنابراين تدوين ماموريت براي يک سايت اينترنتي، تکليف فعالان آن را در بسياري از حوزه ها و ادامه را، روشن مي کند و نقشه راهي است واضح براي کسب اهداف در نظر گرفته شده. ماموريت هاي يک پرتال، در طول زمان، تغيير مي کند و اين تغيير بايد در راستاي چشم اندازهايي بايد که براي آن تصوير شده است.

بنابراین، پیش از راه اندازی سایت و حتی قبل از فاز طراحی، ماموریت پرتال باید مشخص و تدوین شود. این ماموریت ها در راستای چشم انداز (vision) و اهدافی که پرتال در میان مدت و بلند مدت به دنبال آن است، تبیین و وضع میشود. هیچ پرتال موفقی در دنیا سراغ نداریم که بدون تبیین ماموریت و چشم انداز شفاف و مشخص، به موفقیت های جهانی رسیده باشد. اینکه چطور برای یک پرتال ماموریت تدوین کنیم ،موضوع مدیریتی است که باید از متخصصان امر اطلاعات گرفته شود.

پرتال اينترنتي بايد چشم انداز مکتوب داشته باشد.

چشم انداز، نگاه به آینده دارد. آینده نگر است و آینده پژوه. چشم انداز، به دور دست ها نگاه دارد. میخواهد این چشم انداز برای یک شرکت خودروسازی باشد، میخواد برای یک سایت اینترنتی باشد میخواهد برای یک دانش آموز تازه فارغ التحصیل شده از دبیرستان باشد. چشم انداز و تدوین آن برای هر کاری نیاز است.


مي خواهيم پرتالي داشته باشيم که از ۵ قاره جهان مخاطب داشته باشد. اين در واقع يک چشم انداز بزرگ براي يک پرتال است که فارغ از موضوع و کارکرد آن، بايد ماموريت هايي براي رسيدن به اين چشم انداز بزرگ تدوين و تبيين کند. اهرم هايي که توسط آن، کسب مخاطب از قاره هاي مختلف جهان، امکان پذير باشد. اين ماموريت ها مي تواند استخدام منابع انساني از کشورهاي گوناگون براي ترجمه مطالب پرتال، ايجاد ساب دامنه هاي مختلف، راه اندازي دامنه اصلي پرتال بر اساس پسوندهاي ملي کشورهاي جهان و مسائلي از اين دست باشد.


همه اين ها ماموريت هايي است که در قالب اين چشم انداز، قابل تعريف مي باشد و بايد روش اجرايي براي طراحي و مديريت چنين ماموريت هايي در اختيار داشت. يک وقت است که پرتالي قصد دارد در آينده آموزش آنلاين در اختيار مخاطبان خود قرار دهد. موضوعش و شيوه اش مهم نيست. مهم آن است که در چشم اندازي که براي پرتال در نظر گرفته شده است، آموزش آنلاين در سال هاي آينده تبيين شده است. اين نگاه راهبردي، ماموريت هايي را براي بخش هاي مختلف پرتال و مسئولانش تعريف مي کند که بايد در فرآيند کوتاه مدت و بلند مدت مديريت پرتال ، در نظر داشته باشند.

بنابراين در اختيار داشتن چشم اندازي مکتوب و مستدل، سبب مي شود تا افق هايي که پرتال با اتکا به منابعي که در اختيار دارد، قابل تعريف و حتي باز تعريف باشد و افرادي که در حال و آينده براي توسعه پرتال فعاليت مي کنند، اهداف عاليه را بشناسند و بتوان آن ها را با اين اهداف، آشنا کرد. چشم انداز مکتوب، مانند هر چشم اندازي، بايد بر اساس واقعيت ها و اهداف شکل بگيرد و کمي هم ريسک پذير باشد. اگر براي پرتالي در حال حاضر، درآمد يک ميليون ريالي در ماه امکان پذير است، در چشم انداز مي توان براي آن درآمد ماهانه يکصد ميليون ريالي تعريف کرد و ماموريت هايي براي رسيدن به اين حجم مالي در نظر گرفت. يا اگر سايتي روزانه صد بيننده دارد، و علاقمند به در اختيار داشتن مخاطب بيشتر است، بايد بداند که به چه تعداد مخاطب در روز نياز دارد. منظورش از مخاطب بيشتر، چقدر است؟

