۲۰ دی - ۱۰ ژانویه؛ در تاریخ چه گذشت؟

برترین ها: امروز ۲۰ دی برابر با ۱۰ ژانویه تقویم میلادی است. روزی که در تاریخ آبستن وقایع و اتفاقات زیادی در ایران و جهان بوده است. به مرور برخی از این وقایع می‌پردازیم.

رویدادها:

۶۰ سال پیش از میلاد - بزرگترین شکست نظامی امپراتوری روم از ایران

دهم ژانويه سال ۶۲ پيش ازميلاد پمپيPompey ژنرال رومي و يكي از اعضاي شوراي ۳ نفري رياست امپراتوري روم اعلام كرد كه سوريه و مناطق اطراف آن ضميمه قلمرو روم خواهد بود. در آن زمان سوريه به مراتب بزرگتر از امروز و پايتخت آن انتاكيه (Antioch) و شامل جنوب غربي تركيه امروز، قسمتي از اردن امروز و لبنان بود. اين تصميم،چهل روز بعد توسط يك فرستاده ويژه به اطلاع امپراتوري ايران رسانده شد. پاسخ ايران اين بود: دست روميان از مناطق شرق مديترانه كوتاه. اين مناطق از جمله سوريه و ناحيه اورشليم بايد استقلال داشته باشند و يا تحت الحمايه ايران باشند.


اين پاسخ دندان شكن بر امپراتوري روم گران آمد و عزم جنگ با ايران را كرد. كراسوس ژنرال ديگر ـ همرديف پمپي (Gnaeus Pompeius) و يكي از اعضاي شوراي سه گانه رياست بر امپراتوري روم تداركات لازم براي اين جنگ را فراهم كرد و 9 سال بعد (53 سال پيش از ميلاد) با سپاهي انبوه وارد شرق مديترانه شد. ارتش ايران به فرماندهي سپهبد «سورنا» به حرکت درآمد و جنگ دو ارتش در منطقه حرّان (كارهه آن زمان - كنار رود فرات، مرز امروز سوريه و تركيه) آغاز شد. در اين جنگ سپاه روم درهم شكست، كراسوس و پسرش كشته و روميان به مديترانه ريخته شدند. اين جنگ بزرگترين پيروزي شرق برغرب در طول تاريخ بشمار آورده شده است. مورخان نظامي علت پيروزي ايران را برتري اسلحه و تاكتيك جنگ و احساسات شديد ناسيوناليستي ايرانيان دانسته اند. شكست كارهه تحقير بزرگي براي امپراتوري روم بود. درسي كه از اين جنگ بايد گرفت اين است كه ملتي كه نتواند به موازات زمان؛ اسلحه دفاعي لازم، تكنولوژي مربوط، غرور ملي، وطن شناسي، روحيه و آمادگي دفاع از خاك وطن و آزادي و استقلال آن را داشته باشد محكوم به بردگي، استثمار شدن و ذلت است.

1230 ش - قتل میرزا محمدتقی خان امیرکبیر در کاشان به دستور ناصرالدین شاه قاجار

میرزا تقی خان امیرکبیر در حدود سال 1187 ش در روستای هزاوه در اراک به دنیا آمد. وی پس از طی مراحل پیشرفت و ترقّی علمی و سیاسی به صدر اعظمی حکومت ناصرالدین شاه قاجار برگزیده شد و در طول چهار سال صدراعظمی خویش خدمات شایسته و فراوانی به ملت و حکومت نمود. اصلاح امور مالی، سر و سامان دادن به وضع ارتش، تلاش در رواج خودکفایی ملی، گسترش فعالیت‏های علمی و تأسیس مؤسسات آموزشی (مانند دارالفنون تهران) مبارزه با عقاید و انحرافات مذهبی، بی‏اعتنایی به خواسته‏ها و تهدیدات قدرت‏های خارجی و قطع ایادی و جاسوسان استعماری، از جمله فعالیت‏ها و تلاش‏های پیگیر او در این ایام بود. در این حال، درباریان به ویژه مادر ناصرالدین شاه که منافع خود را در خطر می‏دیدند شاه را تحریک کرده که امیرکبیر را از صدر اعظمی خلع نماید. سرانجام با جوّسازی و شایعه‏پراکنی دولت‏های استعماری و ایادی داخلی آنان علیه امیرکبیر، ناصرالدین شاه وی را از صدارت خلع کرده و فقط عنوان فرمانده کل قشون را برای او باقی گذاشت. چند روز بعد او را به حکومت کاشان منصوب کرد و امیرکبیر را به طرف کاشان حرکت دادند که در حقیقت او را تبعید نمودند. آنگاه تمام عناصر مخالف داخلی و خارجی که در زمان صدارت امیرکبیر در کمین نشسته بودند، از ترس تغییر نظر شاه و عفو امیرکبیر، دست به دست هم دادند و حکم قتل او را از شاه گرفتند. سرانجام این صدراعظم لایق و با کفایت، در روز جمعه 18 دی ماه 1230 ش برابر با 18 ربیع الاول 1268 ق در 43 سالگی به قتل رسید و بدنش را در کربلا به خاک سپردند.



۱۹۳۶- وثوق الدوله رئيس فرهنگستان ايران شد!

بيستم دي ماه سال ۱۳۱۴ خورشيدي (۱۰ ژانويه ۱۹۳۶) وثوق الدوله (حسن وثوق) رئيس الوزراء سالهاي ۱۲۹۷ و ۱۲۹۸ كه بعدا اعتراف به گرفتن رشوه از دولت انگلستان كرده بود تا ايران را دربست تحت الحمايه آن دولت قرار دهد و قسمتي از اين پول را به صندوق دولت مسترد کرده بود به رياست فرهنگستان ايران منصوب شد!


مي دانيم كه فرهنگستان يك كشور، بزرگترين رسالت و وظيفه ملي ــ ميهني را در آن كشور بر عهده دارد. انتصاب وثوق الدوله به رياست فرهنگستان، در عين حال ثابت مي کند که برخلاف تصور؛ نفوذ دولت لندن در ايران [برغم تغییر دودمان سلطنتی] همچنان ادامه داشت.

1947 - اخطار دکتر مصدق به احمد قوام

بيستم دي ماه 1325 خورشيدي (10ژانويه 1947 ) دكتر مصدق در مسجد شاه در اجتماع مردم معترض به احتمال مداخله دولت در انتخابات در شرف انجام، به قوام السلطنه نخست وزير وقت اخطار كرد كه دست خود را از جريان انتخابات دور نگهدارد و فلسفه دمكراسي و راي مردم را به بازي نگيرد. دكتر مصدق كه بارها قوام را عامل بيگانه (انگلستان) خوانده بود در آن اجتماع گفته بود كه ما بايد انتخابات درست داشته باشيم، و يا اين که مطلقا انتخابات نداشته باشيم. كاري نكنيد كه مداخله در انتخابات يك عادت شود كه در اين صورت مردم به آن اعتنا نخواهند كرد و لفظ انتخابات در ايشان شور و اشتياق به وجود نخواهد آورد. مداخله دولت در انتخابات خيانت به حقوق مردم است. بگذاريد هركس را كه مي خواهند برگزينند. اگر بعدا احساس كنند كه درانتخاب افراد اشتباه كرده بودند دفعه بعد دقت بيشتري بعمل مي آورند و چشمشان را بازتر مي كنند و تكرار اين عمل - همان تكامل دمكراسي است. دكتر مصدق قوام را تهديد به تحريم انتخابات كرد.


در آن زمان به جاي تحريم از واژه تحصن و مترادف آن استفاده مي شد و اين تحصن يك هفته بعد براي چهار روز انجام شد.

1815 - آخرين جنگ انگليسي ها با آمريكا كه به جنگ نيوارلئان معروف است به شكست انگليسي ها انجاميد. فرمانده نيروهاي آمريكا دراين جنگ ژنرال اندرو جاكسون بود كه بعدا رئيس جمهوري اين کشور شد.

1649 - سوزاندن یهودیان در شهر بازل سویس

در پی یک بدگمانی طولانی و علنی شدن این شایعه که یهودیان عامل سرایت طاعون لنفاوی (مرگ سیاه) به شهر بازل Basel (کنفدراسیون سویس) بوده اند، نهم ژانویه 1349 میلادی مردم شهر به دستگیری همشهریان یهودی پرداختند و دستگیرشدگان را آتش زدند. شهر بازل که ساکنان آن آلمانی زبان هستند و از مراکز صنعتی و داروسازی سویس است در گوشه شمال غربی سویس و در تلاقی مرز آلمان و فرانسه و در کنار رود راین واقع شده است.


طاعون لنفاوی که اینک ثابت شده است با مهاجرت اقوام آلتائیک از شمال غربی آسیای مرکزی به شبه جزیره کریمه و اوکراین و از آنجا به اروپای مرکزی سرایت کرده بود در قرن چهاردهم میلادی تقریبا نیمی از جمعیت قاره اروپا را نابود کرد. این بیماری تا آغاز قرن بیستم، گاه به گاه در اروپا شیوع می یافت و کشتار می کرد. این نوع طاعون در آن زمان درمان پذیر نبود و بیمار را در کمتر از یک هفته می کشت.