صد و يک نفر يا صد هزار نفر يا يک ميليون نفر! دقيق بايد اين مشخص شود. شايد به همين خاطر است، روان شناسان بسياري در دنيا به افرادي که خواهان پول دار شدن يا موفق شدن در عرصه هاي گوناگون هستند ،همواره يک توصيه کلي مي کنند و آن اين است که دقيقا بگوييد ظرف چند سال، مي خواهيد به اين موفقيت برسيد و اين موفقيت را دقيقا تشريح کنيد و مکتوب کنيد. مکتوب کردن دقيق خواسته شما با عدد و مشخصات، حداقل فايده اي که دارد آن است که ذهن ناخودآگاه شما را با يک صورت مساله مشخص و واضح درگير مي کند و تکليف آن را با چيزي که ميخواهيد بدست بياوريد، روشن مي کند. اکنون شما هستيد و ماموريت هايي که براي خود در نظر گرفته ايد و تلاش و خواسته و پشتکار که شما را به مقصد رهنمون مي کند.

وب مستر سایت ها باید تلاش کنند رابطه معنا داری بین چشم انداز و ماموریت هایی که برای رسیدن به آرمان های چشم انداز تبیین می شود، وجود داشته باشد. یعنی ماموریت ها نه خیلی دم دستی و نه خیلی رویایی باشد. تطابق و استفاده از داشته ها و مدیریت قابلیت ها باید در نظر گرفته شود و این وظیفه مدیریت پرتال می باشد.


اگر گفتيد مي خواهم ميليونر بشوم ولي نگفتيد که ظرف چند سال و چه مبلغي، بدانيد که اين خواسته جز يک شعار و آرزوي کودکانه بيش نيست تا زماني که مکتوب و دقيق نباشد. يادبگيرد که همه چيز را در زندگي مکتوب کنيد. براي هر کاري، برنامه ريزي مکتوب کنيد و همواره مشورت کنيد. همواره بخوانيد و ببينيد و گوش کنيد. اگر چنين فرهنگي را يادبگيريد و در زندگي وارد کنيد، در وقت صرفه جويي کرده ايد و بازدهي شما در زندگي افزايش پيدا مي کند.

اکنون در قضيه سايت نيز چنين مساله اي قابل مشاهده است. چشم انداز را هر چي که هست، مکتوب کنيد و پس از آن، راهکارهايي کوتاه مدت و بلند مدت براي حصول به هر بند از چشم انداز، تعريف کنيد. شايد در نگاه نخست، اين چشم اندازي که تعريف کرديد خيلي عجيب و دست نيافتني باشد. اصلا مهم نيست. مهم آن است که شما آن را تبيين کرديد و مکتوب. اکنون مي تواند بر اساس قابليت هاي فردي خود و افرادي که احتمالا در اين پروژه سهيم هستند، مسير را شناسايي و با درک بازار و نيازهاي آن، عاقلانه و فعالانه بکوشيد. اراده محکم و هزينه کردن براي ماموريت و چشم اندازي که مشخص کرده ايد، دو راز موفقيت شما خواهد بود. معجزه اراده را فراموش نکنيد که خواستن، توانستن است. چه براي رفتن به مريخ باشد، چه قرار دادن پرتالي در فهرست ۱۰۰ سايت پر بيننده اينترنت. در نهايت از يک پرتال اينترنتي واقعي و جدي، انتظار داريم که چشم اندازي براي فعاليت هاي خود ترسيم کند و آن را به نوعي ابراز کند.


پرتال اينترنتي بايد همواره در دسترس باشد.

يکي از انتظارات به حق و اولويت داري که از يک پرتال اينترنتي همواره در نظر کاربران بوده، در دسترس بودن و آنلاين بودن بيست و چهار ساعته پايگاه در طول سال مي باشد. يعني يک پرتال، همواره از نظر در دسترس بودن براي همه کاربران در همه اوقات، مشکل ساز نباشد. پذيرفتني نيست که به خاطر مشکلات ميزباني پرتال، تغيير مديريت، تغيير رويکرد و ماموريت سايت و حتي به روز رساني بخشي هايي از سايت، بخش هاي اصلي پرتال از دسترس خارج شوند. اين قضيه، تاثير بسيار نامطلوبي بر روي فرآيند مخاطب مداري و جذب بيننده خواهد داشت.