1977 - پيام دولت کارتر به شاه: به مصلحت است ايران را ترک کنيد

آژانسهاي خبري نهم و دهم ژانويه 1979 از واشنگتن از قول مقامات دولت جيمي كارتر رئيس جمهور وقت آمريکا گزارش كرده بودند كه وی از طريق «ويليام سوليوان ـ متوفی در 11 اکتبر 2013 در 91 سالگی» سفير وقت اين كشور (دولت واشنگتن) در تهران به شاه پيام داده است كه به مصلحت است ايران را ترك گويد. اسوشيِتدپرس اين اقدام را نشانه تغيير در سياست آمريكا نسبت به شاه دانسته و يونايتدپرس كه منبع خبر خود را «ديويد نيوسام» معاون وزارت امور خارجه آمريكا ذكر كرده بود نوشته بود كه اگر شاه برود بعيد است كه بتواند بازگردد [رفت بی بازگشت] و اضافه كرده بود كه با رفتن شاه، بختيار نخست وزير تازه شانس بهتري براي كنترل اوضاع خواهد داشت!. آژانس فرانس پرس در اين زمينه چنين نوشته بود: "به نظر مقامات تصميم گيرنده آمريكايي، ادامه حضور شاه در ايران مانع برقراري آرامش در اين كشور خواهد بود و لذا بهتر است كه ايران را ترك گويد."


1858 - خودکشی آخرین رئیس جمهوری تکزاس مستقل

انسون جانز Anson Jones آخرین رئیس جمهوری تکزاس مستقل نهم ژانویه 1858 خودکشی کرد. وی که در ماساچوست به دنیا آمده و در نیویورک و فیلادلفیا تحصیل پزشگی کرده بود و سپس ساکن تکزاس شده بود از فراماسونرهای آمریکا بود. وی گمان می کرد که اگر ضمیمه شدن جمهوری تکزاس به فدراسیون آمریکارا تایید کند و تکزاس به صورت یک ایالت درآید وی سناتور این ایالت در کنگره آمریکا خواهد شد ولی پس از الحاق تکزاس، رای کافی برای سناتور شدن به دست نیاورد، آزرده خاطر شد و خودکشی کرد.


1916 - پایان نبرد گالیپولی و پیروزی عثماني

نبرد گالیپولی Gallipolis (داردانل ـ چاناکاله سواشلری) نهم ژانویه 1916 با پیروزی نیروهای عثمانی پایان یافت. این نبردرا نیروهای فرانسوی و انگلیسی ازجمله واحدهایی از استرالیا و نیوزیلند در 19 آوریل 1915 و در دومین سال جنگ جهانی اول آغاز کرده بودند. هدف فرانسه و انگلستان از فرستادن نیرو به نزدیکی استانبول پایتخت عثمانی گرفتن این شهر و تسلط بر تنگه بسفور بود تا کشتی های روسیه بتوانند آزادانه رفت و آمد کنند. روسیه متحد فرانسه و انگلستان و عثمانی متحد آلمان بود. نبرد گالیپولی به اروپاییان که قصد نابودی عثمانی و تجزیه خاک اصلی آن (آناتولی) و دادن تراکیه (تراس ـ ترکیه اروپا) را به یونان داشتند فهماند که در صورت شکست عثمانی تنها خواهند توانست اقمار آن را متصرف شوند نه آناتولی را. ایستادگی ترکها در نبرد گالیپولی بسیار شدید و قهرمانانه بود. از نبرد گالیپولی بود که مصطفی کمال ـ از فرماندهان نیروهای عثمانی به صورت یک قهرمان ملی سربرآورد که بعدا و پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی اول، یونانیان را عقب راند و جمهوری ترکیه را بوجود آورد.


1928 - دولت استالين «تروتسكي» را برغم وصيت نامه لنين از شوروي تبعيد كرد.


1946 - شيخ عبدالله پسر شيخ خزعل با عده اي افراد مسلح به خرمشهر حمله برد.


۱۸۶۳ - متروی لندن قدیمی‌ترین شبکه حمل و نقل زیرزمینی جهان آغاز به کار کرد.


۱۹۲۹ - نخستین بخش از رشته ماجراهای تن‌تن و میلو نوشته هرژه نویسنده بلژیکی منتشر شد.


۱۹۴۶ - ايران نخستين شاكي در نخستين مجمع عمومي سازمان ملل

دهم ژانويه سال ۱۹۴۶ نخستين مجمع عمومي سازمان ملل نشست خودرا در لندن با شركت نمايندگان ۵۱ كشور عضو (متحدان غرب در جنگ با آلمان، ژاپن و ايتاليا - جنگ جهاني دوم) تشكيل داد و اتلي نخست وزير چپگراي وقت انگلستان در مراسم گشايش اين اجلاس گفت كه اين سازمان به اين شرط پيروز خواهد شد كه هر دولت عضو، حفظ صلح را برمنافع اختصاصي خود ترجيح دهد و نكوشد كه سازمان ملل را ملعبه خواستهاي خود قرار دهد و از آن به عنوان وسيله اي براي رسيدن به هدفهاي سياسي و ملي استفاده كند.


نخستين شكايتي كه در اين مجمع مطرح شد دادخواهي ايران بود كه دولت شوروي را متهم ساخت برغم تعهد قبلي نه تنها نيروهايش را از ايران خارج نساخته بلكه اين نيروها مانع نقل و انتقال واحدهاي ارتش ايران درقلمرو اين كشور مي شوند و با اين اقدام، تماميت ارضي و حاکميت ايران به مخاطره افتاده است، كه قرار شد دو كشور ـ نخست با مذاكرات دوجانبه بكوشند مسئله را ميان خود حل كنند و در صورت رسيدن به بن بست، آن وقت سازمان بررسي کند و تصميم مقتضي بگيرد، كه مسئله در مذاكرات دو جانبه حل شد.

اين مجمع در سالروز تشكيل جامعه ملل گشايش يافته بود كه 26 سال بيشتر عمر نكرد. بسياري از استادان علوم سياسي ضوابط، اركان و حتي عنوان (نام) جامعه ملل را بيشتر مي پسندند كه جنگ جهاني دوم را بهانه شكست آن قرار داده بودند. در جامعه ملل (برخلاف سازمان ملل) به هيچ كشوري امتياز خاص داده نشده بود. به عقيده بسياري از استادان علم سياست لزومي نداشت كه عنوان اين سازمان «سازمان ملل متحد» باشد؛ زيرا كه همه اعضاي آن متحد و دوست يكديگر نيستند. نام اين سازمان از پيمان 26 گانه دولتهاي در حال جنگ با المان گرفته شده كه در دهم ژانويه سال 1942 متعهد شده بودند با دولتهاي محور (آلمان، ايتاليا و ژاپن) به طور جداگانه وارد مذاكرات ترك مخاصمه و حتي اتش بس نشوند. چون امريكا و انگلستان، طراحان آن پيمان، در آن تدبير موفق شدند؛ بر همان پايه پيشنهاد تاسيس سازمان ملل متحد را مطرح ساختند و روح حاكم بر سازمان نيز همان است كه ميان اعضاي آن پيمان به وجود آمده بود. بزرگترين ايراد به سازمان ملل، قرارداده شدن حق رد (وتو) در دست پنچ دولت (فاتحان جنگ جهاني دوم) در شوراي امنيت - بازوي اجرايي آن سازمان - است. هدف اصلي از ايجاد سازمان ملل جلوگيري از جنگ و خونريزي است که اين حق رد (امتياز پنچ دولت) مانع از اعمال آن مي شود و جنگهايي که پس از تاسيس سازمان ملل رخ داده به همان دليل بوده است. ضعف بزرگ ديکر سازمان ملل که که شمار اعضاي آن تا سال 2008 به 192 کشور رسيده است بي اختيار بودن مجمع عمومي آن است که هرسال يک نشست عادي دارد که در ماه سپتامبر آغاز مي شود. اين مجمع درحقيقت يک تريبون آزاد براي نطق کردن است.

جهانيان عدم وقوع جنگ سوم جهاني را در نيمه دوم قرن 20 بايد مديون معارضه دو ابر قدرت وقت باشند تا سازمان ملل، كه بسياري از اصحاب نظر آن را «سازمان عليل» لقب داده و خواهان يك تجديد نظر جامع در آن شده اند و گفته اند كه باظهور قدرتهايي چون هند، برزيل، آلمان، ژاپن و ... لزوم چنين اصلاحاتي بيش از هروقت ديگر احساس مي شود و در غير اين صورت احتمال انشعاب وجود خواهد داشت.

۱۳۶۵ - بمباران دو مدرسهٔ پسرانه در بروجرد (در استان لرستان) توسط عراق که منجر به کشته شدن ۶۰ دانش‌آموز شد.