برخي از کاربران سايت هاي اينترنتي، از طريق نتايج موتورهاي جست و جو وارد صفحاتي از پرتال ها مي شوند و در صورتي که به هر دليلي، اين صفحه نمايه شده در بانک اطلاعات موتورهاي جست و جو، باز نشود و با خطا رو به رو شود، تاثير ذهني بسيار بدي را در مخاطب پرتال خواهد گذاشت. يکي از دلايلي که به سايت ويکي پديا انتقاد مي شود آن است که اين پرتال در رفرنس دهي به محتواهاي توليد شده عظيم خود، به صفحاتي لينک مي دهد که عملا ماه ها يا سال ها هست که از دسترس خارج شده و امکان مشاهده اصلي منابع در اين سايت هاي رفرنس دهي شده فراهم نيست.

يعني شما محتوايي را در ويکي پديا مشاهده مي کنيد که از فلان پرتال، استخراج و استنباط شده است. اما وقتي به اصل منبع رجوع مي کنيد، اين صفحه يا پرتال در دسترس نمي باشد و به هر دليلي، از حيض انتفاع خارج است! به هر حال، در دنياي پر رقابت امروزي که توليد کنندگان محتوا و ارائه دهندگان محصولات و خدمات در فضاي ديجيتال بسيار پر شمار هستند، از دسترس خارج شدن صفحه يا صفحاتي از يک پرتال، به معناي کاهش ضريب مخاطب پذيري پرتال است. چرا که هر اندازه پايگاهي داراي صفحات متعدد و پر مخاطب و آنلاين باشد، امکان نمايه شدنش در سرزمين موتورهاي جست و جو افزايش خواهد يافت و اين فرصتي است به عنوان امتياز رقابتي براي پيروزي در وب.

اين رازي است که نبايد آن را فراموش کرد. سايت هايي که صفحات آن ها بر اساس مرورگر ها و برنامه هاي خاصي بارگذاري مي شوند و در اختيار مخاطبان قرار مي گيرند، همواره شانس مشاهده آن ها توسط شمار زيادي از مخاطبان از بين مي رود. بنابراين پرتال اينترنتي بايد هميشه همه صفحات خود را در دسترس و قابل ارائه داشته باشد. حتي اگر براي يک دوره زماني، علاقه اي مبني بر به روز رساني صفحات سايت و حتي ايندکس نداريد، از down کردن کل پرتال خودداري کنيد. متاسفانه مشاهده مي شود که روزنامه ها و نشريات، به واسطه دلايل فني و مالي، پرتال اينترنتي خود را در بازه هاي زماني مختلف، از دسترس خارج مي کنند.

در حالي که مي توانند صفحات موجود را حفظ کرده و در سايت، عنواني براي به روز رساني نسخه نهايي پرتال در زماني مشخص، به خواننده ارائه کنند. در دسترس بودن پرتال، مخاطب را نسبت به سايت حساس و علاقمند مي کند و اگر سايتي با ۳۰ هزار بيننده ثابت در روز، يک ماه به هر دليلي از دسترس خارج شود، در واقع حجم گسترده اي از مخاطبان ثابت و طرفدار خود را در اين سي روز از دست خواهد داد. چرا که رقبا، منتظر کوچکترين اشتباه شما هستند.

در نهايت، آنلاين قرار دادن و تلاش براي دسترس بودن کليه صفحات پرتال، موضوعي است که بايد در طراحي و مديريت سايت در نظر داشت و به آن توجه کرد. به دلیل اینکه شمار زیادی از مخاطبان سایت از طریق موتورهای جست و جو وارد پرتال شما می شوند و این ورود معمولا از طریق صفحات داخلی و نه ایندکس است، مدیریت اطلاعاتی صفحات داخلی جدید و حتی قدیم باید همواره جزء ماموریت های اصلی وب مستر و فعالان این حوزه باشد.

چه بسا عدم در دسترس بودن یک یا چند صفحه از صفحات داخلی، تصور منفی در ذهن مخاطب ایجاد کرده و وی را از مشاهده دیگر بخش های پرتال منصرف کند. بنابراین همان طور که در این گزارش ارائه شد، یک سایت خوب فقط سایتی نیست که خوب تبلیغ کند یا از دامنه و میزبانی خوب برخوردار باشد. بر خلاف نظر عموم، یک سایت خوب باید چشم انداز، ماموریت های مکتوب برای رسیدن به هدف و هم چنین در دسترس بودن همیشگی را مد نظر قرار دهد. در شماره های بعد، به دیگر خصوصیات یک پرتال موفق اشاره خواهیم کرد.