2004 - شهرت جهاني زن 97 ساله ايراني که در زير آوار ناشي از زلزله "بم" زنده مانده بود

شهربانو مازندراني كه در سال 2004 ادعا شده بود 97 سال از عمرش مي گذرد شايد خبر نداشت كه زلزله بم او را به صورت يك زن مشهور در جهان درآورده و جهانيان از سرگذشت او كه سوم ژانويه 2004 - چند روز پس از وقوع زلزله، زنده از زير آوار بيرون آورده شده بود آگاه و با چهره اش آشنا شده اند.


در آن ماه و درپي شبكه هاي تلويزوني و روزنامه ها، مجله ها به چاپ عكسهاي بزرگي از شهربانو پرداخته بودند و همه «سرچ انجين» هاي فعال در اينترنت دسترسي به عكسها و شرح احوال او را ميسر ساخته بودند. رسانه هاي ساير ملل براي مخاطبان خود نام شهربانو را ( بانوي شهر) معني كرده و گفته بودند كه شهربانو نامي است كه از زمان باستان در امپراتوري پارسيان رايج بوده است.

شهرت شهربانو مرهون گسترش و پيشرفت ابزارهاي خبر رساني است كه در دو دهه اخير ره صدساله رفته اند. با وجوداين، اين ابزارها هنوز آن طور كه بايد در خدمت انسان و حقوق او قرار نگرفته اند زيرا كه سهم عامل انساني در دنياي رسانه ها 90 و حصه ابزار 10 است و رسانه ها به عنوان ابزار انتقال انديشه، احساس، اطلاعات و اخبار در سراسر جهان شديدا دچار كمبود نيروي انساني ماهر و واقف بر رسالت خود هستند و تا اين نقيصه رفع نشود فايده رساني آنها محدود خواهد بود.

2005 - محمود عباس نخست وزیرپیشین دولت خودگردان فلسطین به ریاست جمهور فلسطینی ها انتخاب شد و بر کرسی یاسر عرفات تکیه زد.


زادروزها

۱۷۶۹ - زادروز میشل نی سرباز و ژنرالی فرانسوی و فرماندهی نظامی در جنگ‌های انقلاب فرانسه و جنگ‌های ناپلئونی


۱۸۸۳ - زادروز آلکسیی نیکولایویچ تولستوی، شاعر و رمان­نویس روس
۱۹۳۶ - زادروز رابرت وودرو ویلسون ستاره‌شناس آمریکایی ، برنده جایزه نوبل فیزیک سال ۱۹۷۸
۱۹۳۸ - زادروز دانلد کنوت دانشمند علوم رایانه اهل آمریکا


۱۹۴۵ - زادروز راد استیوارت خواننده و ترانه‌سرای راک اسکاتلندی-انگلیسی
۱۹۷۴ - زادروز هریتک روشن بازیگر مشهور هندی
۱۳۲۲ - محمد مطیع، بازیگر ایرانی
۱۳۳۶ - اسحاق جهانگیری - سیاستمدار اصلاح طلب ایرانی.


درگذشت‌ها

۱۷۷۸ - درگذشت کارل لینه گیاه‌شناس و پزشک سوئدی و پایه‌گذار نظام امروزی طبقه‌بندی گیاهان و جانوران
۱۸۶۲ - درگذشت ساموئل کلت صنعتگر و مخترع آمریکایی ، بنیان‌گذار شرکت اسلحه‌سازی کلت


۱۹۵۱ - درگذشت سینکلر لوئیس رمان نویس ، داستان نویس و نمایش نامه نویس آمریکایی ، برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۳۰
۱۹۵۷ - درگذشت گابریلا میسترال شاعر ، آموزگار، دیپلمات و فمینیست شیلیایی ، برنده جایزه نوبل ادبیات سال ۱۹۴۵


۱۹۵۷ - درگذشت ابوالقاسم سحاب بنیانگذار موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
۱۹۷۱ - درگذشت کوکو شانل طراح مد پیشتاز فرانسوی
۱۹۸۶ - درگذشت یاروسلاو سایفرت روزنامه نگار و شاعر اهل کشور جمهوری چک ، برنده جایزه نوبل ادبیات سال
۱۲۳۰ - میرزا تقی خان امیرکبیر، صدراعظم دوره ناصرالدین شاه قاجار


*****
منابع:

-پايگاه نوشيروان کيهاني زاده
-ویکی پدیای فارسی
-صفحه امروز در تاریخ در توئیتر
-راسخون